SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE .............................................................................................5 I.1. Charakterystyka terenu .................................................................................7 I.2. Zagospodarowanie terenu .................................................................................9 I.3. Wykorzystanie wód podziemnych ....................................................................11 II. KLIMAT, WODY POWIERZCHNIOWE ....................................................12 III. BUDOWA GEOLOGICZNA ....................................................................14 IV. WODY PODZIEMNE ................................................................................16 IV.1. Użytkowe piętra wodonośne ....................................................................17 IV.2. Regionalizacja hydrogeologiczna ....................................................................19 V. JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ........................................................24 VI. ZAGROŻENIA I OCHRONA WÓD PODZIEMNYCH .............................29 VII. LITERATURA I WYKORZYSTANE MATERIAŁY ARCHIWALNE ...32 Spis rycin umieszczonych w tekście: Ryc. 1. Położenie arkusza Jedwabno na tle arkuszy sąsiadujących Ryc. 2. Elementy zagospodarowania przestrzennego obszaru Ryc. 3. Podstawowe wartości statystyczne wybranych składników chemicznych wód podziemnych występujących w utworach czwartorzędu Ryc. 4. Podstawowe wartości statystyczne wybranych składników chemicznych wód podziemnych występujących w utworach czwartorzędu Ryc. 5. Wykresy kumulacyjne i histogramy rozkładu częstości wybranych składników chemicznych wód podziemnych występujących w utworach czwartorzędu Spis załączników umieszczonych w części tekstowej: Zał. 1.1. Przekrój hydrogeologiczny I - I Zał. 1.2. Przekrój hydrogeologiczny II - II Zał. 2. Głębokość występowania głównego piętra wodonośnego - mapa w skali 1 : 100 000 Zał. 3. Miąższość i przewodność głównego piętra wodonośnego - mapa w skali 1 : 100 000 Zał. 4. Wybrane warstwy informacyjne Zał. 5. Mapa dokumentacyjna w skali 1 : 100 000 3 Spis tablic Tablica 1. Mapa hydrogeologiczna Polski - plansza główna Tablica 2. Mapa dokumentacyjna Spis tabel dołączonych do części tekstowej: Tabela 1a. Reprezentatywne otwory studzienne Tabela 2. Główne parametry jednostek hydrogeologicznych Tabela 3a. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych wykonanych dla mapy - reprezentatywne studnie wiercone Tabela 3e. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych wykonanych dla mapy – otwory studzienne pominięte na planszy głównej Tabela 4. Obiekty uciążliwe dla wód podziemnych Tabela A. Otwory studzienne pominięte na planszy głównej Tabela B. Inne punkty dokumentacyjne pominięte na planszy głównej Tabela C1. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych - materiały archiwalne - reprezentatywne otwory studzienne Tabela C5. Wyniki analiz chemicznych wód podziemnych - materiały archiwalne - otwory studzienne pominięte na planszy głównej Wersja cyfrowa mapy w GIS - Intergraph (materiał archiwalny PIG w zapisie elektronicznym) Arkusz Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 - Gierzwałd (plik eksportowy MGE: mhp0212.mpd z podziałem na grupy warstw informacyjnych). 4 I. WPROWADZENIE Arkusz Gierzwałd (212) jest seryjnym arkuszem Mapy hydrogeologicznej Polski (MhP) w skali 1:50 000, realizowanej przez Państwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Ministra Środowiska, finansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem MhP 1:50 000 jest kartograficzne odwzorowanie warunków występowania, zasobności i jakości głównych użytkowych poziomów wodonośnych zwykłych wód podziemnych oraz ocena ich zagrożenia. Podstawą merytoryczną i metodyczną jej sporządzania jest Instrukcja opracowania i komputerowej edycji Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Część I i II z 1999 roku ( 7) wraz z późniejszymi uzupełnieniami. Arkusz MhP Gierzwałd opracowano w latach 2000 – 2002 w Zakładzie Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Obrazuje on stan rozpoznania na koniec września 2001. W zakres przygotowanej mapy wchodzi: - plansza główna z warstwami informacyjnymi charakteryzującymi wodonośność, hydrodynamikę, jakość i stopień zagrożenia głównego poziomu użytkowego wód podziemnych; - mapa dokumentacyjna; - mapa uzupełniająca obrazująca głębokość występowania głównego poziomu wodonośnego; - mapa uzupełniająca obrazująca miąższość i przewodność głównego poziomu wodonośnego; - 2 przekroje hydrogeologiczne; - część tekstowa wraz z tabelarycznym zestawieniem punktów dokumentacyjnych Interpretację wydzieleń hydrogeologicznych w strefach granicznych arkusza uzgodniono z wydzieleniami na sąsiadujących arkuszach: Łukta (174), Lubawa (211), Olsztynek (213), Dąbrówno (250). Arkusz mapy sporządzony został przy wykorzystaniu techniki komputerowej w Systemie Informacji Przestrzennej na podkładzie topograficznym w układzie współrzędnych 1942. Opracowanie komputerowe w systemie INTERGRAPH wykonane zostało przez mgr M. Ferta w Zakładzie Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej PIG w Warszawie. Arkusz został opracowany na podstawie zebranych materiałów archiwalnych oraz przeprowadzonych prac terenowych. Wykorzystano materiały oraz informacje pochodzące z: Centralnego Archiwum Geologicznego PIG (CAG-PIG), Centralnego Banku Danych Hydrogeologicznych „HYDRO” (RBDH-3 Gdańsk), Banku Danych Elektrooporowych, Warmińsko – Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, Urzędów Gminy w 5 Grunwaldzie (z siedzibą w Gierzwałdzie), Dąbrównie, Ostródzie, Gietrzwałdzie i Olsztynku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie, Oddziałach Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych w Ostródzie i Olsztynie. Cennym źródłem informacji stały się opracowania opublikowane i nieopublikowane opracowania dotyczące budowy geologicznej oraz opracowania i publikacje dotyczące stanu środowiska. Problematykę związaną z zagadnieniami budowy geologicznej obszaru, a szczególnie stratygrafii czwartorzędu opracowano na podstawie przygotowywanej Szegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 ark. Gierzwałd (6), prac L. Marksa (20) oraz opracowań geofizycznych (9, 26, 28). Niemal cały obszar arkusza Gierzwałd objęty jest hydrogeologiczną dokumentacją regionalną zlewni Drwęcy (13). W części dotyczącej zasobów dla wydzielonych jednostek wykorzystano wyniki obliczeń zasobowych wykonanych dla tego opracowania. Wykaz wykorzystanych publikacji i opracowań archiwalnych zamieszczono w rozdziale VII . Materiały archiwalne zostały częściowo uzupełnione i zweryfikowane podczas prac terenowych prowadzonych dla potrzeb wykonania mapy w okresie czerwiec-wrzesień 2001, w ramach których dokonano przeglądu terenu, sprawdzono lokalizację wybranych otworów wiertniczych, zlokalizowano obiekty zagrażające jakości wód podziemnych. We wrześniu 2001 pobrano próbki wód podziemnych z 12 wytypowanych studni. Analizy wody wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG w Warszawie. Ostatecznie podstawę dla przeprowadzonej interpretacji warunków hydrogeologicznych występujących na obszarze arkusza stanowiły: - dane geologiczne i hydrogeologiczne z 101 otworów studziennych umieszczonych na mapie dokumentacyjnej, spośród których wytypowano 30 otworów reprezentatywnych, które umieszczono na planszy głównej Mapy i zestawiono w tabelach 1a i A - dane z 14 otworów bez opróbowania hydrogeologicznego, z których jeden umieszczono na planszy głównej, zestawione odpowiednio w tabeli B - wyniki 12 analiz chemicznych wody wykonanych dla celu sporządzenia mapy, dotyczące studni wierconych - tabele 3a i 3e - wyniki 104 archiwalnych analiz chemicznych wód pochodzących ze studni wierconych - tabele C1 i C5 - dane dotyczące 21 obiektów uciążliwych dla środowiska - tabela 4 6 I.1. Charakterystyka terenu Obszar arkusza Gierzwałd o powierzchni około 314 km2, zlokalizowany jest pomiędzy 20o00’ a 20o15’ długości geograficznej wschodniej oraz 53o30’ a 53o40’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie teren położony jest w województwie Warminsko-Mazurskim, na pograniczu dwóch powiatów: Olsztyńskiego (gm. Olsztynek i Giertrzwałd) oraz Ostródzkiego (gm. Dąbrówno, Grunwald i Ostróda). Podział administracyjny przedstawiono na mapce umieszczonej na planszy głównej. Arkusz Gierzwałd graniczy z arkuszami: Dąbrówno (250) - od południa, Lubawa (211) - od zachodu, Olsztynek (213) - od wschodu i od północy z Łuktą (174), które zostały opracowane, podobnie jak Gierzwałd, w latach 2000-2002 (ryc. 1). Według podziału fizyczno-geograficznego J. Kondrackiego (14) opisywany teren położony na pograniczu makroregionów Pojezierze Wschodniobałtyckie i Pojezierze Południowobałtyckie oraz mezoregionów Pojezierze Olsztyńskie (842.81) i wschodnim skłonie Garbu Lubawskiego (315.15). Konsekwencją jest odmienność cech morfologicznych terenu. Pod względem geomorfologicznym większa część arkusza zajmuje wysoczyzna falista. Najwyżej położone obszaru znajdują się w południowej części arkusza w okolicach Tułodziada i Dylewa (średnio 200-220 m n.p.m.) oraz Mielna i Lichtajn (170-190 m n.p.m.). Powierzchnia terenu obniża się wyraźnie w kierunku północnym osiągając w rejonie Grabina, Ostrowina i Tomaszyna średnią wysokość 130-150 m n.p.m. Na wysoczyźnie występują moreny czołowe, o wysokości względnej do kilkunastu metrów, oraz formy akumulacji szczelinowej w postaci kemów i ozów (6). Obszary wysoczyznowe, szczególnie w południowej części arkusza, porozcinane są przez sandry. Na obszarze arkusza wyróżniono pięć głównych poziomów sandrowych. Ich powierzchnia jest bardzo