Dirk Pieters Visser (1766-1843), visserman bij de Koudumer zijl. Maar liefst 304 Friezen namen in 1811 de naam Visser aan, nog los van de varianten met dezelfde betekenis. In werkelijkheid zullen het er nog meer zijn geweest want niet alle akten bleven bewaard. De naam gold veelal ook voor de kinderen en kleinkinderen van de aangevers, waarmee het aantal Vissers in Friesland meteen in de honderden zo niet duizenden liep. Op het gemeentehuis te Koudum schreef men er achttien in, een opvallend hoog aantal, meer dan in vissersplaatsen als Lemmer, Staveren, Makkum of Hindeloopen. Maar minder dan in Workum want daar meldden zich wel drieëntwintig. Het zal duidelijk zijn dat velen die anno 2018 onder de naam Visser door het leven gaan, wortels hebben in de waterrijke Zuidwesthoek. Men koos het beroep als naam, het zal duidelijk zijn dat niet iedereen familie was. Het gros van deze mensen had wel gemeen dat ze opgroeiden en leefden bij de waterkant. De Vissers die zich te Koudum inschreven kwamen behalve uit de plaats zelf (8) uit: Molkwerum (7), Oudega (1), Nijega (1) en Elahuizen (1). In die plaatsen viel genoeg te vissen, ook in Koudum; vergeet niet dat het dorp destijds nog aan alle kanten omgeven was door water want de Heanmar, de grote en kleine Gersloot en de Flait waren toen nog niet drooggelegd. Een van de Koudumers die zich Visser noemden was Dirk Pieters. Nadat Sjoerd Huitema bijgaande parenteel maakte met hem en zijn vrouw Jeltje Abes als stamouders, drong de vraag zich op waar zij woonden. In Hisgis vond Sjoerd dat het De Zijl was, daar bezat het echtpaar het perceel ongeveer op dezelfde plek waarop anno 2018 visserman Otte Bajema zijn basis heeft. De situatie was geheel anders want de weg lag toen nog niet op de Slaperdijk, maar volgde een traject ten oosten daarvan. En het vissershuis aan het water, Zijl 18, stond er toen nog niet. Dirk Pieters Visser en Jeltje Abes woonden in een ‘deftige huizing’, zoals in een koopakte staat, op ongeveer de locatie van Zijl 14. Ze kochten het in 1797 van de moeder van Jeltje. Dirk registreerde in 1811 de naam Visser tevens voor zijn kinderen, Abe (18 jaar), Pieter (4), Gooytske (20) te Uitwellingerga, Geertje te Oudega en Ansk (9). Maar niet voor zijn vrouw. Jeltje namelijk, toog zelf naar het gemeentehuis om zich onder de naam Feenstra te laten registreren. Daarin schuilt een zekere trots op die naam, temeer omdat zij en haar familie de naam Meinardi lieten varen. Grootvader Johannes Meinardi was schoolmeester te Oudega (HON), waar Abe Johannes, Jeltjes vader, geboren is. Abe noemde zich tot enkele jaren na zijn huwelijk Meinardi, maar later moet hij zijn overgegaan op Feenstra. Gezien deze naam kan hij als koopman in de turfsector actief zijn geweest. Dat verklaart mogelijk dat hij en zijn vrouw Geertje Hendriks voldoende verdiend hadden om in 1783 de ‘deftige huizing’ bij de Koudumer Zijl te kopen. Zij woonden toen in de Workumer Wiske. Hun twee eerste kinderen zijn gedoopt in Oudega, de andere negen te Koudum. In de koopakte van 1783 staat dat bij de koop was inbegrepen: een goede geregistreerde visserij in de Coudumervaart, van de Zwarte Woude tot aan de gerechtigheid van Piebe Gatses erf toe. Met Piebe Gatses doelt men op de molenaar ten westen van het dorp, waar ook tegenwoordig de molen staat. Van de Kleine Gersloot liep er een zijsloot naartoe, de ‘Molensloot’. De visserij in de Var die Abe kocht liep dus van Zwarte Woude in het oosten tot de Kleine Gersloot, of wellicht iets verder tot ongeveer waar tegenwoordig de ingang ligt van het Morraplan. Het lijkt een betrekkelijk klein visgebied. Abe overleed enkele jaren na de aankoop en Geertje woonde er als weduwe tot 1797, toen ze het overdeed aan haar dochter Jeltje en schoonzoon Dirk Pieters. Naar alle waarschijnlijkheid, gezien de benamingen van de gronden, verbouwden Dirk en Jeltje en hun schoonmoeder groenten, hielden ze wat vee en was Dirk daarnaast visserman. Dit beroep had hij waarschijnlijk niet van een vreemde want zijn broer Douwe te Gaastmeer liet zich in 1811 voortaan Schakel noemen, naar de schakelnetten waarmee hij kennelijk viste. Anders dan Dirk kwam Douwe zeer origineel uit de hoek want hij was de enige in Friesland met deze naam. Enkele nazaten van Douwe Schakel waren later visserman op de Koudumer Zijl. Sjoerd Huitema en Jan de Vries, ‘Dirk Pieters Visser (1766-1843), visserman bij de Koudumer zijl’ (nov. 2018). 1 Hieronder de uittreksels van de proklamaties ofwel de transportakten uit 1783 en 1797. Het verkochte omvatte diverse percelen in de omgeving Koudumer Zijl en Bovenburen. Een van de percelen lag aan het Gele Kuilpad. Dit was waarschijnlijk het pad langs de niet meer bestaande zandafgraving aan de Bovenweg, inderdaad een Gele Kuil. In 1850 staan diverse percelen uit deze akten op naam Pieter Dirks Visser, de jongste zoon van Dirk en Jeltje. 17 mei 1783, derde proklamatie HON; Abe Johannes en Geertje Hendriks, echtelieden onder de stad Workum, als kopers op wandelkoop, van een deftige huisinge, buijthuis en groede c.a., met nog een groede en huisstede met het nieuwland daaraan gelegen, berechtigd met stemnummer 98, bij de Zijl te Koudum, met een goede geregistreerde visserij in de Coudumervaart, van de Zwarte Woude tot aan de gerechtigheid van Piebe Gatses erf toe, met de navolgende landen als 8 1/2 pondemaat te Koudum op Breeveld aan diverse stukken, een half verstal land op Bovenburen, een plekje bouw groot 1 1/2 verstal, bij de Slaperdijk, gerechtigd met een stem op nr. 101, zes verstal bouw aan het ‘Gele Kuilpad’, drie koegang greidland leggende in de Opeinde van Bovenburen, alles te Koudum en daar belast op de nrs: 130, 158, 303, 309, 314, 317, 467 en 468, met 3 ordinaris floreen 8 [stuivers] 3 3/4 penningen, en met 2 lichte floreen 14 stuivers; en te Warns op nr. 529 met 1 floreen, 3 stuivers en 14 penningen, lichte floreen, zoals thans bewoond door en verhuurd aan Marten Pieters tot St. Petri en 12 mei 1783. Aldus in wandelkoop verkregen van Gerben Jans, koopman te Workum en Engele Robijns, echtelieden, in ruil tegen seekere deftige huisinge, schuure, buijtenhuijsen en hieminge, c.a, Boorntjes Plaats genaamd, groot in het geheel 68 pondematen 6 einzen, gelegen in de Wiske, onder de jurisdictie van Workum, met bijbetaling door de proklamanten aan genoemde Gerben Jans van 625 gulden wegen overmaat van bouwlanden (Tresoar 13-18 nr. 27 / 130v). 23 sept. 1797, derde proklamatie HON; Durk Pieters en Jeltje Abes, echtelieden te Koudum als kopers van zekere deftige huizing, 'buithuis' en groede te Koudum, hebbende de koopman W. Cnoop ten oosten, westen en zuiden en de weg ten noorden; elf pondematen zes einsen groede[land] op de 'Sandverde' [te Koudum] aan diverse stukken, zoas bekend bij de koper; een groede en huisstede met een nieuwland binnen het steck, naastliggers Willem Bouwes ten oosten en W. [Wopke] Cnoop ten westen en zuiden en de vaart ten noorden; een half verstal te Bovenburen, W. Cnoop ten oosten, Luike Broers c.s. ten westen; een plakje bouw bij de Slaperdijk, groot 1 ½ verstal; zes verstal bouwland aan het Geele Kuilepad; drie koegang best greidland op het einde van Bovenburen; ¼ verstal bos aan de zuidkant van Koudum, binnendijks; alles belast te Koudum op floreennummers: 130, 158, 303, 309, 314, 317, 467 en 468, met 3 ordinaris floreen, 8 ¾ penningen, en met 3 gulden 10 stuivers 9 penningen lichte floreen, e.e.a. zoals bewoond door de kopers tot St Petri c.q. 12 mei 1798; de huur en de lasten van de bouwlanden zijn, volgens dorpscostume, ten profijte c.q. voor rekening van de kopers. Aldus gekocht voor 950 gulden 20 stuivers van Geertje Hendriks, weduwe van Abe Johannes te Koudum (Tresoar 13-18 nr. 28 / 31). De floreennummers uit deze akte zijn in het kohier van 1850 te herleiden naar de kadasternummers. Floreenkohier 1850; Kadaster 1832 Koudum A; naam en oppervlakte; eigenmaar nr. 130 nr. 880, 881, een nieuwland, 1 pondemaat, Pieter Durks Visser nr. 158 nr. 933, land genaamd ‘de Opeinden’, 4 pm 6 einzen, Sjouke Cornelis Bouma nr. 303 nr. 880, een akker bouwland, 7 einzen 10 penningen, P.D. Visser nr. 309 nr. 871, 872, 873, kleine huizing, buitenhuis, met hieming, 1 pm, P.D. Visser nr. 314 nr. 647, korte akker bouw[land], ‘de Dijk’, 4 einzen 10 penningen, P.D. Visser nr. 317 nr. 652, 654, 656, halve akker bouw, 1 pm, Piebe Teakes Hoekema nr. 467 nr. 696, twee akkers bouw, 4 einzen 10 penningen, Durk Jans Jaarsma nr. 468 nr. 695, twee akkers bouw, 1 pm, P.D. Visser Sjoerd Huitema en Jan de Vries, ‘Dirk Pieters Visser (1766-1843), visserman bij de Koudumer zijl’ (nov. 2018). 2 In rood het huis met de kavel aan het water, van waaruit nog altijd gevist wordt, zoals in 1797 door Dirk Pieters Visser gekocht van zijn schoonmoeder (uitsnede van de kaart van Hemelumer Oldephaert en Noordwolde in: Eekhoff, Wopke, ‘Nieuwe Atlas van Friesland’ (1849)). In rood de huiskavel van Dirk en Jeltje. Zij bezaten ook o.a. de percelen 642 en 881, in rood onderstreept. En de percelen 647 en 880 in blauw. Dit waren ooit stemdragende huiskavels, met resp. stemnummers 98 en 101. Uit de stemregisters die teruggaan tot 1640 valt af te leiden dat er in die periode geen huizen op deze kavels gestaan hebben. Sjoerd Huitema en Jan de Vries, ‘Dirk Pieters Visser (1766-1843), visserman bij de Koudumer zijl’ (nov. 2018). 3 Op overzichtskaart Koudum van het kadaster 1832 staat de Kleine Gersloot getekend als uitstulping van de Var, vlak bij het dorp.