Sr ir *t\a c c Arbeidsmigratie in Noord-Brabant: de markt en de Een verkennend onderzoek Tilburg 4 JU 4 University comer sha mensenhandel in beeld comer sha mensenhandel in beeld Arbeidsmigratie in Noord-Brabant - de markt en de mensen(handel) Een verkennend onderzoek Gepubliceerd door: CoMensha, Impact: Center against Human Trafficking and Sexual Violence in Conflict & Tilburg University Amersfoort, december 2019 Auteurs: Dr. Eefje de Volder, Dr Jan Cremers Samenvatting In een motie is de Provincie Noord-Brabant verzocht, in overleg met het RIEC, uitwerking te geven aan een aanpak van arbeidsmigratie die leidt tot bewustwording over en samenwerking in het te­ gengaan van mensenhandel met als doel arbeidsuitbuiting. RIEC en de provincie hebben een drietal stappen opgesteld waarmee Noord-Brabant de huidige reguliere aanpak van arbeidsuitbuiting kan versterken en versnellen. De eerste stap is het ontwikkelen van een praktisch handelingsperspectief voor relevante spelers in gemeenten om misstanden en arbeidsuitbuiting vroegtijdig te herken­ nen en hierop te kunnen acteren, met specifiek aandacht voor de rol die uitzendbureaus spelen. Vervolgens zal het RIEC in een tweetal vervolgstappen de aanpak implementeren en borgen in de afzonderlijke gemeenten (o.a. door het activeren van gemeenten en het voorzien in trainingen). Dit rapport geeft uitwerking aan de eerste stap. Het is het resultaat van een uitgebreid onderzoek naar de inzet van arbeidsmigranten in Noord-Brabant en het beleid dat gemeenten op dit terrein voeren, met specifieke aandacht voor het voorkomen en tegengaan van arbeidsuitbuiting (als een vorm van mensenhandel). Daartoe is een arbeidsmarktanalyse uitgewerkt met diverse van belang zijnde indicatoren. Daarnaast is een beeld geschetst van de huidige stand van zaken in het tegen­ gaan van misstanden en arbeidsuitbuiting onder EU arbeidsmigranten. Vervolgens is, onder meer via een gemeentelijke uitvraag, een schets gemaakt van het huidige beleid op gemeente niveau in de verschillende sub-regio's. Onze belangrijkste boodschap is dat het noodzakelijk is te werken aan een structureel beleid dat het hoofd biedt aan de problemen die gepaard gaan met het fatsoenlijk tewerkstellen, huisvesten en maatschappelijk begeleiden van dit deel van de beroepspopulatie. Het afsluitende handelingsperspectief bevat aanbevelingen, geformuleerd in de vorm van een stappen­ plan, die kunnen dienen als bouwstenen voor het RIEC bij de verdere uitwerking van een regionale aanpak die leidt tot bewustwording over en samenwerking in het tegengaan van mensenhandel in Brabant. Dit rapport is opgesteld door CoMensha, Impact: Center against Human Trafficking and Sexual Violence in Conflict en Tilburg University, in opdracht van de Provincie Noord-Brabant. 4/150 comensha mensenhandel in beeld Inhoudsopgave Samenvatting ..................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1 Inleiding....................................................................................................................... 6 Hoofdstuk 2 Sociaaleconomische kaart van Noord-Brabant........................................................ 8 2.1 Leeftijdsopbouw en beroepsbevolking, scholingsniveau......................................... 8 2.2 Arbeidsmarkt: werkgelegenheidsontwikkeling, verwachte arbeidstekorten........... 9 2.3 Belangrijkste economische sectoren/branches en type tewerkstelling................ 16 2.4 Algemene kenschets werk-, woon- en leefsituatie arbeidsmigranten....................20 Hoofdstuk 3 Arbeidsmigratie en de aanpak van misstanden.....................................................25 3.1 Beleid in beweging....................................................................................................25 3.2 Arbeidsmigranten in beeld...................................................................................... 27 3.3 Werken in een driehoeksverhouding.......................................................................29 3.4 Een structureel huisvestingsbeleid...........................................................................30 3.5 Aandacht voor de leefbaarheid................................................................................ 32 3.6 Integrale handhaving................................................................................................ 33 Hoofdstuk 4 De Noord-Brabantse regio's - uitwerking per arbeidsmarktregio....................... 34 4.1 West-Brabant............................................................................................................34 4.1.1 Arbeidsmarktsituatie................................................................................ 34 4.1.2 Gemeentelijk beleid.................................................................................. 38 4.2 Midden-Brabant........................................................................................................52 4.2.1 Arbeidsmarktsituatie................................................................................ 52 4.2.2 Gemeentelijk beleid.................................................................................. 57 4.3 Noordoost-Brabant..................................................................................................68 4.3.1 Arbeidsmarktsituatie................................................................................ 68 3.3.2 Gemeentelijk beleid.................................................................................. 74 4.4 Zuidoost-Brabant......................................................................................................86 4.4.1 Arbeidsmarktsituatie................................................................................ 87 4.4.2 Gemeentelijk beleid.................................................................................. 92 4.5 Helmond-De Peel....................................................................................................109 4.5.1 Arbeidsmarktsituatie.............................................................................. 109 4.5.2 Gemeentelijk beleid................................................................................ 114 Hoofdstuk 5 Synthese................................................................................................................... 122 Hoofdstuk 6 Handelingsperspectief: arbeidsmigratie en het voorkomen en aanpakken van arbeidsuitbuiting en andere misstanden op gemeentelijk niveau in de provincie Noord-Brabant................................. 128 Arbeidsmigratie in Noord-Brabant- de markt en de mensen(handel) 2019 5/150 Hoofdstuk 1 Inleiding Binnen de provincie Noord-Brabant is arbeidsmigratie een belangrijk vraagstuk. Om deze reden is een plan van aanpak arbeidsmigratie ontwikkeld. Op 9 november 2018 namen de Provinciale Staten een motie aan waarin zij de provincie Noord-Brabant verzochten bij het plan van aanpak nadrukkelijk aandacht te hebben voor het thema mensenhandel.1 Arbeidsmigranten zijn kwetsbaar voor eco­ nomische en financiële uitbuiting, armoedige huisvesting en (meervoudige) afhankelijkheid van de werkgever. In samenhang zijn die misstanden te kwalificeren als mensenhandel (c.q. arbeidsuitbu i- ting). Mensenhandel met als doel arbeidsuitbuiting is niet alleen een van de zwaarste misdrijven die het Nederlands Wetboek van Strafrecht kent (met zwaarwegende gevolgen voor de slachtoffers), het leidt in sectoren waar arbeidsuitbuiting plaatsvindt ook tot oneerlijke concurrentie. Bedrijven die zich schuldig maken aan deze praktijken kunnen hun producten en diensten leveren tegen een lagere prijs dan bedrijven die zich aan de wet houden. Ook omstandigheden die soms net buiten de strafrechte­ lijke kwalificatie van arbeidsuitbuiting vallen, maar maatschappelijk nog steeds als uitbuiting kunnen worden gezien, hebben een vergelijkbaar effect op de markt en de mens. Deze situaties van 'ernstige benadeling' zoals Inspectie SZW ze kwalificeert vormen na arbeidsuitbuiting de ergste vormen van (herhaald) slecht werkgeverschap en komen wijdverspreid onder arbeidsmigranten voor. Het is zowel vanuit het perspectief van eerlijk opererende bedrijven als vanuit het perspectief van de arbeidsmi­ grant belangrijk dat misstanden zoveel als mogelijk worden voorkomen en aangepakt. De Provincie Noord-Brabant is verzocht, in overleg met het RIEC, uitwerking te geven aan een aan­ pak die leidt tot bewustwording over en samenwerking in het tegengaan van mensenhandel. RIEC en de provincie hebben een drietal stappen opgesteld waarmee Noord-Brabant de huidige regu­ liere aanpak van arbeidsuitbuiting kan versterken en versnellen. De eerste stap is het ontwikkelen van een praktisch handelingsperspectief voor relevante spelers in gemeenten om misstanden en arbeidsuitbuiting vroegtijdig te herkennen en hierop te kunnen acteren, met specifiek aandacht voor de rol die uitzendbureaus spelen. Vervolgens zal het RIEC de aanpak implementeren en borgen in de afzonderlijke gemeenten (o.a. middels gespreken en trainingen 'beter signaleren' ). De diensten van Provinciale Staten hebben Jan Cremers (Vakgroep Sociaal Recht en Sociale Politiek van de Tilburg Law School) en Eefje de Volder (IMPACT en CoMensha) verzocht het nodige voor­ werk te verrichten. Via een sociaaleconomische analyse van de provincie en een mapping van het speelveld zijn de belangrijkste arbeidsmarktontwikkelingen geïnventariseerd (ontwikkeling beroeps­ bevolking, bedrijvigheid, werkgelegenheid, concentratie van migranten in sectoren/branches, bete­ kenis in de regio,