FAKULTET POLITIČKIH ZNANOSTI Višeslav Raos ISTARSKI DEMOKRATSKI SABOR I SJEVERNA LIGA – KOMPARATIVNA ANALIZA USPJEŠNOSTI USPOSTAVE DE FACTO TERITORIJALNOSTI DOKTORSKI RAD Zagreb, 2014. FACULTY OF POLITICAL SCIENCE Višeslav Raos ISTRIAN DEMOCRATIC ASSEMBLY AND THE NORTHERN LEAGUE – A COMPARATIVE ANALYSIS OF SUCCESSFUL ESTABLISHMENT OF DE FACTO TERRITORIALITY DOCTORAL THESIS Zagreb, 2014 FAKULTET POLITIČKIH ZNANOSTI Višeslav Raos ISTARSKI DEMOKRATSKI SABOR I SJEVERNA LIGA – KOMPARATIVNA ANALIZA USPJEŠNOSTI USPOSTAVE DE FACTO TERITORIJALNOSTI Mentorica: prof. dr. sc. Mirjana Kasapović DOKTORSKI RAD Zagreb, 2014. FACULTY OF POLITICAL SCIENCE Višeslav Raos ISTRIAN DEMOCRATIC ASSEMBLY AND THE NORTHERN LEAGUE – A COMPARATIVE ANALYSIS OF SUCCESSFUL ESTABLISHMENT OF DE FACTO TERRITORIALITY Supervisor: Prof. Dr. Mirjana Kasapović DOCTORAL THESIS Zagreb, 2014 O mentorici Dr. sc. Mirjana Kasapović redovita je profesorica na Fakultetu političkih znanosti Sveučilišta u Zagrebu gdje predaje niz kolegija iz područja komparativne politike na preddiplomskoj, diplomskoj i poslijediplomskoj razini. Voditeljica je poslijediplomskoga doktorskog studija „Komparativna politika“. Također je i voditeljica znanstveno-istraživačkog projekta „Hrvatska u regionalnom okruženju“ kojega financira Ministarstvo znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske te glavna urednica stručnog časopisa „Političke analize“. U više je navrata bila na studijskim boravcima i usavršavanjima u inozemstvu. Kao stipendistica Zaklade „Alexander von Humboldt“ boravila je od 1994. do 1995. i 2002. godine na Institutu za političku znanost Sveučilišta u Heidelbergu. Objavila je 10 knjiga i oko 70 članaka, studija i rasprava u zbornicima radova, zbornicima izlaganja sa znanstvenih skupova te znanstvenim i stručnim časopisima u Hrvatskoj, Njemačkoj, Ujedinjenom Kraljevstvu, Sjedinjenim Američkim Državama, Austriji, Poljskoj, Mađarskoj, Sloveniji, Bugarskoj, Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori. Članica je Hrvatskoga politološkog društva i Kluba hrvatskih humboldtovaca. Dobitnica je dviju državnih nagrada za društvene znanosti: 2006. godine za knjigu Bosna i Hercegovina: podijeljeno društvo i nestabilna država i 2011. godine za knjigu Politički sustav i politika Izraela. Sažetak U ovom radu pokušavam istražiti čimbenike koji utječu na razlike u uspješnosti uspostave de facto teritorijalnosti kod regionalističkih stranaka. Regionalističke stranke predstavljaju posebnu vrstu stranaka, različitu od etnoregionalističkih stranaka i od etničkih stranaka, odnosno stranaka nacionalnih manjina. Presudna karakteristika regionalističkih stranaka je teritorijalni identitet. Pojam uspješne provedbe de facto teritorijalnosti označava situaciju u kojoj regionalistička stranka kroz određeno razdoblje rasta i razvoja uspije definirati i označiti regiju koju želi predstavljati na način da u svim ili barem većini izbornih jedinica koje tvore navedenu regiju uspije kontinuirano osvajati mandate u predstavničkom tijelu, a u drugom koraku i obnašati izvršnu vlast. Vrhunac uspjeha provedbe de facto teritorijalnosti predstavlja postizanje statusa predominantne stranke, odnosno osvajanje apsolutne većine u predstavničkom tijelu matične regije kroz minimalno tri uzastopna izborna ciklusa. Uspjeh u provedbi de facto teritorijalnosti ovisi o sposobnosti regionalističke stranke da se prilagodi kontekstualnim uvjetima stranačkog sustava, izbornog sustava i upravne podjele zemlje, kao i da izgradi uspješnu organizacijsku infrastrukturu, izvuče korist iz odnosa s glavnim koalicijskim partnerom te suzbije sve potencijalne konkurentske regionalističke stranke. Također, uspješna operacionalizacija regionalnog identiteta važan je faktor koji pridonosi uspješnosti de facto teritorijalnosti. Komparativna analiza Istarskog demokratskog sabora u Hrvatskoj i Sjeverne lige u Italiji pokazala je da upravna podjela zemlje, odnos s glavnim koalicijskim partnerom te uspjeh u operacionalizaciji regionalnog identiteta dominantno utječu na uspjeh u provođenju de facto teritorijalnosti. Ključne riječi: regionalistička stranka, de facto teritorijalnost, teritorijalni identitet, Istarski demokratski sabor, Sjeverna liga Summary In this dissertation I am trying to explore the factors which affect the differences in the success of establishment of de facto territoriality among regionalist parties. Regionalist parties are a particular kind of parties, distinct from both ethnoregionalist and ethnic parties, i.e. ethnic minority parties. Their defining characteristic is territorial identity. The concept of successful establishment of de facto territoriality implies that a regionalist party, through a certain period of growth and development, has succeeded in demarcating a region which it wants to represent by managing to continuously win legislative seats in all or at least the majority of constituencies in that region. On the second level, this also includes the ability to enter regional government. Ultimately, establishment of de facto territoriality means attainment of predominant party status, i.e. the winning of regional absolute majority in a minimum of three consecutive elections. The success in establishment of de facto territoriality depends on the ability to adapt to the context of the party system, the electoral system and the administrative division of the country, as well as the ability to build a successful organizational infrastructure, draw benefits from the relation with the main coalition partner and suppress all potential rival regionalist parties. Successful operationalization of regional identity is also an important factor for de facto territoriality success. A comparative analysis of the Istrian Democratic Assembly and the Northern League has shown that administrative division of the country, relation with the main coalition partner and successful operationalization of regional identity have a dominant influence on success in establishment of de facto territoriality. Keywords: regionalist party, de facto territoriality, territorial identity, Istrian Democratic Assembly, Northern League Sadržaj 1. UVOD ............................................................................................................................................1 2. ISTRAŽIVAČKI OKVIR ...............................................................................................................3 2. 1. Stanje istraživanja ...................................................................................................................3 2. 1. 1. Stanje istraživanja u hrvatskoj političkoj znanosti .......................................................... 12 2. 2. Pojam regionalističkih stranaka ............................................................................................. 16 2. 2. 1. Tipologizacije regionalističkih stranaka ......................................................................... 20 2. 3. Regionalističke stranke u kontekstu Sartorijevog analitičkog okvira ....................................... 24 2. 4. Odabir slučajeva .................................................................................................................... 26 2. 5. Teorijski pristupi ................................................................................................................... 30 2. 6. Metode istraživanja ............................................................................................................... 32 2. 7. Strategija i dizajn istraživanja ................................................................................................ 35 2. 8. Hipoteze ................................................................................................................................ 40 2. 9. Varijable ............................................................................................................................... 42 3. PROMIŠLJANJE ODNOSA PROSTORA, POLITIKE I IDENTITETA ....................................... 44 3.1. Uvod ...................................................................................................................................... 44 3. 2. Pozitivistički i konstruktivistički pristup i pokušaj njegovog nadilaženja ................................ 45 3. 3. Čovjek i prostor ..................................................................................................................... 47 3. 4. Uloga prostora u politici ........................................................................................................ 51 3. 4. 1. Politička geografija i geopolitika .................................................................................... 52 3. 4. 2. Prostor, mjesto i granica................................................................................................. 57 3. 5. Prostor i grupni identitet ........................................................................................................ 62 3. 6. Regionalni identitet i regionalističke stranke .......................................................................... 67 4. ISTARSKI DEMOKRATSKI SABOR.......................................................................................... 72 4. 1. Uvod ..................................................................................................................................... 72 4. 2. Razvoj stranačkog sustava u Hrvatskoj .................................................................................. 72 4. 3. Istarski regionalizam ............................................................................................................