Innowacyjne wspieranie rozwoju uczniów Projekt Edukacja przez Szachy w Szkole Innowacyjne wspieranie rozwoju uczniów Projekt Edukacja przez Szachy w Szkole Alicja Baum Joanna Łukasiewicz-Wieleba Justyna Wiśniewska Iwona Konieczna Warszawa 2017 Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej Recenzent dr hab., prof. APS Jarosław Michalski Projekt okładki iMPR Jacek Król Skład i łamanie iMPR Jacek Król ISBN 978-83-64953-64-4 Publikacja dofinansowana przez Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej ze środków na działalność statutową Uznanie Autorstwa – Użycie Niekomercyjne 3.0 Polska Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej Wydanie pierwsze Arkuszy drukarskich 14 Druk i oprawa: Drukarnia Sowa Spis treści Wstęp ........................................................................................................................ 9 Edukacja przez… Programy, projekty i innowacje edukacyjne ..... 17 Edukacja przez szachy. Przegląd badań .................................................. 47 Szachy w Szkołach. Działania Fédération Internationale des Échecs na rzecz powszechnej edukacji szachowej ...................... 53 Geneza powstania programu Szachy w Szkołach (Chess in Schools) ... 56 Wyniki badania programu Szachy w Szkołach .............................................. 59 Szachy w Szkołach w wybranych krajach ........................................................ 63 Edukacja przez Szachy w Szkole. Ogólnopolski projekt wpierania rozwoju uczniów Polskiego Związku Szachowego ......... 70 Geneza powstania projektu ................................................................................... 73 Założenia i cele projektu ......................................................................................... 76 Wars i Sawa grają w szachy jako szczególny przykład realizacji projektu ........................................................................................................................... 80 Rehabilitacja przez szachy. Wzbogacanie kształcenia i wychowania dzieci z chorobą przewlekłą w placówce leczniczej ..................................................................................... 83 Projekt Rehabilitacja przez szachy ..................................................................... 85 Edukacyjna i wychowawcza rola szachów w pracy z dzieckiem z chorobą przewlekłą w placówce leczniczej ................................................... 87 Kierunki i sposoby rozpoznania i oceny działań w ramach projektu Edukacja przez Szachy w Szkole .......................... 92 Założenia metodologiczne ...................................................................................... 92 Badane próby .............................................................................................................. 93 Realizacja projektu Edukacja przez Szachy w Szkole ......................... 97 Inicjator i przesłanki przystąpienia szkoły do projektu ............................. 97 Dobór nauczycieli do realizacji zadań w ramach projektu ....................... 99 Uczniowie realizujący projekt ........................................................................... 100 Przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć w ramach projektu .................................................................................................. 101 Samokształcenie i dokształcanie nauczycieli .............................................. 102 Aktywności i działania szkół w ramach projektu ...................................... 106 Wymiana doświadczeń i współpraca w ramach projektu ...................... 109 Zaangażowanie dyrektora szkoły w realizację projektu ........................ 111 Korzyści, pozytywne doświadczenia oraz sukcesy związane z realizacją projektu Edukacja przez Szachy w Szkole ..................... 113 Najważniejsze korzyści wynikające z realizacji projektu ....................... 113 Pozytywne doświadczenia związane z realizacją projektu ................... 120 Największe sukcesy projektu .............................................................................. 126 Trudności i rozczarowania oraz postulaty zmian w projekcie Edukacja przez Szachy w Szkole ............................................................... 130 Trudności i rozczarowania związane z realizacją projektu .................. 130 Niekorzystne strony realizacji projektu według nauczycieli ................. 134 Porażki nauczycieli związane z realizacją projektu ................................. 138 Uwagi krytyczne i wynikające z nich postulaty zmian w projekcie .... 141 Identyfikacja i rozwijanie szczególnych predyspozycji szachowych jako efekty realizacji projektu Edukacja przez Szachy w Szkole ................................................................................... 147 Cechy i zachowania świadczące o szczególnych predyspozycjach szachowych uczniów ............................................................ 147 Działania nauczycieli na rzecz rozwoju szczególnych predyspozycji szachowych uczniów .................................................................. 150 Kariera szachowa uczniów o szczególnych predyspozycjach szachowych ................................................................................................................ 155 Dobre praktyki projektu Edukacja przez Szachy w Szkole ............ 158 Plany kontynuowania projektu Edukacja przez Szachy w Szkole .............................................................................................................. 166 Zakończenie ...................................................................................................... 169 Bibliografia ........................................................................................................ 181 Informacje o autorkach ................................................................................ 191 Aneks ................................................................................................................... 192 Table of Contents Introduction .......................................................................................................... 9 Education by... Programs, projects and educational innovation ... 17 Education through chess. Overview of the research .......................... 47 Chess in Schools. Measures Fédération Internationale des Echecs in favor of universal education chess ............................... 53 Origins of the Chess in Schools program ........................................................... 56 Results of the Chess in Schools program ........................................................... 59 Chess in Schools in different countries ............................................................... 63 Education through Chess in School. National project supporting student’s development by Polish Chess Federation ........................... 70 The origins of the project ........................................................................................ 73 Aims and objectives of the project ....................................................................... 76 Wars and Sawa play chess as a specific example of the project .............. 80 Chess therapy. Enrichment of education and upbringing of children with a chronic illness in the therapeutic facility ........... 83 Project Chess therapy ............................................................................................... 85 Educational role of chess in working with a child with a chronic disease in the therapeutic facility ........................................................................ 87 Directions and methods of diagnosis and evaluation of the project Education through Chess in School ................................. 92 Methodological assumptions ................................................................................. 92 Examination trials ..................................................................................................... 93 Implementation of the project Education through Chess in School .......................................................................................................... 97 Initiator and school premises to join the project .......................................... 97 The selection of teachers to carry out tasks within the project ............... 99 Students realizing the project ............................................................................ 100 Preparing teachers to teach in the framework of the project ............... 101 Teacher’s self-education and training ............................................................ 102 Activities and schools actions in the project ................................................ 106 Exchange of experience and cooperation in the framework of the project ............................................................................................................. 109 The involvement of school director in the project ..................................... 111 Benefits, positive experiences and successes related to the implementation of the project Education through Chess in School ....................................................................................................... 113 The main benefits of the project ....................................................................... 113 The positive experience with the implementation of the project ......... 120 The most successful project ................................................................................ 126 Difficulties and disappointments and demands changes in the project Education