ZACHODNIOPOMORSKIE WIADOMOŚCI KONSERWATORSKIE R.VII / 2014-2017 WIADOMOŚCI KONSERWATORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE R.VII /2014–2017 ZACHODNIOPOMORSKIE WIADOMOŚCI KONSERWATORSKIE R.VII / 2014–2017 Szczecin 2018 Zachodniopomorskie Wiadomości Konserwatorskie R.VII / 2014-2017 Zdjęcie na okładce: Zamek w Dobrej, okna skrzydła południowego (fot. A. Musiał-Gąsiorowska 2018) ISBN 978-83-934996-2-5 WYDAWCA Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie KOLEGIUM REDAKCYJNE Ewa Kulesza-Szerniewicz, Ewa Stanecka, Maria Witek PRZYGOTOWANIE do publikacji Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków Oddział w Szczecinie Pl. Orła Białego 1, 70-562 Szczecin www.skz.szczecin.pl Redakcja merytoryczna Ewa Kulesza-Szerniewicz OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKŁAD Monika Jagielska DRUK KAMPOL sp. z o.o., 71-417 Szczecin, ul. Felczaka 17 Spis treści Ewa Stanecka Wstęp ................................................................................................................... 5 STUDIA I BADANIA Małgorzata Haas-Nogal, Kazimiera Kalita-Skwirzyńska Pałac i ogród w Mirosławcu ........................................................................................................ 9 Ewa Kulesza-Szerniewicz Rezydencje powiatu stargardzkiego. Stan zachowania ........................................... 23 Marek Dworaczyk Badania archeologiczne na terenie Starego Miasta w Gryfinie ........................ 39 Tatiana Balcerzak, Anna Uciechowska-Gawron Ulica Kuśnierska. Badania archeologiczno-architektoniczne ........................... 47 Janina Kochanowska Nowożytne witraże sakralne na Pomorzu Zachodnim w świetle najnowszych badań ........................................................................................................................ 59 PRACE KONSERWATORSKIE Tomasz Cykalewicz Dwór w Niepołcku – wartość obiektu zabytkowego ............................................... 77 Anna Musiał–Gąsiorowska Ochrona historycznej ruiny zamku w Dobrej – wykonanie zastępcze jako jeden z elementów nadzoru konserwatorskiego ......................................................... 91 Tatiana Balcerzak, Marcin Peterlejtner Zamek Borków w Resku. Opracowanie wyników badań archeologiczno-architektonicznych dla celów rewitalizacji wzgórza zamkowego ....................................................................................................................................... 101 Maciej Słomiński Pozorne drewniane sklepienie kościoła w Brzesku i jego konserwacja ........ 117 3 KOMUNIKATY Anna Musiał-Gąsiorowska Miejskie mury obronne w Pyrzycach. Prace remontowo-konserwatorskie w latach 2013 – 2018 ..................................................................................................................... 133 Ewa Kulesza-Szerniewicz Ruiny zamku w Krępcewie. Badania archeologiczno-architektoniczne w latach 2016 – 2017 ..................................................................................................................... 139 Paulina Kubacka, Grzegorz Kurka Wydobycie wraku XIX-wiecznego żaglowca z Morza Bałtyckiego ........... 147 Agnieszka Rychlicka–Karazej Księgi rejestrów zabytków województwa zachodniopomorskiego ............. 151 Ewa Stanecka Sprawozdanie z działalności Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie w latach 2014–2017 ............................ 155 Mirosław Opęchowski Zestawienie publikacji konserwatorskich i pokrewnych (wybór) ............... 189 4 Wstęp Szanowni Czytelnicy! Po kilkuletniej przerwie przygotowaliśmy kolejny tom Zachodniopomorskich Wiadomości Konserwatorskich. Wydawnictwo obejmuje działania konserwatorskie podejmowane na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach 2014–2017. Staraliśmy się przedstawić Państwu różnorodne działania: prace konserwatorskie, prace badawcze, a także działania związane z nadzorem konserwatorskim. Proponujemy Państwu zapoznanie się z opracowaniem pana Macieja Słomińskiego, który omówił historię i konserwację jedynego, zachowanego na terenie Polski drewnianego, polichromowanego, pozornego sklepienia kościoła pw. Narodzenia NMP w miejscowości Brzesko, gm. Pyrzyce, pochodzącego z 1697 roku. W omawianym okresie podjęto także ratowanie XVIII-wiecznego, ryglowego dworu w miejscowości Niepołcko w gm. Barlinek. Trudna i ciekawa zarazem ze względu na przyjęte rozwiązania techniczne – praca opisana została przez pana Tomasza Cykalewicza, jednego z uczestników tego przedsięwzięcia, członka Stowarzyszenia „Młyn Papiernia” z Barlinka. Obecnie dwór, choć wymaga wielu zabiegów konserwatorskich, został uratowany i zachował swoją autentyczną substancję. Prosimy zwrócić uwagę na tekst pani Janiny Kochanowskiej, która omówiła zasób, stan zachowania oraz problematykę konserwatorką nowożytnych witraży sakralnych – „kruche dziedzictwo”. Równie interesujący jest temat niezwykłego i jedynego w naszym regionie, barokowego założenia parkowo-pałacowego w Mirosławcu, poddanego w ostatnich latach badaniom archeologiczno-architektonicznym. Na bazie średniowiecznego zamku otoczonego fosą powstało w XVIII wieku założenie, które pozostaje dalej zagadką do odkrycia i wymaga dalszych prac badawczych. Zagadnienie to przedstawiły panie Małgorzata Haas-Nogal i Kazimiera Kalita-Skwirzynska. Prowadzone w województwie różnorodne inwestycje w obrębie zabytków, spowodowały konieczność prowadzenia nadzorów archeologicznych, które częściowo przerodziły się w badania archeologiczno-architektoniczne. Omawiają te badania kolejno: pan Marek Dworaczyk przedstawiając wyniki badań archeologicznych z terenu Starego Miasta Gryfina, panie Tatiana Balcerzak i Anna Uciechowska-Gawron zapoznają nas z ciekawymi wynikami badań prowadzonych w trakcie realizacji remontu zabytkowej ulicy Kuśnierskiej na Starym Mieście w Szczecinie; równie 5 Ewa Stanecka interesujące są wyniki badań prowadzonych przez państwa Tatianę Balcerzak i Marcina Peterlejtnera na terenie wzgórza zamkowego w Resku. Z pewnością dużym problemem zachodniopomorskiej służby ochrony zabytków są zachowane rezydencje zachodniopomorskie. Pani Ewa Kulesza-Szerniewicz, na przykładzie powiatu stargardzkiego, omawia stan zachowania tychże rezydencji. W okresie obejmującym prezentowany tom Wiadomości, bardzo istotnym jest tekst pani Anny Musiał-Gąsiorowskiej, która omówiła działania egzekucyjne prowadzone przez konserwatora na przykładzie przeprowadzonego remontu zastępczego zabytkowej, późnośredniowiecznej ruiny zamku w miejscowości Dobra w powiecie łobeskim. Od lat pracujemy nad porządkowaniem rejestru zabytków nieruchomych. Problem ten przedstawiła pani Agnieszka Rychlicka-Karazej. Tom Wiadomości, który Państwu prezentujemy, zawiera również komunikaty przygotowane głównie przez pracowników naszego urzędu. I tak pani Anna Musiał-Gąsiorowska zaprezentowała prace remontowo-konserwatorskie murów obronnych w Pyrzycach, które były zagrożone całkowitą utratą stabilności, a w konsekwencji – zawaleniem na długości ponad 100 metrów. Ciekawe przedsięwzięcie przedstawili państwo Paulina Kubacka i Grzegorz Kurka związane z ratowaniem wyrzuconego przez Bałtyk XIX-wiecznego, drewnianego żaglowca, którego zakonserwowane elementy kadłuba zdobią już nabrzeże w Kamieniu Pomorskim, nad Zalewem Kamieńskim. Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków przedstawiła sprawozdanie z działalności urzędu za lata 2014–2017, prezentując podejmowane inicjatywy badawcze i eksperckie dotyczące zabytków w województwie. Całość dopełniają zestawienia obrazujące ilości i wysokości dotacji na zabytki pochodzących z budżetów Wojewody, przygotowane przez panią Aleksandrę Hamberg-Federowicz. Tom ten zamyka omówienie przez pana Mirosława Opęchowskiego publikacji konserwatorskich i pokrewnych z lat 2014–2017. Mam nadzieję, że zaproponowane poszczególne tematy poświecone dziedzictwu kulturowemu naszego województwa przybliżą Państwu problemy konserwatorskie naszego regionu. Wraz z Kolegium Redakcyjnym, życzę Państwu ciekawej i zajmującej lektury. Ewa Stanecka 6 STUDIA I BADANIA Małgorzata Haas-Nogal Architekt krajobrazu Kazimiera Kalita-Skwirzyńska Konserwator – zabytkoznawca Pałac i ogród w Mirosławcu Wstęp W południowo-wschodniej części Starego Miasta w Mirosławcu, na niewielkiej wyspie otoczonej kanałem wodnym, znajdują się relikty średniowiecznego zamku i barokowego pałacu odkrywane i badane przez archeologów przez ostatnie cztery lata1. Po wschodniej stronie wyspy rozciąga się teren dawnego ogrodu (obecnie łąki) i park leśny o promienistym układzie ścieżek i kanałów wodnych. W obrębie parku, na osi głównej ścieżki prowadzącej od pałacu w głąb lasu, znajduje się ruina grobowca ostatniego właściciela pałacu z rodu von Blankenburg. Przedmiotem niniejszego artykułu będzie prezentacja nowożytnego założenia pałacowo ogrodowego jako unikalnego na Pomorzu przykładu „pałacu na wodzie” zaprojektowanego w oparciu o znane w Holandii i północnych Niemczech realizacje magnackich siedzib doby baroku. W literaturze temat założenia pałacowego pozostaje na etapie dobrego historycznego rozpoznania dziejów ogólnych potwierdzanych wynikami badań archeologiczno-architektonicznych. Podstawowym źródłem wiedzy o budowie pałacu jest praca Alfreda Urlicha2. Autorzy późniejszych opracowań, jak Ernest Berg, czy autorzy sprawozdań archeologicznych pisali o pałacu w oparciu o pracę Urlicha3. Celem niniejszego opracowania jest analiza architektury pałacu przeprowadzona na podstawie ikonografii oraz rozpoznanie założenia ogrodowo-parkowego, który to temat badały autorki niniejszego artykułu w 2014 roku4. 1 Prace prowadzone sezonowo przez studentów Instytutu Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego