Taking the stage in Utrecht Een onderzoek naar de Utrechtse livemuziekecologie Student naam: Yvonne Kuiper Student nummer: 447396 Begeleider: dr. Erik Hitters Master Media & Cultuur Erasmus School of History, Culture and Communication Erasmus University Rotterdam 25 juni 2018 Taking the stage in Utrecht ABSTRACT Door de digitalisering is de muziekindustrie erg veranderd: de opkomst van streamingdiensten heeft gezorgd voor een daling in verkoopcijfers van opgenomen muziek. Bezoekersaantallen van livemuziekevenementen zijn daarentegen flink gestegen. Deze trend heeft invloed op bezoekers, podia en muzikanten. Met een groot aantal podia van verschillende groottes en meerdere muziekopleidingen wordt Utrecht gezien als een muziekstad. Het aanbod muzikanten is groter dan het aantal speelplekken, wat gatekeepers een grote macht geeft bij de selectie van artiesten. In dit onderzoek wordt Utrecht gezien als een ecosysteem, een nauw verweven netwerk bestaande uit verschillende factoren die elkaar allen beïnvloeden. Binnen deze muziekecologie wordt onderzocht hoe gatekeepers en muzikanten zich tot elkaar verhouden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een voor dit onderzoek ontwikkeld model, gebaseerd op een vergelijkbaar model uit de muziekecologietheorie. Naar aanleiding van diepte-interviews met beide partijen wordt een holistisch beeld geschetst over Utrecht als muziekstad. De resultaten laten zien dat er vijf domeinen bestaan binnen de Utrechtse muziekecologie: duurzaamheid, context en construct, financiën en regulering, media en netwerk. Met name het domein duurzaamheid is belangrijk voor de houdbaarheid van de muziekcultuur in Utrecht voor de toekomst en laat zien dat er een goede keten bestaat waarlangs muzikanten zich kunnen ontwikkelen. Aan de onderkant van deze keten liggen echter mogelijkheden tot verbeteringen. Daarnaast laat het onderzoek zien dat gatekeepers binnen de Utrechtse ecologie veel macht hebben, zij hebben de keuze uit een groot aanbod aan muzikanten en kunnen daarom strenge eisen stellen bij het selecteren. Dit maakt de muzikanten afhankelijk van de gatekeepers, waardoor zij zich niet enkel op de Utrechtse ecologie richten, maar zich op landelijk niveau concentreren. De afgebakende geografische regio waar de muziekecologie theorie van uit gaat zijn daardoor niet per definitie van toepassing op de muziekecologie van Utrecht. KEYWORDS: Popcultuur, Livemuziek, Muziekecologie, Gatekeepers, Muzikanten, Utrecht 2 Inhoudsopgave 1. Introductie ...................................................................................................................... 5 1.1 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie ............................................... 8 1.2 Structuur scriptie .............................................................................................................. 10 2. Theoretisch kader ..................................................................................................... 12 2.1 Muziekecologie ................................................................................................................... 12 2.1.1 Duurzame muziekecologie ...................................................................................................... 13 2.2 Muzikanten .......................................................................................................................... 19 2.2.1 Muzikanten in Nederland ........................................................................................................ 19 2.2.2 Carrière ........................................................................................................................................... 19 2.3 Gatekeepers ......................................................................................................................... 21 2.4 Conceptueel model livemuziek praktijk ................................................................... 23 3. Methodologie ............................................................................................................... 26 3.1 Onderzoeksvraag en deelvragen .................................................................................. 26 3.2 Kwalitatieve onderzoeksmethode ............................................................................... 27 3.2.1 Semigestructureerde interviews .......................................................................................... 27 3.2.2 Respondenten ............................................................................................................................... 28 3.2.3 Operationalisering ...................................................................................................................... 32 3.3 Data-analyse ........................................................................................................................ 32 3.4 Validiteit en betrouwbaarheid ..................................................................................... 34 4. Resultaten ..................................................................................................................... 35 4.1 Muzikanten .......................................................................................................................... 35 4.1.1 Kennisoverdracht ....................................................................................................................... 36 4.1.2 Financiën ........................................................................................................................................ 38 4.1.3. Boekingen genereren ............................................................................................................... 40 4.1.4 Media ................................................................................................................................................ 43 4.1.5. Optredens ...................................................................................................................................... 45 4.1.6 Netwerk ........................................................................................................................................... 47 4.1.7 Utrecht ............................................................................................................................................. 50 4.2 Gatekeepers ......................................................................................................................... 52 4.2.1 De verschillende poppodia ..................................................................................................... 52 4.2.2 Het boeken van een artiest ..................................................................................................... 55 4.2.3 Optreden ......................................................................................................................................... 61 3 4.2.4. Media ............................................................................................................................................... 63 4.2.5 Overheden ...................................................................................................................................... 64 4.2.6 Utrecht ............................................................................................................................................. 65 5. Discussie en conclusie .............................................................................................. 69 5.1 Duurzaamheid .................................................................................................................... 70 5.2 Context & construct .......................................................................................................... 71 5.3 Financiën en regulering .................................................................................................. 72 5.4 Media ..................................................................................................................................... 73 5.5 Netwerk ................................................................................................................................ 73 5.6 Utrechtse muziekecologie .............................................................................................. 74 5.7 Toekomstig onderzoek .................................................................................................... 77 Literatuur .......................................................................................................................... 79 Bijlage I: Interview guide artiesten .......................................................................... 84 Bijlage II: Interview guide gatekeepers .................................................................. 88 Bijlage III: Codeboom muzikanten ........................................................................... 91 Bijlage IV: Codeboom gatekeepers ........................................................................... 97 4 1. Introductie “Snoeiharde muziek met een glimlach. Een concert van John Coffey is bijna een dienst in een gospelkerk, maar dan met mensen die in het publiek springen, tegen elkaar op beuken, in cirkels dansen en crowdsurfen. Een optreden waar je niet eens de muziek voor op prijs hoeft te stellen om een leuke tijd te hebben. Die ga je erna wel waarderen, want: gezien hebben is snappen.” (Gersen, 2016) De muziekindustrie is erg veranderd. De opkomst van het internet en de digitalisering hebben er toe geleid dat steeds meer mensen gebruik