‘Rex-burgemeesters’ voor het gerecht. De sociale positie van Rex-burgemeesters aan de hand van naoorlogse strafdossiers. Tom De Munck (01103808) Promotor: Dr. Helen Grevers Commissarissen: Dr. Koen Aerts en Drs. Gertjan Leenders Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis. Academiejaar 2014-2015 1 Verklaring in verband met de consulteerbaarheid. De auteur en de promotor(en) geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor(en). Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotor(en) zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn. 2 Dankwoord. Met deze woorden ben ik aan het einde gekomen van deze masterproef waar ik met veel plezier aan heb gewerkt. Het resultaat dat u voor zich hebt liggen zou echter niet geworden zijn wat het nu is zonder de raad en daad van verschillende personen. Ten eerste bedank ik mijn promotor Dr. Helen Grevers. Haar tijd, bedenkingen en constructieve commentaren waren van onschatbare waarde bij het schrijven van deze scriptie. Verder bedank ik ook Tim voor de feedback en uitwisseling van ideeën tijdens de ritten van en naar het archief. Ook Yannick en Lisa wil ik bedanken voor de vier aangename studiejaren. Tot slot bedank ik ook mijn ouders wiens onvoorwaardelijke steun een noodzakelijke voorwaarde was/is voor het volbrengen van deze opleiding. 3 Inhoudsopgave. Inhoud Verklaring in verband met de consulteerbaarheid. ................................................................................ 2 Dankwoord. ............................................................................................................................................. 3 Inhoudsopgave. ....................................................................................................................................... 4 Lijst van afkortingen. ............................................................................................................................... 7 Inleiding. .................................................................................................................................................. 8 Probleemstelling. ................................................................................................................................. 8 Structuur. ........................................................................................................................................... 13 Methode. ........................................................................................................................................... 14 Raadpleging van strafdossiers. ...................................................................................................... 14 Selectie van Rex-burgemeesters. .................................................................................................. 15 Hoofdstuk 1: De bronnen: ‘strafdossiers.’ ............................................................................................ 20 1.1 Opbouw van de strafdossiers. ............................................................................................... 20 1.1.1 De omslag van het dossier. ................................................................................................... 20 1.1.2 Stukken van de hoorzitting. .................................................................................................. 21 1.1.3 Overtuigingsstukken. ............................................................................................................ 21 1.1.4 Onderzoeksstukken. ............................................................................................................. 22 1.1.5 Vormstukken. ....................................................................................................................... 22 1.1.6 Beroep of Cassatie. ............................................................................................................... 23 1.1.7 Consultatieve Commissie. .................................................................................................... 23 1.2 Problemen en mogelijkheden. .............................................................................................. 23 1.2.1 Problemen. .................................................................................................................... 24 1.2.2 Mogelijkheden: strafdossiers als historische bron. ....................................................... 28 Hoofdstuk 2: Rex in de literatuur. ......................................................................................................... 31 2.1 De genese van een standaardbeeld. ..................................................................................... 31 2.2 De criminalisering van de Rex-burgemeester. ........................................................................... 34 Hoofdstuk 3: “Rex-burgemeesters als vreemdelingen in eigen land?” ................................................ 36 3.1 Rex voor de bezetting: ‘opgang en val’. ...................................................................................... 36 3.2 Rex tijdens de bezetting: “vreemdelingen in eigen land?”. .................................................. 39 3.2.1 Rex bij de inval. .............................................................................................................. 40 4 3.2.2 Rex-infiltratie in het lokaal bestuur. .............................................................................. 44 3.2.3 “Goed bestuur”: wel woorden, geen daden. ....................................................................... 50 3.2.4 Het falen van de Nieuwe Orde. ............................................................................................ 56 3.2.5 Rex-burgemeesters op het platteland: lokale consensus via ‘goed bestuur’. .............. 63 Hoofdstuk 4: ‘De repressie’ ................................................................................................................... 72 4.1 Algemeen. .................................................................................................................................... 72 4.2 Ideeën over de repressie en voorbereidingen te Londen. .......................................................... 74 4.3 De publieke opinie: volk versus de regering. ........................................................................ 77 4.4 Gerechtelijke repressie in de praktijk: de procesgang. ......................................................... 80 4.4.1 Het onderzoek. ..................................................................................................................... 80 4.4.2 De voorlopige hechtenis tijdens het gerechtelijk onderzoek. .............................................. 82 4.4.3 Gevolgen. .............................................................................................................................. 82 4.4.4 Proces. .................................................................................................................................. 82 4.4.5 Straffen. ................................................................................................................................ 83 4.4.6 Verzet en hoger beroep........................................................................................................ 84 Hoofdstuk 5: Rex-burgemeesters voor het gerecht. ............................................................................. 86 5.1 De totstandkoming van de aanklacht via brieven à charge. ....................................................... 86 5.1.1 Brieven à charge. .................................................................................................................. 87 5.1.2 Besluit. .................................................................................................................................. 94 5.2 Het onderzoek. ............................................................................................................................ 94 5.2.1 Getuigen: de gerechtelijke logica. ........................................................................................ 95 5.2.2 Onderzoek naar politieke collaboratie en militaire collaboratie. ........................................ 97 5.2.3 Onderzoek naar verklikking. ................................................................................................. 98 5.2.4 De rol van de advocaat. ...................................................................................................... 104 5.3 De verdediging. .......................................................................................................................... 106 5.3.1 Brieven à décharge en gunstige verklaringen. ................................................................... 106 5.3.2 Petities. ..............................................................................................................................