Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich, na przykładzie gminy Mielnik w województwie podlaskim Michał Bogacki Katarzyna M. Turosieńska-Durlik Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich, na przykładzie gminy Mielnik w województwie podlaskim _______________ Mielnik 2011 _______________ Redakcja merytoryczna wyników badań: Michał Bogacki Katarzyna M. Turosieńska-Durlik Opracowanie metodologii: Prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, Michał Bogacki, Katarzyna M. Turosieńska Duplik, Justyna Kasjaniuk Opracowanie wyników ankiet wśród mieszkańców Gminy: Bogacki Michał, Jarosław Danowski Przeprowadzenie badań terenowych: Michał Bogacki, Marta Frączak, Anna Klepka, Kamil Kosztowny, Jakub Łukaszewski, Maciej Mańczak, Tymoteusz Mysakowski, Piotr Piniewski, Przemysław Sawarzyński, Łukasz Wiśniewski Wydawca: Arte Wydanie I Mielnik 2011 ISBN 978-83-61938-39-2 Publikacja w ramach projektu badawczego: Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach „Obserwatorium Kultury” Skład i druk: Arte 21-500 Biała Podlaska ul. Dokudowska 1a tel. 502 218 563 [email protected] Spis treści Wstęp ..............................................................................................................s. 7 Rozdział I. Gmina Mielnik i jej instytucje kultury ..................................... s. 11 1. Charakterystyka gminy Mielnik ....................................................... s. 11 A. Charakterystyka geograficzna; B. Demografia; C. Budżet gminy 2. Instytucje działające na rzecz kultury ............................................... s. 15 A. Jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego; B. Instytucje pozarządowe oraz grupy nieformalne 3. Wnioski ..............................................................................................s. 20 Rozdział II. Wyniki badań i analiz zjawisk związanych z działalnością kulturalną na terenie gminy Mielnik .................................s. 23 1. Zagadnienia wstępne ..........................................................................s. 23 2. Badania ankietowe wśród mieszkańców ...........................................s. 24 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Aktywny udział w kulturze; D. Dostępność do Internetu oraz jego wykorzystanie; E. Wnioski 3. Badania ankietowe podczas koncertu zespołu „Enej” ...................... s. 41 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Powody obecności na koncercie; D. Preferencje muzyczne; E. Wnioski 4. Badania ankietowe podczas XX „Dni Gminy Mielnik” ...................s. 49 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Czas obecności na imprezie; D. Wnioski 5. Analiza SWOT ................................................................................... s. 57 A. Uwagi metodologiczne; B. Wyniki analizy 6. Opinie o działalności instytucji kultury ........................................... s. 67 A. Uwagi metodologiczne; B. Opinie wraz z komentarzami Rozdział III. Adresaci i cele działalności .................................................... s. 72 1. Zagadnienia wstępne .......................................................................... s. 72 2. Charakterystyka adresatów ............................................................... s. 72 A. Mieszkańcy gminy Mielnik; B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych; C. Turyści; D. Odbiorcy ukierunkowani; E. Instytucje samorządowe, pozarządowe itp.; F. Odbiorcy komercyjny; G. Wnioski 3. Cele działań i sposoby ich osiągania ................................................. s. 78 A. Mieszkańcy gminy Mielnik; B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych; C. Turyści; D. Odbiorcy ukierunkowani; E. Instytucje samorządowe, pozarządowe itp.; F. Odbiorcy komercyjny; G. Wnioski 4. Cel nadrzędny ....................................................................................s. 84 5. Wnioski ..............................................................................................s. 84 Rozdział IV. Zakres i obszary funkcjonowania ..........................................s. 85 1. Zagadnienia wstępne ..........................................................................s. 85 2. Zakresy działalności ..........................................................................s. 86 A. Zakres administracyjny; B. Zakres merytoryczny; C. Zakres usługowy; D. Zakres ekonomiczny; E. Wnioski. 3. Obszary działalności ..........................................................................s. 90 A. Kultura; B. Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze; C. Sport i rekreacja; D. Edukacja; E. Informacja i Promocja; F. Ekonomia; G. Wnioski Rozdział V. Zadania i znaczenie instytucji kultury ....................................s. 94 Rozdział VI. Współczesny model instytucji kultury ..................................s. 97 1. Animacja kultury ...............................................................................s. 97 2. Model CAL .........................................................................................s. 99 Rozdział VII. Dylematy instytucji kultury ............................................... s. 101 1. Oczekiwania a możliwości ............................................................... s. 101 2. Mała aktywność społeczności lokalnej ........................................... s. 102 3. Władze samorządowe ...................................................................... s. 102 4. Niedostosowanie przepisów ............................................................. s. 103 5. Ludzie instytucji kultury ................................................................. s. 103 Zakończenie ................................................................................................ s. 105 Aneksy ........................................................................................................ s. 106 Bibliografia ................................................................................................. s. 130 Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich 7 Wstęp Publikacja niniejsza jest efektem badań prowadzonych w okresie od czerwca do października 2011 roku, na terenie gminy Mielnik, w ramach projektu badaw- czego Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich. Celem projektu była diagnoza potrzeb środowiska oraz ustalenie funkcji jakie wypełniać ma w jego obrębie największa instytucja kultury działająca na terenie gminy – Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku.1 Zadanie dofinansowane ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach projektu „Obserwatorium Kultury”. Punktem wyjścia dla rozważań zaprezentowanych w niniejszym opracowa- niu winna być definicja przedmiotu zainteresowania badań. Pojęcie instytucji kultury rozumiane jest tutaj zgodnie z definicją Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, jako forma orga- nizacyjna działalności kulturalnej.2 Działalność kulturalna definiowana jest we wspomnianym dokumencie jako tworzenie, upowszechnianie i ochrona kultu- ry.3 W kontekście rozważań stanowiących przedmiot zainteresowań związanych z przyjętym tematem niniejszej pracy, owymi formami organizacyjnymi o któ- rych wspomina ustawa, będą jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego gminy Mielnik, powołane specjalnie do realizacji zadań związanych z działalno- ścią kulturalną: Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku oraz Gminna Biblioteka Publiczna. Wskazanie tych dwóch podmiotów wynika z za- łożenia, iż wszelkie rozważania dotyczące omawianej problematyki oparte są na przykładzie gminy Mielnik. Tytułowe środowisko w którym funkcjonują interesujące nas instytucje do- 1 Efektem realizacji projektu badawczego jest m.in. plan restrukturyzacji GOKSiR stopniowo wdrażany. Według założeń, ma on wiązać się z przekształceniem istniejącej instytucji w Cen- trum Aktywności Społeczno-Kulturalnej opartego o zasady funkcjonowania, opisane w dal- szej części niniejszego opracowania, Centrów Aktywności Lokalnej. 2 Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kultural- nej, jako forma organizacyjna działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm.), art. 2. Z dniem 1 stycznia 2012 roku wchodzą przepisy Ustawy z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmia- nie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. (http://orka.sejm.gov.pl /opinie6.nsf/nazwa/3786_u/$file/3786_u.pdf). Dostępność wszystkim stron internetowych: początek listopada 2011 r. Na temat definicji szerzej w: W. Burszta, M. Duchowski, B. Fatyga, J. Nowiński, M. Pęczak, E. A. Sekuła, T. Szlendak, Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 41 i nast. (wersja on-line: http://www.kongreskultury.pl/library/File/RaportKultMiej/ kult.miej_raport%281%29.pdf). 3 Ustawa z dnia 25 października 1991 r. …, art.1, pkt. 1. 8 Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich tyczy oczywiście społeczności wiejskiej gminy Mielnik. Jednakże znaczącą część wniosków i analiz można zapewne z powodzeniem przenieść na społeczności za- mieszkujące inne gminy wiejskie oraz małe – do kilku, kilkunastu tysięcy miesz- kańców, miasta. Problematyka kondycji samej kultury oraz służących do jej upowszechniania instytucji funkcjonujących małych środowiskach wiejskich, długo pozostawało jakby na marginesie poważniejszych rozważań na temat kondycji kultury polskiej oraz kondycji i znaczenia powołanych do prowadzenia działalności kulturalnej instytucji. Przykładem potwierdzającym taką opinię