Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców ISBN 978-83-952789-0-7 Duszpasterstwo Przedsiębiorców 9 7 8 8 3 9 5 2 7 8 9 0 7 i Pracodawców Obowiązek podatkowy jako powinność moralna Podatnikom ks. Przemysław Król SCJ Obowiązek podatkowy jako powinność moralna w świetle katolickiej nauki społecznej logo - werjsa pion | monochromatyczna Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców Kraków 2018 Copyright © 2018 by Przemysław Król Projekt okładki: Agata Pawlak, www.ofka.pl Na okładce: Peter Paul Rubens The Tribute Money (1612) Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Andrzeja Zwolińskiego obroniona w 2018 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie recenzenci: ks. dr hab. Krzysztof Gryz oraz dr hab. Feliks Grądalski. ISBN 978-83-952789-0-7 książka w oprawie miękkiej ISBN 978-83-952789-1-4 on-line pdf PDF do pobrania: http://duszpasterstwotalent.pl/podatki.pdf Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców TALENT ul. Saska 2C, 30-715 Kraków DuszpasterstwoTalent.pl Spis treści Wykaz skrótów.................................................................................6 Wstęp...................................................................................................7 I. Podatki – ich geneza i różnorodność...................................18 1. Historia podatkow............................................................................................18 2. Definicja podatku i jego cechy istotowe...................................................36 3. Funkcje podatko w.............................................................................................45 4. Specyfika polskiego systemu podatkowego...........................................50 II. Moralne aspekty opodatkowania........................................62 1. Prawo pan stwa do ustanawiania podatkow...........................................63 2. Legitymizacja podatko w................................................................................78 3. Zasady podatkowe............................................................................................95 4. Jednostkowy obowiązek podatkowy......................................................107 III. Chrześcijańskie podstawy moralności podatkowej..120 1. Biblijna nauka o podatku.............................................................................121 2. Staroz/ytna mysl teologiczna o podatku.................................................141 3. Nauka teologii sredniowiecznej o podatku..........................................164 4. Istotne nurty nauczania nowoz/ytnego Koscioła na temat podatku. .182 5. Powinnosc moralna płacenia podatko w...............................................194 IV. Kontrowersje wokół moralnego obowiązku płacenia podatków.......................................................................................207 1. Podatnik wobec moz/liwych naduz/yc pan stwa....................................207 2. Dyskusje wokoł podatku sprawiedliwego i nierownosci podatkowej. .221 3. Prawo podatnika do niskich podatko w.................................................235 4. Problem przywilejow i legalnego unikania płacenia podatko w. .251 V. Rola Kościoła w kształtowaniu moralności podatkowej 273 1. Podatek jako temat nauczania Koscioła....................................................274 2. Podatek jako temat duszpasterstwa przedsiębiorcow.............................291 3. S5wiadectwo swieckich w propagowaniu odpowiedzialnosci podatkowej300 Zakończenie..................................................................................337 Bibliografia...................................................................................342 5 Wykaz skrótów BK – „Biblioteka Kaznodziejska” CA – Encyklika Jana Pawła II Centesimus annus (1991 r.) CBOS – Centrum Badania Opinii Społecznej CIT – podatek dochodowy od osob prawnych CL – Posynodalna Adhortacja Apostolska Jana Pawła II Christifideles laici (1988 r.) COMECE – Komisja Episkopatow Wspolnoty Europejskiej CV – Encyklika Benedykta XVI Caritas in veritate (2009 r.) DCE – Encyklika Benedykta XVI Deus caritas est (2005 r.) EG – Adhortacja Apostolska Franciszka Evangelii gaudium (2013 r.) EV – Encyklika Jana Pawła II Evangelium vitae (1995 r.) GUS – Głowny Urząd Statystyczny KDK – Konstytucja duszpasterska o Kosciele w swiecie wspołczesnym Soboru Wa- tykan skiego II (1965 r.) KE – Komisja Europejska KKK – Katechizm Koscioła Katolickiego (1992 r.) LE – Encyklika Jana Pawła II Laborem exercens (1981 r.) MF – Ministerstwo finansow MM – Encyklika Jana XXIII Mater et Magistra (1961 r.) NBP – Narodowy Bank Polski OA – List apostolski Pawła VI Octogesima adveniens (1971 r.) OECD – Organizacja Wspołpracy Gospodarczej i Rozwoju ONZ – Organizacja Narodow Zjednoczonych PAP – Polska Agencja Prasowa PIT – podatek dochodowy od osob fizycznych PKB – produkt krajowy brutto PP – Encyklika Pawła VI Populorum progressio (1967 r.) QA – Encyklika Piusa XI Quadragesimo anno (1931 r.) RN – Encyklika Leona XIII Rerum novarum (1891 r.) SCJ – Zgromadzenie Księz/y Najswiętszego Serca Jezusowego SRS – Encyklika Jana Pawła II Sollicitudo rei socialis (1987 r.) VAT – podatek od towarow i usług VS – Encyklika Jana Pawła II Veritatis splendor (1993 r.) WA – „Wspołczesna Ambona” ZUS – Zakład Ubezpieczen Społecznych Skroty ksiąg biblijnych wg Biblii Tysiąclecia 6 Wstęp Człowiek z/yje we wspolnocie z innymi, a pozostając z nimi w zroz/- nicowanych relacjach, w naturalny sposob wspołtworzy grupy, w ktorych moz/e osiągac cele niemoz/liwe do samodzielnej realizacji. Jednym z wa- runkow skutecznego działania jest posiadanie srodko w materialnych. Podobnie jest z pan stwem, ktore choc jest strukturą rozległą, nalez/y do grup podstawowych. Jego funkcjonowanie jest uzalez/nione od ilosci pieniędzy pozyskanych od obywateli, a podstawową formą partycypacji w kosztach funkcjonowania pan stwa są podatki. Wspołczesne systemy danin publicznych składają się z wielu roz/norodnych podatkow. Kształt ich wynika z rozwoju historycznego, a w dzisiejszych czasach często zalez/y od doraznych decyzji politycz- nych czy ekonomicznych. Podatki towarzyszą człowiekowi na kaz/dym kroku, a przez to głęboko ingerują w z/ycie zarowno społeczne, jak i osobiste kaz/dego obywatela. Mają charakter obligatoryjny, a uchylanie się od nich powoduje konsekwencje karne. Wysokosc podatko w wyno- sząca w krajach rozwiniętych kilkadziesiąt procent kaz/e zadac pytanie o relację między obowiązkiem podatkowym a prawem własnosci. Nie- zmiennym postulatem obywateli jest to, aby podatki były „sprawiedli- we”. Ponadto pan stwo, wymagając od obywateli szczegołowej sprawoz- dawczosci, dotyczącej wysokosci dochodo w i dokonanych transakcji, głęboko wnika w sferę wolnosci człowieka, a nawet w jego prywatnosc. Podatki zawierają zatem napięcie, ktore wytwarza się między obywatelem a pan stwem reprezentowanym przez aktualnie sprawują- cych władzę. Podatnicy uwaz/ają za słuszne chronic swoj majątek, a pan - stwo w trosce o dobro publiczne domaga się pieniędzy. Stanem ideal- nym byłaby harmonia między interesem indywidualnych osob a do- brem wspolnym. Ludzki egoizm, chciwosc, brak solidarnosci z innymi utrudniają drogę do osiągnięcia tego celu. Pomimo wielu wiekow rozwo- ju mysli podatkowej oraz demokratycznych form rządow, wspołczesnym 7 systemom podatkowym daleko jest do ideału. S5wiadczą o tym opinie obywateli, ktorzy uznają podatki za niesprawiedliwosc, czy nawet nazywają je usankcjonowaną prawem formę rozboju. Pan stwa zas stale borykają się z niedoborem srodkow, popadając w coraz większe zadłuz/enie. Spojrzenie na system podatkowy z perspektywy wartosci nie jest łatwe, poniewaz/ jest to rzeczywistosc wielowymiarowa. Ekonomi- sci i urzędnicy pan stwowi zainteresowani są przede wszystkim sku- tecznoscią fiskalną. Prawnicy koncentrują się na rozumieniu konkret- nych rozwiązan , choc niekiedy – zwłaszcza konstytucjonalisci – odwo- łują się do przestrzeni aksjologicznej. Socjologowie badają wpływ po- datkow na z/ycie społeczne i ich odniesienie do głownych problemow społecznych. Punktem zainteresowania psychologow są uwarunkowa- nia decyzji podejmowanych przez podatnikow. Politycy zastanawiają się nad wprowadzeniem zmian – jak deklarują – korzystnych dla pan - stwa i obywateli. Filozofowie i etycy probują zwrocic uwagę na respek- towanie wartosci i zasad. Teologowie rowniez/ odwołują się do nich, in- terpretując je w swietle Objawienia. Pluralizm swiatopoglądowy prowadzi – w kontekscie podat- kow – do powstawania zgoła przeciwnych koncepcji, ktore są nie do po- godzenia. Dotyczą one spraw fundamentalnych, takich jak napięcie mię- dzy własnoscią prywatną a dobrem wspolnym. Skutkiem tego będzie nieuchronne niezadowolenie częsci obywateli, z/e system podatkowy jest niewłasciwie skonstruowany, wyraz/ane zazwyczaj w stwierdzeniu „podatki w naszym kraju są niesprawiedliwe”. Z powyz/szego rozumo- wania moz/na wyciągnąc wniosek, z/e nie da się stworzyc takiego syste- mu, ktory satysfakcjonowałby wszystkich. Owo niezadowolenie jest po- niekąd ceną z/ycia w pluralistycznym społeczen stwie, w ktorym częsc obywateli będzie chciała kształtowac społeczno-gospodarczą rzeczywi- stosc według przesłanek przez siebie uznawanych za słuszne. Kierując się zbiorem poglądo w i własnymi przekonaniami, po- datnik stoi przed decyzją, czy wypełnic obywatelski obowiązek. Moz/e ponadto dąz/yc do legalnego zmniejszenia obciąz/enia, niekiedy decyduje się na przekroczenie prawa. Najwięcej dylematow mają przedsiębiorcy, poniewaz/ podatki istotnie wpływają na warunki prowadzenia biznesu. 8 Nie zawsze dostrzegają