P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PLESZEW (584) Warszawa 2005 Autorzy: Alicja Ma ćków *, Katarzyna Nawrocka *, Aleksandra Dusza ** , Anna Pasieczna ** , Anna Gabry ś-Godlewska ** , Hanna Tomassi-Morawiec Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Ko źma ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska ** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2005 Spis tre ści I. Wst ęp (A. Ma ćków, K. Nawrocka) .................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ....................... 4 III. Budowa geologiczna (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ............................................................ 7 IV. Zło ża kopalin (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ...................................................................... 10 1. Kopaliny ilaste i piaski ceramiki budowlanej .............................................................. 10 2. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ..................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ................ 16 VII. Warunki wodne (A. Ma ćków, K. Nawrocka) .................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 17 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna) ................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 23 IX. Składowanie odpadów (A. Gabry ś-Godlewska).............................................................. 26 X. Warunki podło ża budowlanego (A. Ma ćków, K. Nawrocka) .......................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ........................................... 36 XII. Zabytki kultury (A. Ma ćków, K. Nawrocka) ................................................................... 40 XIII. Podsumowanie (A. Ma ćków, K. Nawrocka) .................................................................... 41 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 43 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Pleszew Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Pleszew Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Częstochowskim Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym (Dominiak, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opraco- wania MGP w skali 1:50 000 (Instrukcja...,2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przy- rody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wielkopolskim Urz ędzie Woje- wódzkim i jego delegaturze w Kaliszu, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Po- znaniu, Instytucie Upraw i Nawo żenia Gleb w Puławach oraz Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wykorzystano równie ż informacje uzyskane w staro- stwach powiatowych i urz ędach gmin, zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó ż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych ści- śle zwi ązanych z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Pleszew wyznaczaj ą współrz ędne: 17º45’-18º00’ długo ści geograficz- nej wschodniej i 51º50’-52º00’ szeroko ści geograficznej północnej. 4 Obszar ten znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa wielkopolskie- go obejmuj ąc cz ęś ciowo powiaty: pleszewski, kaliski i koni ński. Tereny gmin: Chocz, Czer- min, Gołuchów oraz gminy i miasta Pleszew le żą w powiecie pleszewskim. Fragment gminy Blizanów reprezentuje powiat kaliski, a niewielki wycinek gminy Grodziec wchodzi w skład powiatu koni ńskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) omawiany obszar poło żo- ny jest w prowincji Ni ż Środkowoeuropejski i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie na terenie mezoregionów Równina Rychwalska i Wysoczyzna Kaliska w makroregionie Ni- zina Południowowielkopolska (Fig. 1). Teren arkusza charakteryzuje si ę zró żnicowanym ukształtowaniem powierzchni i poło żony jest na wysoko ści 82,3-152,5 m n.p.m. W cz ęś ciach południowej i zachodniej, nale żących do Wysoczyzny Kaliskiej, wyst ępuj ą: fragmenty wysoczyzny morenowej płaskiej, trzy ci ągi wzgórz moren czołowych, pagórki moreny martwego lodu oraz równiny sandrowe i zastoiskowe. Na północnym wschodzie, w obr ębie Równiny Rychwalskiej, przewa żaj ą for- my rze źby rzecznej, jeziornej i eolicznej. Tworz ą je w przewadze równiny jeziorne i równiny piasków przewianych z ci ągami wydm parabolicznych. Obszar arkusza, z północnego zacho- du na południowy wschód, rozcina dolina rzeki Prosna, wzdłu ż której wykształcone s ą dwie generacje tarasów: holoce ńskie (zalewowe) i plejstoce ńskie (nadzalewowe), przewa żnie wy- ra źnie oddzielone kraw ędziami. Na ich powierzchniach spotykane s ą liczne wydmy. Omawiany teren le ży w strefie klimatu umiarkowanego na pograniczu regionu Środko- wowielkopolskiego i Południowowielkopolskiego (Wo ś, 1999). Średnia roczna temperatura wynosi około 8,0 °C. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ( średnio 18 °C), a najchłodniejszym stycze ń ( średnio -3°C). Średnioroczne sumy opadów atmosferycznych mieszcz ą si ę w grani- cach 500-550 mm. Maksymalne opady przypadaj ą na lipiec i sierpie ń, a minimalne na luty i marzec. Czas zalegania pokrywy śnie żnej wynosi 50-60 dni. Przewa żaj ą wiatry z kierun- ków: zachodniego, południowo-zachodniego i południowego. Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza. Wi ększe ich kompleksy wyst ępuj ą w północno-wschodniej i centralnej cz ęś ci. Gleby chronione dla rolniczego użytkowania w klasie I-IVa grupuj ą si ę na obszarze wy- soczyzny morenowej w cz ęś ci południowej i zachodniej omawianego terenu. W dolinach rzecznych oraz na powierzchniach równin sandrowych i wyst ąpie ń osadów eolicznych, przewa- żaj ą gleby ni ższych klas bonitacyjnych. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują niewielk ą powierzchni ę arkusza i spotykane s ą w obni żeniach dolinnych, głównie rzeki Prosna. Obszar arkusza ma charakter rolniczy. Głównymi kierunkami produkcji rolnej jest uprawa zbó ż (pszenicy, j ęczmienia, żyta) i buraków cukrowych oraz hodowla bydła i trzody 5 chlewnej. W rejonie Pleszewa rozwin ęło si ę ogrodnictwo, zwi ązane ze szklarniow ą upraw ą warzyw i kwiatów. Fig. 1 Poło żenie arkusza Pleszew na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu Prowincja: Ni ż Środkowoeuropejski: Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregion Pradoliny Warcia ńsko-Odrza ńskiej: 315.64 – Kotlina Śremska Mezoregion Pojezierza Leszczy ńskiego: 315.84 – Wał Żerkowski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie: Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.13 – Dolina Koni ńska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.21 – Kotlina Grabowska Na omawianym obszarze jedynym miastem jest Pleszew, licz ący 19 tys. mieszka ńców. Wi ększymi miejscowo ściami s ą Chocz i Gołuchów (po około 2 tys. mieszka ńców), b ędące siedzibami urz ędów gmin. Przemysł koncentruje si ę w Pleszewie, gdzie do najwi ększych za- kładów produkcyjnych nale żą : Fabryka Obrabiarek „Famot S.A.”, Fabryka Aparatury Prze- mysłu Spo żywczego „Spomasz”, Zakłady Papiernicze, Zakłady Drzewne Kaliskiego Przed- si ębiorstwa Produkcji Le śnej „Las” oraz Zakłady Zbo żowo-Młynarskie. Przemysł wydobyw- czo-przeróbczy kopalin nie odgrywa obecnie wi ększej roli w gospodarce omawianego terenu. Eksploatowane s ą tylko na potrzeby lokalne dwa zło ża surowców ceramiki budowlanej. 6 Obszar arkusza Pleszew ma korzystne