„ZAOPATRZENIE W WODĘ, JAKOŚĆ I OCHRONA WÓD” „Water SuPPly AND Water QuAlITy” Izabela ZIMOCH, Andrzej KUŚNIERSKI Instytut InżynIerII wody I ŚcIekÓw polItechnIka Śląska ROLNICZE ŹRÓDŁA ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI WODY DOSTARCZANEJ KONSUMENTOM TAGrICULTURAL causes oF haZards TO QualIty oF WATER supplIed TO consuMers Zasoby wód naturalnych skażone są zarówno przez zanieczyszczenia pochodzenia che- micznego, jak i pochodzenia biologicznego. Na terenach użytkowanych rolniczo, szczegól- nie duży wpływ na zanieczyszczenie wód ma hodowla zwierząt i uprawa roślin. Główne grupy zanieczyszczeń stanowią czynniki biologiczne i nieorganiczne powstające w proce- sach mineralizacji materii organicznej. Ponadto inną grupę zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego stanowią zanieczyszczenia powstające w wyniku celowego zasilania upraw (np. pestycydy, nawozy azotowe itp.) mającego na celu poprawę wydajności uprawy. Celem pracy jest ocena i analiza zmian jakości wody w systemie zaopatrzenia w wodę gminy Kietrz, jako reprezentatywnego systemu usytuowanego na terenie intensywnie użyt- kowanym rolniczo. Analizowany okres obejmuje lata 2010 – 2015. Integralną częścią ba- dań jest analiza i oszacowanie ryzyka zagrożeń pochodzenia rolniczego dla jakości wody. Resources of groundwater are contaminated by chemical and biological pollutants. On the area used by agricultural activity the most prevalent causes of contamination are cattle farming and plant cultivation. The main groups of contaminants are biological and non-or- ganic factors, which arise during process of mineralization of organic substances. Another group of contaminants with agricultural origin is pollution created as a result of fertilization of fields in order to improve quality of crops’ growth (pesticides, nitrogenous fertilizer) The aim of this work is to asses and analyse the changes in quality of water in Kietrz water intake system, which is located in the area characterized by intensive and developed agricultural activity. The research was undertaken over period 2010-2015, and attempts to evaluate the dangers caused by agricultural land use on water quality. 2 Izabela ZIMOCH, Andrzej. KUŚNIERSKI 458 I. ZIMOCH, A. KUŚNIERSKI 1. Wprowadzenie 1. Wprowadzenie Zarządzanie jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, mające na celu zwiększanieZarządzanie bezpieczeństwa jakością wody jej przeznaczonej dostaw do konsumenta, do spożycia winnoprzez ludzi,swoimi mające procedurami na celu obejmowaćzwiększanie równieżbezpieczeństwa zarządzanie jej dostawzasobami do wodnymi. konsumenta, Zarządzanie winno swoimizasobami procedurami wodnymi, wobejmować tym szczególnie również zasobami zarządzanie dyspozycyjnymi, zasobami wodnymi. stanowi Zarządzaniekluczowy element zasobami prewencyjne wodnymi,- gow tym zapobiegania szczególnie przyczynom zasobami dyspozycyjnymi, i skutkom występowania stanowi kluczowylosowych elementzdarzeń niepożądanych,prewencyjnego prowadzącychzapobiegania przyczynomw skrajnych i przypadkachskutkom występowania do wstrzymania losowych dostaw zdarzeń wody iniepożądanych, podejmowania doraźnychprowadzących działań w skrajnych naprawczych przypadka generującychch do wstrzymania znaczne koszty. dostaw Działania wody tei po częstodejmowania kończą siędoraźnych czasową działańpoprawą naprawczych jakości dostarczanej generujących wody, bezznaczne podjęcia koszty. przez Działaniaoperatora systemówte często wodociągowychkończą się czasową szczegółowej poprawą jakościanalizy dostarczanej przyczyn i wdrożenia wody, bez procedur podjęcia zapobiegawczych przez operatora ochronysystemów procesu wodociągowych dostaw wody szczegółowej od ujęcia do analizy kranu konsumenta.przyczyn i wdrożenia procedur zapo- biegawczych ochrony procesu dostaw wody od ujęcia do kranu konsumenta. TabelaTabela. 1. 1. Struktura Struktura poborupoboru i wykorzystaniai wykorzystania wód wód na potrzeby na potrzeby gospodarki gospodarki narodowej narodowej i ludności i ludnościw latach 2000-2013w latach 2000[1] -2013 [1] Table.Table 1. The1. The structure structure of water of water withdrawal withdrawal for needs for of theneeds national of the economy national and economy population and in the populationperiod 2000-2013 in the period [1] 2000-2013 [1] Pobór wody [hm3] w latach Wyszczególnienie 2000 2005 2010 2012 2013 Pobór wody ogółem 11048,5 10940,3 10866,4 10830,3 10577,0 Pobór wód powierzchniowych 9150,6 9205,7 9172,6 9142,9 8898,9 Pobór wód podziemnych 1747,3 1640,4 1625,2 1629,8 1616,6 Łączny pobór wód na cele produkcyjne1) 7637,9 7734,1 7650,7 7697,1 7505,3 Pobór wód powierzchniowych na cele produkcyjne 7221,5 7420,9 7382,3 7439,1 7243,5 Pobór wód podziemnych na cele produkcyjne 265,8 219,0 199,8 200,3 200,3 Wody z odwadniania2) 150,6 94,2 68,6 57,7 61,5 Łączny pobór wody dla rolnictwa3) 2350,1 2105,2 2062,4 2030,8 1991,3 Pobór wód powierzchniowych dla rolnictwa 868,5 683,8 637,0 601,4 575,4 Pobór wód podziemnych dla rolnictwa - - - - 0,4 Pobór na cele SZW 2350,1 2105,2 2062,4 2030,8 1991,3 Pobór wód powierzchniowych na cele SZW 868,5 683,8 637,0 601,4 575,4 Pobór wód podziemnych na cele SZW 1482,5 1421,4 1425,4 1425,4 1415,9 1) Poza rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem – z ujęć własnych 2) Wody z odwadniania zakładów górniczych i obiektów budowlanych 3) Nawadnianie w rolnictwie i leśnictwie oraz napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych Funkcjonowanie systemów zaopatrzania w wodę (SZW) uwarunkowane jest w znacznym stopniu wielkością dostępnych zasobów wód jak i ich jakością, determinującą techniczne rozwiązania ciągu technologicznego jej uzdatniania. Woda przeznaczona do spożycia, pozyskiwana jest zarówno z ujęć powierzchniowych jak i podziemnych. ROLNICZE ŹRÓDŁA ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI WODY DOSTARCZANEJ KONSUMENTOM 459 Funkcjonowanie systemów zaopatrzania w wodę (SZW) uwarunkowane jest w znacz- nym stopniu wielkością dostępnych zasobów wód jak i ich jakością, determinującą tech- niczne rozwiązania ciągu technologicznego jej uzdatniania. Woda przeznaczona do spoży- cia, pozyskiwana jest zarówno z ujęć powierzchniowych jak i podziemnych. ROLNICZE ŻRÓDŁA ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI WODY DOSTARCZANEJ KONSUMENTOM 3 Na terenie Polski ze względów na dostępność oraz korzystniejsze od wód powierzch- niowych parametry jakościowe, wody podziemne stanowią główne źródło zasilania sys- temów Na wodociągowych terenie Polski (tabelaze względów 1). Pomimo na dostępność iż, globalnie oraz ilość korzystniejsze wód pobranych od wód ze środopo- - wiskawierzchnio naturalnegowych parametryna cele funkcjonowania jakościowe, wody SZW podziemnesystematycznie stanowią maleje, główne to udział źródło wód podziemnychzasilania systemów w całkowitym wodociągowych zapotrzebowania (tabela 1) na. Pomimo wodę konsekwentnie iż, globalnie ilość wzrasta. wód pobr W rokua- 2000nych udział ze środowiska ten stanowił naturalnego 63,1%, podczas na cele funkcjonowaniagdy w 2013 osiągnął SZW systematycznie poziom 71,1% maleje, w odniesie to - niuudział do łącznego wód podziemnych poboru wody w zecałkowitym środowiska zapotrzebowania naturalnego na celena wodę eksploatacji konsekwentnie systemów wzrasta. W roku 2000 udział ten stanowił 63,1%, podczas gdy w 2013 osiągnął poziom wodociągowych. 71,1% w odniesieniu do łącznego poboru wody ze środowiska naturalnego na cele Zmienności budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych powoduje istotne eksploatacji systemów wodociągowych. zróżnicowanie obszarowe zasobów wód podziemnych w Polsce pod względem ilościo- Zmienności budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych powoduje istotne wymzróżnicowanie i jakościowym. obszarowe Na terenie zasobów Polski wód zasoby podziemnych wód podziemnych w Polsce podeksploatowane względem ilości są główo- - niewym z utworów i jakościowym. czwartorzędowych. Na terenie PolskiWynika zasoby to z faktuwód podziemnychdużej ich dostępności eksploatowane (tabela są 2), niewielkichgłównie z utworówkosztów czwartorzędowychwykonania studni,. orazWynika korzystnych to z faktu dużejwarunków ich do zasilania.stępności (tabelaIstotnym zagrożeniem2), niewielkich poboru kosztów wód wykonania z tych utworów studni, jestoraz podatność korzystnych na warunk zanieczyszczeniaów zasilania. warstwy Istot- wodonośnejnym zagrożeniem i związana poboru z tym w koniecznośćód z tych utworów ustanowienia jest podat stref nośćochronnych na zanieczyszczenia ujęć. warstwy wodonośnej i związana z tym konieczność ustanowienia stref ochronnych ujęć. TabelaTabela. 2. 2. Zasoby Zasoby eksploatacyjne eksploatacyjne wód wód podziemnychpodziemnych 1990-20131990-2013 [1] [1] TableTable. 2. Exploitable2. Exploitable underground underground water water resources in thethe period period 1990-2013 1990-2013 [1] [1] Wielkość zasobów eksploatacyjnych [hm3] w latach Rodzaj 1990 1995 2000 2005 2010 2012 2013 Ogółem 14039,6 15393,2 16050,6 16575,6 17176,6 17436,0 17502,9 Utwory geologiczne czwartorzędowe 9125,7 9993,6 10570,4 10931,0 11379,7 11521,8 11564,3 Utwory geologiczne trzeciorzędowe 1544,4 1643,1 1626,6 1682,3 1784,9 1821,5 1829,9 Utwory geologiczne kredy 1825,1 2105,8 2179,1 2260,4 2342,7 2393,3 2405,9 Utwory geologiczne starsze 1544,4 1650,7 1674,1 1701,9 1669,2 1699,5 1702,8 Pozyskiwana woda z zasobów podziemnych charakteryzuje się dużą stabilnością składuPozyskiwana w ciągu woda roku z izasobów w większości podziemnych przypadków charakteryzuje odpowiada się wym dużąogom stabilnością stawianym składu w ciąguwodzie roku przeznaczonej i w większości do przypadkówspożycia przez odpowiada ludzi, określonych wymogom w stawianym rozporządz wodzieeniu Ministra przezna - czonejZdrowia do spożycia [13].