UvA-DARE (Digital Academic Repository) Prelaten, edelen en steden De samenstelling van de Staten van Brabant in de vijftiende eeuw Damen, M. Published in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis DOI: 10.3406/bcrh.2016.4335 Link to publication Citation for published version (APA): Damen, M. (2016). Prelaten, edelen en steden: De samenstelling van de Staten van Brabant in de vijftiende eeuw. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 182, 5-274. https://doi.org/10.3406/bcrh.2016.4335 General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl) Download date: 01 Aug 2019 Bulletin de la Commission royale d'histoire. Académie royale de Belgique Prelaten, edelen en steden. De samenstelling van de Staten van Brabant in de vijftiende eeuw Mario Damen Citer ce document / Cite this document : Damen Mario. Prelaten, edelen en steden. De samenstelling van de Staten van Brabant in de vijftiende eeuw. In: Bulletin de la Commission royale d'histoire. Académie royale de Belgique. Tome 182, 2016. pp. 5-274; doi : https://doi.org/10.3406/bcrh.2016.4335 https://www.persee.fr/doc/bcrh_0001-415x_2016_num_182_1_4335 Fichier pdf généré le 28/06/2018 Wie waren de personen die in de vijftiende eeuw zitting hadden in de Staten van Brabant, en die voor een dagvaart een convocatiebrief tegemoet konden zien ? In deze studie geef ik aan de hand van vier ongedateerde convocatielijsten voor de Staten van Brabant een overzicht en een analyse van de samenstelling van deze representatieve instelling in de vijftiende eeuw. Gezien het belang van deze lijsten voor de politiek-institutionele en sociale geschiedenis van het hertogdom Brabant, worden die documenten integraal uitgegeven en zijn alle erop vermelde personen geïdentificeerd en voorzien van biografische notities. Vooral bij belangrijke politieke gebeurtenissen, waarbij de aanwezigheid en inspraak van de (machtigste) vertegenwoordigers van de onderdanen op prijs werd gesteld, werd een nieuwe lijst vervaardigd. Nader onderzoek van de lijsten wees uit dat de hertogelijke kanselarij deze convocatielijsten opstelde ter gelegenheid van de inhuldiging van hertog Antoon van Bourgondië in 1406, de inhuldiging van hertog Jan IV in 1415 en van de vrede die aartshertog Maximiliaan sloot met de opstandige Brabantse steden in augustus 1489. Deze bieden, tezamen met het Brabantse gedeelte van de convocatielijst van 1464 voor de Staten Generaal, een overzicht van de personen die tijdgenoten rekenden tot de politieke vertegenwoordigers van de drie Standen : clerus, adel en Derde Stand. Ik onderzoek ook in hoeverre de convocatielijsten corresponderen met de daadwerkelijke opkomst bij de Statenvergaderingen. Om het proces van convocatie nog meer inzichtelijk te maken, zijn tenslotte enkele convocatiebrieven opgenomen voor de abt van Park, Engelbert I van Nassau, heer van Breda, en de stad Antwerpen. Résumé Qui étaient les personnes qui siégeaient dans les États de Brabant au XVe siècle et pouvaient recevoir une lettre de convocation pour une assemblée ? Dans cette étude, je propose une vue d’ensemble et une analyse des États sur base de quatre listes de convocation non datées pour cet organe représentatif au XVe siècle. Étant donné l’importance de ces listes pour l’histoire politique- institutionnelle et sociale du duché de Brabant, les listes sont intégralement éditées et toutes les personnes mentionnées sont identifiées et pourvues de notes biographiques. La présence et la participation des représentants des sujets étaient appréciées surtout à l’occasion des grands événements politiques, et par conséquent la chancellerie ducale préparait chaque fois une nouvelle liste. Une recherche plus poussée a montré que de telles listes de convocation ont été compilées à l’occasion de l’inauguration du duc Antoine de Bourgogne en 1406, l’inauguration de duc Jean IV en 1415 et pour célébrer la paix que l’archiduc Maximilien avait conclu avec les villes rebelles de Brabant en août 1489. Conjointement avec la partie «brabançonne » de la liste de convocation de 1464 pour les États généraux, les listes offrent une vue d’ensemble des personnes que les contemporains considéraient comme leurs représentants politiques : le clergé, la noblesse et le tiers état. J’étudie également si les listes de convocation correspondent à la participation effective aux assemblées des États. Pour rendre le processus de convocation plus clair, quelques lettres de convocation sont éditées pour l’abbé de Parc, Engelbert I de Nassau, seigneur de Breda, et la ville d’Anvers. Abstract Who were the members of the Estates of Brabant and could receive a summons letter for an assembly in the fifteenth century ? In this study, I give an overview and an analysis of the composition of this representative institution on the basis of four undated summons lists. Given the importance of these lists for the political-institutional and social history of the Duchy of Brabant, a complete critical edition of the lists is the backbone of this study. Moreover, all listed persons are identified in brief biographical notes. New lists were composed by the ducal chancery on the occasion of major political events when the presence and participation of the (most powerful) representatives of the citizens was required. A closer examination showed that these summons lists were compiled on the occasion of the inauguration of Duke Anthony of Burgundy in 1406, the inauguration of Duke John IV in 1415 and to celebrate the peace concluded between Archduke Maximilian and the rebellious cities of Brabant in August 1489. These lists, together with the Brabantine part of the convocation list for the Estates General of 1464, offer an overview of the persons who were considered by their contemporaries as the political representatives of the three Estates : the clergy, the nobility and the Third Estate. This overview is then compared with the attendance at several important meetings of the Estates in the first quarter of the fifteenth century. To make the process of convocation yet more transparent, the lists are followed by a critical edition of some summons letters for the abbot of Park, Engelbert I of Nassau, lord of Breda, and the city of Antwerp. Prelaten, edelen en steden De samenstelling van de Staten van Brabant in de vijftiende eeuw Mario Damen Universiteit van Amsterdam Inleiding In april 1397 woonden enkele gezanten van de Bourgondische hertog Filips de Stoute (r. 1363–1404) een vergadering van de Staten van Brabant bij. Zij schreven er een gedetailleerd verslag over aangezien het onder- werp hun meester nauw aan het hart lag. 1 Filips verzocht de Staten namelijk om in te stemmen met een bede die diende als bijdrage aan het losgeld voor zijn zoon Jan, die gevangen was genomen tijdens de slag bij Nicopolis in september 1396. 2 De Bourgondische gezanten moesten hun meester helaas teleurstellen, want de Staten, bij monde van de abt van de cisterciënzer abdij van Sint- Bernardus bij Antwerpen, gingen niet akkoord vanwege “de armoede en de grote financiële lasten van het land”. De gezanten probeerden de afwijzing voor de hertog als volgt te rechtvaardigen: (…) de XIV ou XVII prélas qu’il y a en Brabant n’avoit que VI prélas, et des bannières n’y avoit que le seigneur de Wesemale 3 et le seigneur de Rotseler 4, qui sont tous deux du conseil de ma dicte dame, et tres petite quantité d’autre chevalerie, et des villes n’avoit que leurs députés. 5 1 Jean Froissart, Oeuvres, vol. 16, p. 265-266. Zie over de datering Stengers, “Philippe le Hardi”, p. 387. 2 Vaughan, Philip the Bold, p. 75. 3 Zie nr. [617]. 4 Zie nr. [7]. 5 Jean Froissart, Oeuvres, vol. 16, p. 265-266. Vertaling: “(…) van de veertien of zeven- tien prelaten die er in Brabant zijn, waren er maar zes aanwezig, en van de baanrotsen, waren slechts de heer van Wezemaal en de heer van Rotselaar present, beiden van de Raad van mijn genoemde vrouwe [van Brabant, hertogin Johanna MD], en een zeer klein aantal andere ridders, en van de steden waren er slechts de gedeputeerden.” 6 Mario Damen Zij vroegen zich vertwijfeld af hoe de Staten deze beslissing hadden kunnen nemen met zo weinig aanwezige leden. De Bourgondische gezanten waren goed op de hoogte van de politieke situatie in het hertogdom. Dat was geen wonder, want Filips de Stoute voerde al meer dan een decennium een actieve politiek van beïnvloeding van niet alleen de kinderloze hertogin Johanna van Brabant (r. 1383-1406), maar ook haar hele entourage. 6 In ieder geval schatten ze het aantal prelaten bij benadering goed (het waren er achttien) en wisten ze dat de Brabantse ridderschap opgebouwd was uit baanrotsen (van wie er twee met name worden genoemd) en ridders, ook al verzuimden ze de derde categorie, de knapen (die blijkbaar niet aanwezig waren), te vermelden. Wie waren eigenlijk de personen die zitting hadden in de Staten van Brabant, en die voor een dagvaart een convocatiebrief tegemoet konden zien? In deze studie beoog ik aan de hand van vier ongedateerde convo- catielijsten voor de Staten van Brabant een overzicht te geven van de samenstelling van deze representatieve instelling in de vijftiende eeuw.