Yerbilimleri, 33 (1), 31-58 Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Darende Havzası (KB Malatya) Üst Lütesiyen-Bartoniyen Birimlerinin Bentik Foraminifer Biyostratigrafisi ve Ortamsal Yorumu Benthic Foraminiferal Biostratigraphy and Environmental Interpretation of Upper Lutetian-Bartonian Units in Darende Basin (NW Malatya) *FEYZA DİNÇER1, NİYAZİ AVŞAR2 1Nevşehir Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 50300 Merkez, NEVŞEHİR 2Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 01330 Balcalı, ADANA Geliş (received) : 14 Ocak (January) 2011 Kabul (accepted) : 23 Mart (March) 2012 ÖZ Çalışma alanı Darende ilçesinin kuzeydoğusu, kuzeybatısı ve güneydoğusunda yer almaktadır. Bölgede ölçülen 8 adet stratigrafik kesitde bentik foraminifer örneklerinden 27 cins ve 27 tür tanımlanarak bunların sistematikteki yer- leri belirlenmiştir. Bu türlerin stratigrafik dağılımları ile Üst Lütesiyen’i temsil eden SBZ 16, Alt Bartoniyen’i temsil eden SBZ 17 ve Üst Bartoniyen’i temsil eden SBZ 18 Zonu tanımlanmıştır. Birimlerin litolojik ve bentik foraminifer- lerin ortam belirleyici özelliklerinden yararlanılarak bunların, sığ denizel ortamda çökeldiği anlaşılmıştır. Bu çalışma- nın amacı, Darende bölgesinde yayılım gösteren Eosen birimlerinin bentik foraminifer içeriğini, inceleme alanında- ki yaşını belirleyerek, paleoortamsal yorumunu yapmaktır. Anahtar Kelimeler: Bentik Foraminifer, Zon, Üst Lütesiyen-Bartoniyen, Darende/Türkiye ABSTRACT The study area is located to the NE, NW and SE of Darende region (Malatya).Based on eight measured sections. 27 genera and 27 species, which permit us to recognise shallow benthic zones SBZ 16, 17 and SBZ 18 characterizing the Upper Lutetian to Upper Bartonian sequence, have been described. The benthic foraminiferal composition of the studied sections and lithological aspects indicate a shallow-marine environment for the depositional environ- ment. Keywords: Benthic foraminifera, Zone, Upper Lutetian-Bartonian, Darende/Turkey Feyza Dinçer E-posta : [email protected] 32 Yerbilimleri GİRİŞ mulites praefabiani Varentsov ve Menner gibi Nummulites türleri bulunduğunu belirtmiştir. Çalışmanın amacı; bölgenin bentik foramini- fer içeriği ile biyostratigrafisini ilk kez ayrıntılı Baykal (1945), Gattinger (1957), Akkuş (1970), bir şekilde incelemektir. Ayrıca, tayin edilen fo- Erdoğan (2003), Gürbüz ve Gül (2005) bunlar- sillerden yararlanarak istifin yaşı hakkında yeni dan bazılarıdır. Yerel bu çalışmalara ek olarak, bilgiler elde etmek ve çalışılan birimlerin komşu bölgesel ölçekte konu ile ilgili çalışmalar bu- havzalarla karşılaştırılarak var olan benzerlik ve lunmaktadır (Özcan ve diğ., 2006; Less ve diğ., farklılıkları ortaya koymaktır. 2008; Özcan ve diğ., 2010). Less ve diğ., (2008) yapmış oldukları çalışmada İspanya’dan Erme- Bu çalışma, Darende ve yakın civarında, 1/25000 nistan’ a kadar farklı ekolojik koşulları karak- ölçekli Elbistan K38-c3, Malatya K39-d4, Ma- terize eden 34 farklı lokasyon da Heterostegi- latya L39-a1 paftalarında gözlenen Eosen isti- na cinsinin A formunun ekvotaryal kesitlerine finde gerçekleştirilmiştir (Şekil 1). ait morfometrik özelliklerini değerlendirmişler. Darende Havzası’nda stratigrafik, sedimantolo- Buna göre, SBZ (Sığ Bentik Zon) 18 ve SBZ 19 jik, paleontolojik ve tektonik amaçlı birçok çalış- sırasıyla üç ve iki alt gruba ayırmışlardır. Özcan ma yapılmış olup, Sirel (1976), Eoannularia coni- ve diğ., (2010) Trakya baseninin güneyinde fo- ca. Türünün tanımını yapmış ve Darende-Gürün raminiferler bakımından zengin birimlerde yap- (B Malatya) yöresindeki Geç Lütesiyen-Erken mış oldukları çalışmada Soğucak Formasyonun Priyaboniyen kireçtaşlarına ilişkin yeni görüş- altında daha önce tanımlanmamış olan ve SBZ ler ortaya koymuştur. Darende ve Gürün yöre- 10’u (Erken İpresiyen) temsil eden orthoph- sinde, Fabiania cassis (Oppenheim), Chapmani- ragminid, nummulit ve alveolinid grupları içe- na gassiensis Silvestri, Astigerina rotula (Kauf- ren Dişbudak istifinin varlığı ortaya konmuştur. mann), Halkyardia minima Liebus ve Gyroidinel- Buna ek olarak araştırmacılar, Soğucak For- la manga le Calvez türlerinin Geç Lütesiyen ve masyonun orthophragminid, nummulit ve diğer Priyaboniyen Nummulites’leri ile birlikte bol ola- bentik foraminifer grupları içermekte olduğu ve rak bulunduklarını ifade etmiştir. buna göre SBZ 15/16, 17, 18, 19 ve 20 sığ ben- tik zonlar ile temsil edildiğini belirtmişlerdir. Nazik (1993), Darende (Malatya) dolayında yü- zeylenen Tersiyer yaşlı birimlerin stratigrafisini İnceleme alanında 8 adet kesit ölçülerek, kesit ostrakod ve foraminiferlerle ortaya koymuştur. güzergâhları boyunca seri örnek alımları yapıl- Planktonik ve bentik foraminiferlerin Avrupa ve mış, incelemeye konu olan bentik foraminiferleri Türkiye’de yapılan diğer çalışmalarla denetleşti- elde etmek amacıyla laboratuvarda yıkama yön- rilmesini yaparak yaşının Lütesiyen zaman aralı- temi uygulanmış, binoküler mikroskopta ayıkla- ğına karşılık geldiğini saptamıştır. Yine ostrakod ma ve tanımlamaları yapılıp, tane örneklerin ince ve foraminiferlerden yararlanılarak çalışılmış dü- kesitleri hazırlanmış, fotoğrafları çekildikten son- zeylerin sığ ve derin deniz ortam koşullarında ra elde edilen verilerden yararlanarak inceleme çökeldiğini ortaya koymuştur. alanının paleoortamsal yorumu yapılmıştır. Avşar (1994), Akçadağ-Hasanağa deresi (B Ma- latya) civarının bazı Nummulites türlerinin siste- STRATİGRAFİ matik tanımlamalarını yaparak bölge stratigra- İnceleme alanı ve yakın civarının stratigrafisi- fisi ile ilgili genel bilgi sunmuştur. Yazar yöre- ni Kretase, Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı birim- de temeli Jura-Kretase yaşlı bej, kırmızımsı gri ler oluşturmaktadır (Şekil 2). En yaşlı birimler renkli, orta tabakalı sert kalkerlerin oluşturduğu- olan Kretase kireçtaşları çalışma alanının güne- nu ve üzerine uyumsuz olarak altta kumtaşı-killi yinde ve kuzeyinde önemli yükseltileri oluştur- kireçtaşı ardalanması ve üstte ise masif görü- maktadır. Bu yükselimlerin arasındaki çukurlu- nüşlü killi kireçtaşlarından oluşan Eosen (Lüte- ğu Orta Eosen (Lütesiyen), Orta-Üst Bartoniyen siyen) çökellerinin geldiğini, birimin değişik se- ve Plio-Kuvaterner yaşlı çökeller doldurmuştur viyelerinde Nummulites perforatus (Montfort), (Akkuş, 1970). Nummulites beaumonti d’Archiac ve Haime, Nummulites aturicus Joly ve Leymerie, Num- Darende’nin kuzeyinde ve güney doğusunda Dinçer ve Avşar 33 Şekil 1. Çalışma alanı yer bulduru haritası. Figure 1. Location map of study area. 34 Yerbilimleri Şekil 2. Çalışma alanının genelleştirilmiş stratigrafi kesiti (Akkuş, 1971’ den basitleştirilerek alınmıştır). Figure 2. Generalized stratigraphic section of study area (simplified from Akkuş, 1971). Dinçer ve Avşar 35 Şekil 3. İnceleme alanındaki iri bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımı. Figure 3. The stratigraphic distribution of the larger benthic foraminifera in the study area. 36 Yerbilimleri yaygın olarak gözlenen Kretase birimleri ağırlık- de toplam kalınlığı 122.2 m olarak ölçülmüştür. lı olarak karbonat ve ofiyolitik kayaçlarla temsil Kesit boyunca 8 farklı noktadan tane ve kayaç edilmektedir. Alt Kretase, Geniz kalkerleri, Üst örnekleri derlenmiş olup, tabakalar K85B/42º Kretase ise Tohma Resifleri, Ulupınar Formas- KD’ya eğimlidir. Bu kesit içerisinde bentik fo- yonu ve Kırankaya kalkeri olarak ayırtlanmıştır raminiferlerden; Alveolina fusiformis (Sowerby), (Akkuş, 1970). Schlotserina sp., Planarbulina cf. bronnianni (d’Orbigny), Fabiania cassis (Oppenheim), Halk- Tersiyer’de Kırayankaya bazaltları, Korgante- yardia minima (Liebus), Gypsina carteri Silvest- pe Formasyonu, Yenice Formasyonu, Asarte- ri, Gypsina mastelerris Bursh, Asterigerina rotu- pe Formasyonu, Darende Formasyonu, Kepez la (Kaufman), Assilina exponens (Sowerby), Ro- Dağı bazaltları ve Çaybaşı Formasyonu olmak talia spp., Chapmanina gassinensis (Silvestri), üzere yedi farklı litostratigrafik birim tanımlan- Nummulites perforatus (Montfort), Discocyclina mıştır. Korgantepe Formasyonu; genellikle nef- cf. discus (Rütimeyer) tayin edilmiştir (Bignot ve ti yeşil konglomera, zayıf çimentolu ince-orta Decrouez 1982, Burch 1947, Liebus 1911, Lo- taneli kumtaşı ve kumlu marn tabakalarından eblich ve Tappan 1988, Silvestri 1905, Silvestri, oluşmakta ve taban birimlerinin üzerine uyum- 1926, Schaub 1981), (Şekil 4). suzlukla gelmektedir. Yenice Formasyonu; ince-orta teneli kumtaşı aratabakalı marn, marn aratabakalı kireçtaşı ve orta-iri taneli kumtaşı Musutepe Kesiti aratabakalı marnlardan ibarettir. Asartepe For- 1/25 000 ölçekli topografik haritada, Malat- masyonu; kireçtaşı-marn ardalanması ile temsil ya L39-a1 paftasında başlangıç x: 71812; y: edilmektedir. Birim tabanda kireçtaşı ve üzerine 56293 ve bitiş x: 71980; y: 56350 koordinatla- gelen açık gri yeşilimsi renkli marnlardan mey- rındadır ve Darende ilçesinin güneyinde bulu- dana gelmiştir. Darende Formasyonu; genellik- nan Musutepe’de ölçülen bir referans kesittir. le açık gri-boz renkli, jips ara katkılı kumtaşı- Asartepe formasyonu içersinde toplam kalınlı- silttaşı-marn ardalanmasından oluşur. ğı 134.50 m olarak ölçülmüştür. Kesit boyunca 5 farklı noktadan tane ve kayaç örnekleri der- Paleontolojik Bulgular lenmiştir ve tabakalar K55B/28º KD’ya eğimli- dir. Bu kesit içerisinde bentik foraminiferlerden; Darende Havzası’nın stratigrafi ve paleoortam- Fabiania cassis (Oppenheim), Sphaerogypsina sal özelliklerini