ՀՀ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶ RA TAVUSH MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Իջևան Ijevan town Տարածաշրջանները` Territories Իջևան, Ijevan, Տավուշ, Tavush, Նոյեմբերյան, Noyemberyan, Դիլիջան Dilijan Քաղաքները` Towns Իջևան, Ijevan, ù.Իջևան s.Ijevan Նոյեմբերյան, Noyemberyan, Այրում, Ayrum, Բերդ, Berd, Դիլիջան Dilijan Տարածքը 2704 քառ.կմ Territory sq. km ՀՀ տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը 9.1% Territory share of the marz in the territory of RA Քաղաքային համայնքներ 5 Urban communities Գյուղական համայնքներ 57 Rural communities Քաղաքներ 5 Towns Գյուղեր 62 Villages Բնակչության թվաքանակը 2011թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 134.6 հազ.մարդ Population number as of January 1, 2011 ths. persons այդ թվում`/ including: քաղաքային 52.7 հազ.մարդ urban ths. persons գյուղական 81.9 հազ.մարդ rural ths. persons ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը, 2010թ. 4.1% Share of marz population size in RA population size, 2010 Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 39.2% Share of urban population size Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 112115 հա Agricultural land ha այդ թվում` վարելահողեր 25415 հա including: arable land ha ՀՀ Տավուշի մարզը գտնվում է Հայաստանի Հան- RA Tavush marz is situated in the north-eastern part of րապետության տարածքի հյուսիս-արևելյան հատվա- the Republic of Armenia. In the South-East and South the ծում: Մարզը հարավ-արևելքում և հարավում սահմա- marz borders with RA Gegharqunik and Kotayk marzes, in նակից է ՀՀ Գեղարքունիքի և Կոտայքի մարզերին, the West it borders with RA Lori marz and Georgia, in the արևմուտքում` ՀՀ Լոռու մարզին և պետական սահ- North and East – Azerbaijan. մանով` Վրաստանին, հյուսիսում և արևելքում` Ադրբե- ջանին: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2011 301 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2011 Մարզի կենտրոնով դեպի հյուսիս-արևելք հոսում է Aghstev river flows to the south-east through the marz Աղստև գետը: Ծովի մակարդակին ամենամոտ կետը centre. The nearest point to the sea level (the highest point (ՀՀ ռելիեֆի ամենացածր կետը) գտնվում է Դեբեդավան of RA relief) is situated near the Debedavan village (390m), գյուղի մոտ` 390մ, ամենաբարձր կետը Միափորի the highest point - Murghuz mountain (2993 m) of Miapori լեռնաշղթայի Մուրղուզ լեռն է` 2993 մ : mountain range. ՀՀ Տավուշի մարզը տարածվում է Փոքր Կովկասի RA Tavush marz is extended on the external line of լեռնաշղթաների արտաքին շարի վրա (Վիրահայոց, Small Caucasus mountain ranges (Virahayots, Gugarats and Գուգարաց և Միափորի լեռներ): Գտնվում է ՀՀ չափա- Miapor mountains) and is situated in the moderate damp վոր խոնավ տարածաշրջանում: Արևափայլքի տարե- region of the Republic of Armenia. Annual duration of the կան տևողությունը 1900-2000 ժամ է: Ամառները լինում sun radiance is 1900-2000 hours. Summers are warm, են տաք, ձմեռները` մեղմ: Գետերը պատկանում են winters - mild. Rivers belong to the Caspian sea (Kur river) Կասպից ծովի (Կուր գետի) ավազանին և սնվում են basin and live on thawed, underground, rainy waters. The հալոցքային, ստորերկրյա և անձրևային ջրերից: natural lake is Parz lake that is situated near the Dilijan. Բնական լիճը` Դիլիջանի մոտ գտնվող Պարզ լիճն է: Joghaz, Hakhum, Tavush, Aygedzor and Ijevan reservoirs Այստեղ են գտնվում Ջողազի, Հախումի, Տավուշի, were situated here too. Այգեձորի և Իջևանի արհեստական ջրամբարները: Մարզի ընդհանուր մակերեսի 40.3%-ը զբաղեցնում The marz nature is wonderful. Mixed forests comprise են խառն անտառները, որոնք աչքի են ընկնում 40.3% of total surface that are striking by variety of fauna բուսական և կենդանական աշխարհի բազմա- and flora, incomparable monuments of natural inheritance. զանությամբ: Բնության նախաստեղծ վիճակի պահ- Dilijan state preservation and Ijevan forest garden պանության, առավել հարստացման և տեղական պայ- (arboretum) have been created in the Aghstev basin with a մաններում նոր տեսակների ստացման նպատակով purpose of keeping the situation created by nature, more Աղստևի ավազանում ստեղծված են Դիլիջանի պե- enrichment and receiving new kinds in local conditions. տական արգելոցը և Իջևանի անտառային այգին Climatic conditions (mild climate, mountainous clear air (դենդրոպարկը): Մարզի և հատկապես Աղստևի հովտի rich with oxygen, mineral medicinal waters, forests, բնակլիմայական պայմանները (մեղմ կլիմա, թըթ- mountainous land rich with herbs) of marz and, in վածնով հարուստ լեռնային մաքուր օդ, հանքային բու- particular, Aghstev valley are extremely favourable for the ժիչ ջրեր, անտառներ, դեղաբույսերով հարուստ լեռ- organization of population rest, recovery of health and նաշխարհ)չափազանց նպաստավոր են բնակչության promotion of international tourism. հանգստի կազմակերպման, առողջության վերականգն- ման և միջազգային տուրիզմի զարգացման համար: Մարզը համեմատաբար աղքատ է օգտակար հա- The marz is comparatively poor with useful minerals. նածոներով: Արդյունաբերական նշանակություն ունեն Bentonite clay, limestone, lithographic stone, dolomite, բենտոնիտային կավը,կրաքարերը, վիմագրական քարը, felsites are of marz importance. Aghstev river valley is rich դոլոմիտը, ֆելզիտը: Աղստև գետի հովիտը հարուստ է with mineral waters that are bottle filled as well. հանքային ջրերով, որտեղ կազմակերպված է դրանց արտադրությունը: Մարզի կենտրոնով է անցնում Հյուսիսային Կով- The Northern Caucasus-Tbilisi-Yerevan gas-bearer կաս-Թբիլիսի-Երևան գազատարը: Մարզով ձգվում են goes through the marz centre. 146 km interstate, 253 km of 146 կմ միջպետական, 253 կմ հանրապետական նշա- republican importance roads are extended through the նակության ճանապարհներ: Աղստևի ձորով է անցնում marz. 70 km part of Ijevan-Hrazdan railway goes through Իջևան-Հրազդան երկաթուղու 70 կմ-ոց հատվածը: the Aghstev gorge. 7 km part of Yerevan-Tbilisi railway Հյուսիսային սահմանի երկայնքով, Դեբեդի ափով անց- goes through the Northern border lengthwise, Debed bank. նում է Երևան-Թբիլիսի երկաթուղու 7 կմ-ոց հատվածը: 2010թ.-ին Տավուշի մարզի տնտեսության հիմնական In 2010 the share of economy main branches of RA հատվածների տեսակարար կշիռները ՀՀ համապա- Tavush marz in total volume of correspondent branches of տասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում կազմել են. the republic comprised ¾ արդյունաբերություն` 0.7 %, ¾ industry 0.7 %, ¾ գյուղատնտեսություն` 4.4 %, ¾ agriculture 4.4 %, ¾ շինարարություն` 2.8 %, ¾ construction 2.8 %, ¾ մանրածախ առևտուր` 1.1%, ¾ retail trade 1.1 %, ¾ ծառայություններ` 0.8 %: ¾ services 0.8 %. Մարզը հանրապետության վառ արտահայտված Marz is pronounced agricultural districs of the գյուղատնտեսական շրջաններից է: Անասնաբուծու- republic. In animal husbandry the main branches are cow թյան մեջ առաջատար ճյուղեր են համարվում խոշոր and pig breeding and in plant growing the most developed եղջերավոր անասնաբուծությունն ու խոզաբուծությու- brances are grain and grape growing. Programs are նը, իսկ բուսաբուծության մեջ` հացահատիկային implemented for recovering the orchards. During last years մշակաբույսերի մշակությունն ու խաղողագործու- beekeeping develops too. թյունը: Ծրագրեր են իրականացվում պտղատու այ- գիների վերականգնման ուղղությամբ: Վերջին տարի- ներին զարգացում է ապրում նաև մեղվաբուծությունը: 302 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2011 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2011 Մարզի տնտեսության առաջատար ճյուղը մշակող The main branch of economy of the marz is արդյունաբերությունն է: Առավել գերակշռող են սննդի manufacturing. The food industry and woodworking արդյունաբերությունը և փայտամշակումը: Մարզում continue to be a leading branches of industry. Wine, արտադրվող արդյունաբերական արտադրանքից mineral waters, stone and wood products are exported to արտաքին շուկա են արտահանվում գինիներ, external markets. հանքային ջուր, քարե և փայտե արտադրատեսակներ: Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրա- Freight and passenger transportations in the marz are կանացվում են ավտոմոբիլային տրանսպորտով: implemented by road transport. Մարզկենտրոն Իջևան քաղաքը (2010թ. տարեվեր- RA Tavush marz centre is Ijevan town (in 2010 20.7 ջին` 20.7 հազ. բնակիչ) գտնվում է Երևանից 132 կմ ths. inhabitants) The distance from Yerevan is 132 km. It is հեռավորության վրա: Մարզի հյուսիս-արևելյան the administrative, industrial, education and cultural centre հատվածի վարչական,արդյունաբերական, կրթամշա- and transport junction of the whole north-eastern part. The կութային կենտրոնն է և տրանսպորտային հանգույցը: main trend of town industry is manufacturing (particularly, Քաղաքի արդյունաբերության հիմնական ուղղությունը woodworking, production of food, mineral water and մշակող արդյունաբերությունն է (մասնավորապես` wine). Ijevan town is also known by carpet making. փայտամշակումը, սննդամթերքի, հանքային ջրի և գինու արտադրությունը): Իջևան քաղաքը հայտնի է նաև գորգագործությամբ: Դիլիջան քաղաքի (2010թ. տարեվերջին` 15.6 հազ. The distance of Dilijan, resort town from Yerevan is 96 բնակիչ) հեռավորությունը Երևանից 96 կմ է: Քաղաքի km. Population comprised 15.6 ths. persons in the end of արդյունաբերության հիմնական ուղղությունը մշակող 2010. The main trend of town industry is manufacturing, in արդյունաբերությունն է, որի մեջ առանձնանում է which the food and beverages production is separated. սննդամթերքի և ըմպելիքի արտադրությունը: Լայն ճա- “Dilijan Frolova” mineral water has received wide նաչում է ստացել <<Դիլիջան Ֆրոլովա>> հանքային ջուրը: recognition. Նոյեմբերյան քաղաքի (2010թ. տարեվերջին` 5.5 The distance of Noyemberyan town (5.5 ths. հազ. բնակիչ) հեռավորությունը Երևանից 185 կմ է: inhabitants in the end of the year 2010) from Yerevan is Քաղաքի տնտեսական կյանքում էական դեր ունի 185 km. Agriculture has an essential role in the town’s գյուղատնտեսությունը, որի հիմնական ուղղությունն economic life, the main trend of which is field-crop անասնաբուծությունն ու դաշտավարությունն է: cultivation and animal husbandry. Այրում քաղաքի (2010թ.