T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI TÜRKİYE’DE PARLAMENTO KARARLARININ HUKUKİ REJİMİ Doktora Tezi ABBAS KILIÇ Ankara, 2019 1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI TÜRKİYE’DE PARLAMENTO KARARLARININ HUKUKİ REJİMİ Doktora Tezi ABBAS KILIÇ Tez Danışmanı Doç. Dr. Bülent ALGAN Ankara, 2019 2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. İ KISALTMALAR CETVELİ .......................................................................................... İV GİRİŞ .................................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK PARLAMENTO KARARLARI I. “PARLAMENTO” VE “PARLAMENTO KARARI” KAVRAMLARI ................. 5 A. Parlamento Kavramı, Parlamentonun Demokrasi Açısından Önemi ve İşlevleri ...... 5 1. “Parlamento” Kavramı ............................................................................................ 5 2. Parlamentonun Demokrasi Açısından Önemi ......................................................... 9 3. Parlamentonun İşlevleri ......................................................................................... 11 B. “Parlamento Kararı” Kavramı .................................................................................. 22 C. Parlamento Kararlarının Hukuki Niteliği ................................................................. 28 II. PARLAMENTO İŞLEMİ OLARAK PARLAMENTO KARARI ........................ 32 A. Parlamento Kararlarının İşlem Kuramı Açısından Değerlendirilmesi ..................... 32 B. Parlamento Kararlarının Parlamentonun Diğer İşlemlerinden Ayırt Edilmesi ......... 43 1. Kanun .................................................................................................................... 46 2. Diğer (Adsız/İsimsiz) İşlemler .............................................................................. 57 C. Bir Parlamento Kararı Türü Olarak “İçtüzük” .......................................................... 66 D. Teamüllerin Parlamento Kararlarındaki Yeri ve Önemi .......................................... 74 III. PARLAMENTO KARARLARININ ÇEŞİTLİ KURUMLAR AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................................................................ 81 A. Parlamento Kararlarının İktidar-Muhalefet İlişkilerindeki Yeri .............................. 82 B. Parlamento Kararlarının Milletlerarası İlişkilerdeki Yeri ......................................... 88 IV. PARLAMENTO KARARLARININ TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ .............. 94 A. 1876 Kanun-i Esasi Dönemi ..................................................................................... 94 1. I. Meşrutiyet Dönemi............................................................................................. 94 2. II. Meşrutiyetin İlanı ve 1909 Kanun-u Esasi Değişiklikleri .............................. 101 B. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılması ve 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) Dönemi.................................................................................................... 102 C. 1924 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) Dönemi ........................................... 109 D. 1961 Anayasası Dönemi ......................................................................................... 116 i İKİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASI ÇERÇEVESİNDE PARLAMENTO KARARLARI I. PARLAMENTO KARARLARININ TABİ OLDUĞU AYRIMLAR ................... 121 A. Normatif Dayanaklarına Göre Parlamento Kararları .............................................. 121 B. Kapsam ve Konularına Göre Parlamento Kararları ................................................ 128 B. Denetim Ölçütüne Göre Parlamento Kararları ....................................................... 131 C. Yayımlanma Ölçütüne Göre Parlamento Kararları ................................................ 132 D. Görüşme Açılıp Açılmamasına Göre Parlamento Kararları ................................... 134 II. PARLAMENTO KARARLARININ KABUL EDİLME USULÜ (KARAR TEKNİĞİ) ............................................................................................................... 136 A. Kararın Getiriliş Usulü ........................................................................................... 136 1. Milletvekilleri ve Siyasi Parti Grupları Tarafından ............................................. 138 2. Danışma Kurulu Tarafından ................................................................................ 143 3. TBMM Başkanı ve TBMM Başkanlık Divanı Tarafından.................................. 149 4. Yürütme Organı Tarafından ................................................................................ 159 B. Komisyon Aşaması ................................................................................................. 161 C. TBMM Genel Kurulunun Gündemi, Oylama ve Oylama Türleri .......................... 169 1. Gündem ............................................................................................................... 169 2. Toplantı ve Karar Yeter Sayıları ......................................................................... 171 3. Oylama Türleri .................................................................................................... 176 D. Parlamento Kararlarının Yayımlanması ................................................................. 180 E. Parlamento Kararlarının Yürürlüğü ........................................................................ 184 III. PARLAMENTO KARARLARININ DÜZENLEME ALANI ............................ 186 A. TBMM’nin İç Çalışma Düzenine Yönelik Kararlar ............................................... 188 1. Yasama Dönemi ve TBMM Seçimlerine İlişkin Kararlar ................................... 191 2. TBMM’nin Tatil ve Ara Verme Kararları ........................................................... 195 3. TBMM Görüşmelerinin Açıklığı ve Kapalı Oturum Kararı ................................ 197 4. TBMM Üyelerine İlişkin Parlamento Kararları .................................................. 200 a. Yasama Sorumsuzluğu, Yasama Dokunulmazlığı ve Disiplin Cezaları ............... 200 i. Yasama Sorumsuzluğu ............................................................................ 200 ii. Yasama Dokunulmazlığı ........................................................................ 202 iii. Disiplin Cezaları ................................................................................... 205 b. Milletvekilliğinin Düşmesi Konusundaki TBMM Kararları................................. 207 i. İstifa ........................................................................................................ 207 ii ii. Kesin Hüküm Giyme ve Kısıtlanmanın Ayrıksı Niteliği ....................... 211 iii. Devamsızlık .......................................................................................... 212 iv. Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev veya Hizmetin Sürdürülmesinde Israr Edilmesi ............................................................ 216 B. TBMM’nin Yürütme Organı ile İlişkileri ve Askeri Faaliyetler Çerçevesinde Aldığı Kararlar .................................................................................................................. 219 C. TBMM’nin Çeşitli Mercilere Üye Seçimine İlişkin Kararlar ................................. 228 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM PARLAMENTO KARARLARININ YARGISAL DENETİMİ I. YARGISAL DENETİMİN ANLAMI VE DEMOKRATİK DEVLET VE HUKUK DEVLETİ İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE PARLAMENTO KARARLARININ ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ ......................... 236 II. 1982 ANAYASASI’NDA DENETLENECEĞİ AÇIKÇA BELİRTİLEN PARLAMENTO KARARLARI ........................................................................... 241 III. 1982 ANAYASASI’NDA DENETLENECEĞİ BELİRTİLMEYEN PARLAMENTO KARARLARI ........................................................................... 257 IV. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI İLE OLUŞTURULAN “EYLEMLİ İÇTÜZÜK DEĞİŞİKLİĞİ” NİTELİĞİNDEKİ KARARLARIN DENETİMİ 268 SONUÇ ........................................................................................................................... 287 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 295 ÖZET .............................................................................................................................. 317 ABSTRACT ................................................................................................................... 318 iii KISALTMALAR CETVELİ ABD Amerika Birleşik Devletleri AY. Anayasa Bkz. Bakınız C. Cilt DDK Dava Daireleri Kurulu Ed. Edition HSK Hâkimler ve Savcılar Kurulu HSYK Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu İçt. İçtüzük KİT Kamu İktisadi Teşebbüsü KKTC Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MGK Milli Güvenlik Konseyi MBK Milli Birlik Komitesi m. madde No: Numara p. paper par. Paragraf RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu s. sayfa S. Sayı TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi vba Vurgu bana ait. Vol. Volume iv GİRİŞ Hukuki işlemler, hukuk düzeni tarafından öngörülen belirli bir hukuki sonuca yönelen irade açıklamalarıdır. Bir hukuki işlemin varlığından söz edilebilmesi için, hukuk kişisinin iradesinin bulunması, bunu açıklaması ve bu iradenin hukuki sonuç doğurmaya yönelik olması gerekmektedir.1 Hukuk düzeninde, hukuki işlemler “gerçek kişiler” ve “tüzel kişiler” tarafından kabul edilirler. Devlet de “gerçek kişiler”den2 ayrı bir kurumsal tasarım