JAARVERSLAG 20 04 COLOFON Jaarverslag 2004 is een uitgave van het Commissariaat voor de Media SAMENSTELLING EN EINDREDACTIE Bureau Communicatie VORMGEVING ankerxstrijbos·vormgeving,communicatie·utrecht DRUK PlantijnCasparie, Utrecht Commissariaat voor de Media Hoge Naarderweg 78 lllll 1217 AH Hilversum Postbus 1426 lllll 1200 BK Hilversum T 035 773 77 00 lllll F 035 773 77 99 lllll [email protected] lllll www.cvdm.nl INHOUD Concurrentie: Eerlijk en met mate 4 1. Landelijke publieke omroep en Wereldomroep 6 2. Regionale publieke omroep 24 3. Lokale publieke omroep 28 4. Commerciële omroep 38 5. Kabelzaken 44 6. Bezwaar- en beroepsprocedures 48 7. Overige publieke en commerciële zaken 55 8. Algemene zaken 64 9. Financiële verantwoording 2004 68 Accountantsverklaring 76 VOORWOORD CONCURRENTIE: EERLIJK EN MET MATE De laatste jaren krijgt het Commissariaat voor de Media steeds vaker bestuursrechtelijke hand- havingsverzoeken die te maken hebben met concurrentie in de omroepsector. De positie van publieke omroep op de Nederlandse mediamarkt is allang niet meer zo vanzelfsprekend als zij ooit was: commerciële partijen zowel binnen als buiten de omroepsector beklagen zich regelma- tig bij het Commissariaat over concurrentievervalsing die publieke omroep commerciële media- ondernemingen zou aandoen. Eerlijke concurrentie is dan ook een van de grote thema’s in de mediasector. Veel procedures in de - door juridisering gekenmerkte - mediasector gaan over de vraag in hoeverre publieke omroep zich mag begeven op terreinen waar ook al commerciële aanbieders actief zijn. Op nationaal niveau bleek dat in 2004 vooral bij neventaken en nevenac- tiviteiten van de Publieke Omroep, waarbij het Commissariaat onder meer toetst of ze concur- rentievervalsend zijn. Maar de Publieke Omroep wordt ook buiten de sfeer van neventaken en nevenactiviteiten kritisch gevolgd door commerciële partijen. Op Europees niveau startte de Europese Commissie een onderzoek naar de financiering van de Publieke Omroep in Nederland en keek daarbij kritisch naar de activiteiten op het vlak van nieuwe media. Over concurrentie zijn ontelbare leerboeken economie volgeschreven. Concurrentie leidt tot de beste producten tegen de laagste prijzen en is daarom een zegen voor de consument, zo luidt het vaak. Met concurrentie hebben alle partijen op de markt te winnen. Concurrentie gaat immers hand in hand met innovatie en efficiency. In de omroepsector komt daar nog de bevordering van de verscheidenheid aan opvattingen bij. Maar markten kunnen falen en er kunnen vraagte- kens worden gezet bij de stelling dat concurrentie een onverminderd heilzame werking heeft. Volgens een al oude wet van de econoom Hotelling (1929) leveren sterk concurrerende markten altijd slechts homogene producten op. Dat geldt ook voor mediamarkten. Zo bleek in 2004, om een voorbeeld te noemen, dat de veiling van de FM-radiofrequenties in 2003 weliswaar de con- currentie op de radiomarkt aanzienlijk heeft vergroot, maar ook dat daarna de kans is toegeno- men op verschraling van het aanbod van commerciële radiostations. Als gevolg van een keiharde concurrentiestrijd en grote druk op hun financiële positie door de hoge prijs die is betaald voor de licenties, richten vrijwel alle commerciële radiostations zich op hetzelfde luisterpubliek (20-35 jaar), omdat dit immers op de radio voor adverteerders de interessantste doelgroep is. Hierdoor is er een tendens tot een bijna identiek radioaanbod. Matiging in concurrentie op de commerci- ele radiomarkt zou hier de pluriformiteit kunnen dienen. Essentieel voor het goed functioneren van mediamarkten is eerlijke concurrentie, en daarmee een level playing field. De regels voor publieke omroep moeten helder zijn, zowel ten aanzien van de taakstelling als wat betreft de financiering. Ook Brussel wijst daar op. Zo bepaalt de Europese Commissie in haar bekende Mededeling uit 2001 over staatssteun aan publieke omroe- pen dat er een heldere wettelijke omschrijving en toewijzing moet zijn van de publieke taakop- dracht en dat er duidelijke grenzen voor nieuwe diensten dienen te zijn. Sommige commerciële partijen lijken er van uit te gaan dat concurrentie door publieke omroepen per definitie concur- rentievervalsend is. Zo meldden zich in 2004 uitgevers bij het Commissariaat met klachten over 4 activiteiten van publieke omroepen op internet en over de middelen die daarvoor door de over- heid ter beschikking zijn gesteld. En commerciële omroepen verzetten zich tegen plannen van de NOS rond themakanalen. Men kan zich afvragen in hoeverre dat ongenoegen bij commerciële partijen altijd terecht is. Al in 1999 toonde een internationale studie voor de BBC door McKinsey aan dat in Europa een sterke publieke omroep goed is voor de héle omroepmarkt. Een publieke omroep, met een onderschei- dende programmering en een behoorlijk marktaandeel, zet de commerciële sector aan tot meer creativiteit, innovatie en kwaliteit. McKinsey noemt dit verschijnsel de virtuous circle in de con- currentie tussen publieke en commerciële omroep. Een dergelijke heilzame werking van concur- rentie zou zich ook bij nieuwe diensten kunnen voordoen, waar publieke omroepen nogal eens een voortrekkersrol vervullen. Eerlijke concurrentie in de omroepsector is zondermeer gediend met helderheid van begrippen in mediawet en -regelgeving. In 2004 bleek in verschillende procedures bij het Commissariaat dat in het regime voor publieke omroep de begrippen ‘hoofdtaak’, ‘neventaak’ en ‘nevenactiviteit’ niet door alle spelers op de omroepmarkt gelijk worden geïnterpreteerd. Naast begripsmatige helderheid verdient ook een opnieuw doordenken van centrale mediawettelijke begrippen de aandacht. In het licht van eerlijke concurrentie is de komende jaren vooral de vraag relevant wat onder ‘omroep’ en wat onder ‘andere informatiediensten’ moet worden verstaan. De Europese en nationale wetgever staan voor de vraag, welk kader voor welke dienst moet gelden. Nu worden programma’s die via internet worden aangeboden niet beschouwd als omroep, waar- door de inhoudelijke voorschriften van de Mediawet en de Europese Televisierichtlijn niet van toepassing zijn. Een internetstation met een groot bereik kan zo vrij van die regels opereren, terwijl een kabelzender met een klein bereik daar volledig aan gebonden is. Daarom verdient het verouderde begrippenkader aanpassing. Binnenkort treedt Talpa toe tot de televisiemarkt. Nog meer concurrentie dus om de toch al schaarse, want gelimiteerde aandacht van het kijkerspubliek. We zullen zien of met Talpa ook de televisiemarkt zich volgens de wet van Hotelling zal ontwikkelen. Laten we hopen van niet. Hilversum, mei 2005, prof. dr. Tineke Bahlmann, commissaris, mr. Inge Brakman, commissaris, prof. dr. Jan van Cuilenburg, voorzitter 5 HOOFDSTUK1 LANDELIJKE PUBLIEKE OMROEP EN WERELDOMROEP In 2004 domineerden, naast de reguliere taken die voortvloeien uit het toezicht op de lan- delijke publieke radio en televisie, een aantal bijzondere onderwerpen de agenda van het Commissariaat voor de Media. Het tellen van de leden van de omroepverenigingen en het uit- brengen van advies over de erkenningen voor een nieuwe erkenningperiode nam veel tijd in beslag, evenals het toekennen van zendtijd aan kerkgenootschappen en genootschappen op geestelijke grondslag. Ook de verwikkelingen rond Colorful Radio en het uitbrengen van het rapport over externe financiering van publieke omroepen vroegen aandacht van commissaris- sen en medewerkers. Tegen het eind van 2004 kreeg het Commissariaat te maken met voetbal: de virtuele reclame in voetbalstadions werd ter discussie gesteld en de strijd om de voetbalrech- ten brandde los. 1.1 ZENDTIJD LEDENTELLING EN ERKENNINGAANVRAGEN tien omroepen overhandigen ledenbestand De EO was de eerste omroep die begin maart zijn ledenbestand bij het Commissariaat inleverde. Hekkensluiter was op 12 maart aan het eind van de dag de VARA. De dagen daartussen druppelden de bestanden binnen van nieuwkomers DNO en MAX en van de AVRO, KRO, VPRO, TROS, NCRV en BNN. Die laatste omroep kwam met het voltallige personeel naar het Commissariaat en overhandigde, behalve de verplichte cd-rom’s ook een grote kist met naar eigen zeggen 224.064 aanmeldingskaartjes. Om te onderstrepen dat de omroep met dit grote aantal leden niet langer “in de shit” zit, werd de kist vervoerd in een schone mestkar. In opdracht van het Commissariaat controleerde het accountantskantoor Mazars de bestanden van de tien om- roepen. In 2004 brak het moment aan waarop de omroepverenigingen een aanvraag moesten indienen om een erkenning te verkrijgen voor de periode 2005 – 2010. De aanvragen, met daarbij de beleidsplannen voor de komende vijf jaar, werden in de maand juni ingediend bij het Commissariaat. Een van de eisen die de wet aan een aanvraag stelt, is dat deze vergezeld gaat van een opgave van het door het Commissariaat vastgestelde ledental. Omdat in 2000, toen voor de eerste keer erkenningen werden verleend, de bestaande omroepverenigingen van rechtswege een plaats in het bestel kregen, was het voor het eerst sinds 1992 dat de leden van alle verenigingen geteld moesten worden. 6 In de tussentijd heeft de wetgever het systeem van erkenningverlening aangepast. Nieuwe ini- tiatieven als MAX en DeNieuwe Omroep moeten nog steeds ten minste 50.000 leden aan zich weten te binden, maar voor de andere omroepen is een regeling getroffen die voorkomt dat zij met minder dan 300.000 het bestel moeten verlaten. Omroepen met ten minste 150.000 leden kunnen eveneens een erkenning krijgen, zij het dat hun zendtijd dan naar rato wordt toegekend.