T. C. NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE SÜLEYMANLI KAZASI'NIN SOSYAL VE EKONOMIK YAPISI Yüksek Lisans Tezi Hazırlayan Vahide MİHMAT 2013 -NİĞDE T. C. NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI TEMETTUAT DEFTERINE GÖRE SÜLEYMANLI KAZASI'NIN SOSYAL VE EKONOMIK YAPISI Yüksek Lisans Tezi Hazırlayan Vahide MİHMAT Danışman Yrd. Doç. Dr. Zeki CAN 2013-NİĞDE ÖZET Osmanlı Devleti’nde Tanzimat dönemi ile birlikte birçok alanda yenilik çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında iktisadi alanda da yenilikler yapılmıştır. İktisadi alanda yapılan yeniliklerin en önemlisi şüphesiz ki vergi sisteminde yapılan değişikliktir. Halkın geliri oranında vergi alınabilmesi için yeni kanunlar oluşturularak düzenlemeler yapılmıştır. Oluşturulan yeni vergi sistemini uygulayabilmek için ülke genelinde halkın emlak, arazi, hayvan ve diğer tüm şahsi gelirlerinin kaydedildiği temettuat defterleri düzenlenmiştir. Ekonomik ve soyal açıdan önemli bilgiler ihtiva eden temettuat defterleri Osmanlı tarihi açısından değerli kaynaklardır. XIX. yüzyıl ortalarında Süleymanlı kazasının sosyo-ekonomik durumunu değerlendirdiğimiz bu çalışmaya Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki Maliye Nezareti temettuat defterleri içinde bulunan Süleymanlı Kazası Temettuat Defterleri kaynak teşkil etmiştir. Bu defterler kapsamında Süleymanlı kazasına bağlı köylerin ve kazada yaşayan yörüklerin sosyal ve ekonomik durumu, nüfusu, vergi ve temettuat oranları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kaynak olarak kullanılan temettuat defterlerine göre Süleymanlı, Sivas Eyaleti’ne bağlı Bozok Sancağı’nın bir kazasıdır. Kazanın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Süleymanlı kazasına bağlı köylerde halkın tamamı Müslüman’dır. Anahtar Kelimeler: Süleymanlı, Temettuat, Hane, Gelir Kaynakları, Tarım, Vergi, Kıymet I ABSTRACT In Ottoman empire, with the era of Tanzimat, there were many reforms in different fields. In these reforms, there were some innovations in the economy. The most important reform in the economy, without doubt,is the changes in the taxing system. New laws were made to regulate the taxing system so that people were taxed according to their income. To apply new taxing system, “Temettu” books were used to record property, real estate, animals and the other personal incomes. “Temettu books which contain important information in economical and social ways are invaluable sources for Ottoman history. In this study that we carry out the socio-economical satus of Süleymanlıtownship in the mid 1900s, the Temettu books in the Ottoman archieve of Prime Ministry are used as sources. Within the scope of these books, we try to present social and economical satus, population, tax and “temettu” rates of Yoruk People who lived in Süleymanlı and in the villages tied to Süleymanlı. According to these Temettu books which were used as sources, Süleymanlı is a township of Bozokdistrict which was tied to Sivas province. The economy of the township is based on agriculture and stockbreeding. All the people in the villages tied to the township of Süleymanlı were Muslim. Key words: Süleymanlı, temettuat, household, incomeresources, agriculture, tax, value. II ÖNSÖZ XIX. yüzyıl Osmanlı ekonomisi, nüfus yapısı, vergi sistemi ve sosyal yaşantısı hakkında bilgiler içeren temettuat defterleri özellikle Osmanlı İktisadi ve Sosyal tarihini göz önüne sermeleri açısından oldukça önemli kaynaklardır. Süleymanlı kazasına ait temettuat defterleri bu çalışmanın ana kaynağını oluşturmaktadır. Bu defterler ışığında Süleymanlı kazası ve köylerinin 1844-1845’li yıllarda ki iktisadi ve sosyal yapısı aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmada XIX. yüzyılda Osmanlı’ya bağlı bu küçük kazanın iktisadi yapısı değerlendirilirken Osmanlı’nın genel durumu ile ilgili bilgiler bulmakta mümkündür. Çalışmanın birinci bölümünde; Süleymanlı kazasının coğrafi yapısı ve tarihçesi hakkında bilgiler verilmiş ayrıca Osmanlı Devleti’nde vergi sistemi ile ilgili genel bilgiler ile birlikte Temettuat Defterleri’nin içeriği ve genel yapısı açıklanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde; kazaya bağlı 10 köyün nüfusu, gelir kaynakları, vergi ve temettuat oranlarının tahlili yapılmıştır. Temettuat defterleri değerlendirilirken bazı köylerin hem 1840 yılına ait hem de 1845 yılına ait defterleri ayrı ayrı incelenerek iki dönem defterleri arasında ki fark ortaya konulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde; kazada yerleşmiş olan Haremeyn Aşireti’ne ait temettuat defterleri incelenerek aşiret halkının hangi köylerde yerleştikleri, iktisadi kaynakları, nüfus yapıları, vergi ve temmettuat oranları anlatılmıştır. Dördüncü bölümde ise; genel olarak kazanın nüfus yapısı ve iktisadi kaynakları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, sabırla çalışmalarıma destek olan danışman hocam Yrd. Doç Dr. Zeki CAN ‘a, bu çalışmaya beni teşvik eden ve desteklerini esirgemeyen Prof. Dr. Musa ŞAŞMAZ hocama, çalışmam boyunca ilgi ve yardımlarını eksik etmeyen değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Nevzat TOPAL’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Beni her zaman destekleyen ve fedakârlıklarını hiçbir zaman esirgemeyen sevgili aileme de minnetlerimi sunarım. Vahide MİHMAT Niğde-2013 III İÇİNDEKİLER ÖZET ................................................................................................................................................. I ABSTRACT ........................................................................................................................................ II ÖNSÖZ ............................................................................................................................................ III İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................... IV TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................................................... VIII EKLER LİSTESİ .................................................................................................................................. IX KISALTMALAR ................................................................................................................................. XI GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1 I. BÖLÜM .......................................................................................................................................... 4 SÜLEYMANLI KAZASININ COĞRAFİ YAPISI VE TARİHÇESİ .................................................................. 4 1.1. SÜLEYMANLI KAZASININ COĞRAFİ YAPISI .............................................................................................. 4 1.2. SÜLEYMANLI KAZASININ TARİHÇESİ ...................................................................................................... 4 1.3. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ DÜZENİ ................................................................................................. 7 1.3.1. Osmanlı Devleti Vergi Sisteminin Alt Yapısını Oluşturan Tahrirler ....................................... 7 1.3.2. Tanzimat Dönemi’nde Yapılan Mali Düzenlemeler .............................................................. 8 1.3.3. Temettuat Defterleri’nin İçerdiği Konular ve Önemi .......................................................... 12 1.3.4. Temettuat Defterlerinin Yazım Şekli ve Tarihsel Gelişimi .................................................. 14 1.3.5. Süleymanlı Kazası Temettuat Defterleri ............................................................................ 17 II. BÖLÜM ....................................................................................................................................... 21 1. BAŞKÖY......................................................................................................................................... 21 1.1. Başköy’de Nüfus ................................................................................................................... 21 1.2. Başköy’de Tarım ................................................................................................................... 21 1.3. Başköy’de Hayvancılık .......................................................................................................... 22 1.4. Başköy’ün Vergi-yi Mahsusa ve Temettuat Oranları ............................................................ 24 2. FAKILI KÖYÜ .................................................................................................................................. 25 2.1. Fakılı Köyünde Nüfus ............................................................................................................ 25 2.2. Fakılı Köyü’nde Tarım ........................................................................................................... 25 2.3. Fakılı Köyü’nde Hayvancılık .................................................................................................. 26 2.4. Fakılı Köyünün Vergi-yi Mahsusa ve Temettuat Oranları ..................................................... 27 3. BEKTAŞLI KÖYÜ ............................................................................................................................. 28 3.1. Bektaşlı Köyü’nde Nüfus ....................................................................................................... 28 3.2. Bektaşlı Köyü’nde Tarım ......................................................................................................