Colonies of Benevolence Koloniën van Weldadigheid WORLD HERITAGE NOMINATION WERELDERFGOEDNOMINATIE Concept juni 2016 P1506 Contents Preface Prologue 1. Identification of the Property 2. Description of the Property 3. Justification for inscription 4. State of conservation an factors affecting the Property 5. Protection and management 6. Monitoring 7. Documentation 8. Contact information of responsible authorities 9. Signature on behalf of the State Party Toelichting op de inhoudsopgave/concept-nominatiedossier Dit concept-nominatiedossier tbv. de Werelderfgoedstatus voor de Koloniën van Weldadigheid is bedoeld voor terinzagelegging bij de besluitvorming door de betrokken overheden. Het wordt in de zomer en herfst van 2016 voorzien van kaarten en illustraties, en na vaststelling door de Ministerraad vormgegeven. Een werelderfgoednominatiedossier kent een indeling volgens een vast voorgeschreven format. Het dossier vormt de bewijslast voor de boogde status van werelderfgoed. De bijlage hierbij, het Managementplan, laat zien hoe de gebieden beheerd worden. Het nominatiedossier en Managementplan zullen in een Engelstalige versie worden ingediend. Hoofdstuk 1 duidt de locaties waar het om gaat, hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de ‘sites’ in heden en verleden en hoofdstuk 3 bevat de onderbouwing van de veronderstelde wereldwijde uniciteit. Hoofdstuk 4 gaat over de staat van onderhoud, 5 over de bescherming, en 6 over de wijze van monitoring. In plaats van deze hoofdstukken is in deze versie het Managementplan bijgevoegd; de verkorte inhoud hiervan vormt de hoofdstukken 4, 5 en 6 van het Nominatiedossier. Hoofdstuk 7 en 8 betreffen documentatie en contactgegevens, Hoofdstuk 9 alleen de handtekening van de verantwoordelijke ministers; deze hoofdstukken zijn niet bijgevoegd. Koloniën van Weldadigheid Nominatiedossier voor opname op de Werelderfgoedlijst van UNESCO Proloog Een utopisch concept in praktijk gebracht Het culturele landschap van de Koloniën van Weldadigheid vertegenwoordigt een geschiedenis van twee eeuwen geloof in de maakbaarheid van de mens en zijn omgeving. Centraal stond de overtuiging dat individuen zich kunnen ontwikkelen en, na een periode van armoede of pech in het leven, de draad weer kunnen oppakken, als ze daar de kans voor krijgen door werk, disciplinering en opleiding. Die overtuiging kreeg aanvankelijk vanaf 1818 vorm in de Maatschappij van Weldadigheid, een nationaal initiatief in het noorden en zuiden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarin burgers en de nationale overheid samenwerkten. De Koloniën van Weldadigheid, landbouwkoloniën voor armoedebestrijding, werden gesticht op grond van een grootschalig en ambitieus, utopisch concept waarin landbouwinnovatie centraal stond. De kolonisten kwamen uit het hele land en leidden een bestaan van werken en leren volgens een opgelegd patroon. Ze hadden maar weinig individuele vrijheid. Zeker vanaf de tweede helft van de 19de eeuw, toen de reden voor opname van mensen in een deel van de Koloniën – de zogenaamde ‘onvrije Koloniën – geleidelijk aan verschoof van armoede naar landloperij, psychische problematieken en ook crimineel gedrag, bracht dit problemen en stigmatisering met zich mee. Tegenwoordig zijn de vrije Koloniën van Weldadigheid ‘gewone’ dorpen en zijn in de onvrije Koloniën nog gevangenis- en zorginstellingen gevestigd. Het indrukwekkende landschap, met zijn orthogonale structuur, fraaie groene lanen en buitengewone combinatie van gebouwen, heeft al velen aangetrokken om erover te schrijven, er kunst te maken of er onderzoek naar te doen. De jongste decennia verdween het taboe en ervaren ook de vele betrokken families gevoelens van emancipatie en trots. Voor de overheden van de twee landen waarin de Koloniën van Weldadigheid gelegen zijn, was dit alles de aanleiding om de gebieden te beschermen op het hoogst mogelijke niveau: door de aanwijzing van vele rijksmonumenten en door de bescherming als Beschermd Dorpsgezicht (in Nederland) of Beschermd Landschap (in België). De Koloniën van Weldadigheid hebben diverse betekenislagen en vertellen veel verhalen. Het zijn in de eerste plaats de verhalen van alle mensen die in dit merkwaardige landschap en zijn vele gebouwen hebben geleefd. Ooit was 2% van de Nederlandse bevolking kolonist. Dit, en de hedendaagse, hernieuwde belangstelling vereisen een feitelijke en respectvolle omgang met het verleden. Wij hopen ook dat we uit dit verleden kunnen leren voor de toekomst. 2011-2016: het nominatieproces Een groep Nederlandse en Vlaamse bestuurders uit de Koloniën van Weldadigheid, in 2011 bijeen in Maallust in Veenhuizen, besprak het idee van een gezamenlijke werelderfgoednominatie, in te dienen door Nederland. Dit idee leidde in juli 2012 tot het vastleggen van de gezamenlijke uitgangspunten voor deze nominatie in het Charter van Merksplas, door alle ook nu nog betrokken partijen. Vervolgens legde het nominatieteam in september 2012 een eerste opzet van de nominatie voor aan UNESCO en verkende of dit voorstel geschikt kon zijn om te nomineren als Cultural Landscape. Dat gesprek gaf aanleiding om door te gaan met het onderzoek en met de nominatie. Er werden twee expertgroepen opgericht, die sindsdien intensief zijn betrokken bij het opstellen van de OUV en de redactie van de hoofdstukken 2 en 3: een groep van lokale experts, en een van Nederlandse en Belgische wetenschappers uit verschillende disciplines die hun expertise inbrachten. Ook naast deze werkgroepen hebben enkele wetenschappers en deskundigen inbreng gehad in het dossier. In 2014 werd het erfgoed van de Koloniën van Weldadigheid besproken op een bijeenkomst van Focal points in Noordwest Europa en gepresenteerd op de 15de International Conference of the European Utopian Studies Society in Praag en op de 18e General Assembly van ICOMOS in Firenze. De reflecties op deze bijeenkomsten werden in het dossier verwerkt. In de winter van 2014-2015 stelde de Expertgroep Volgordebepaling Werelderfgoednominaties een advies op over alle kandidaat-werelderfgoederen in Nederland. Op grond daarvan besloot de minister van Cultuur van nominerend land Nederland medio mei 2015 de Koloniën van Weldadigheid voor te dragen als eerste erfgoed van de Tentative List, vanwege de potentiele OUV en het grote lokale en regionale draagvlak. Begin mei 2015 werd, dankzij bemiddeling van het internationale secretariaat van ICOMOS in Parijs, een driedaags werkbezoek aan de Koloniën van Weldadigheid gebracht door de heer Michel Cotte uit Frankrijk, die veelvuldig reviews maakt voor ICOMOS. Hij reflecteerde over de wijze waarop een vrij omvangrijk en serieel initiatief als de Koloniën van Weldadigheid, met een landschap dat behalve een materiële kant ook immateriële betekenissen heeft (herinnering aan voorouders, emancipatie), zich wil nomineren. Beide adviezen hebben geleid tot de inperking van de te nomineren gebieden en tot een grotere aandacht voor de interactie van mens en landschap. In maart 2015 vond een werkbezoek plaats aan het werelderfgoed New Lanark in Groot- Brittannië, de industriële kolonie van Robert Owen. Owen was erelid van de Maatschappij van Weldadigheid, de inrichter van de Koloniën. Het beheer en het management waren centrale thema’s van dat bezoek. Om de Koloniën van Weldadigheid in hun wereldwijde context te bezien hebben in de zomer van 2016 Ilse Wurst (Australië, Australian Convict Sites) en Christophe Rivet (Canada, Cultural Landscape of Grand Pré) het concept-nominatiedossier grondig bekeken. Zij onderzochten de potentiële ‘werelderfgoedwaardigheid’ tegen de achtergrond van de werelderfgoederen Australian Convict Sites en het cultuurlandschap van Grand Pré in Canada. Hun adviezen ... hebben geleid tot... [aanvullen] Wij hebben er alle vertrouwen in dat wij een goed onderbouwd dossier indienen, dat wereldwijd betekenis kan hebben vanwege de unieke waarde van het erfgoed van de Koloniën van Weldadigheid, én vanwege het universele en tijdloze thema dat armoedebestrijding is. Hoogachtend, De Stuurgroep Koloniën van Weldadigheid op weg naar UNESCO-werelderfgoed 1. Identification of the property 1a Country De Koloniën van Weldadigheid bestaan uit zeven cultuurlandschappen (cultural landscapes) die zijn gelegen in Nederland en België. 1b Province De Koloniën van Weldadigheid liggen in de Nederlandse provincies Drenthe, Fryslân, Overijssel en de Belgische provincie Antwerpen, die deel uitmaakt van het Vlaams Gewest. 1c Name of Property De naam van het ensemble is ‘Koloniën van Weldadigheid’. (In het Engels: Colonies of Benevolence ; in het Frans: Colonies de Bienfaisance). 1d Geographical coordinates to the nearest second Name of component Countr Region Coördinates Area of Buffer Map part y Nominate zone (ha) Num d ber Property (ha) Kolonie I: Nederl Drenthe N 52°50'47.11" 310.77 1577.09 M1.3 Frederiksoord (1818- and – E 6°11'21.56" 1820) school of horticulture Kolonie II: Nederl Drenthe en N 52°51'43.75" 779.72 1577.09 M Wilhelminaoord, and Fryslân – E 6° 9'39.48" 1.4 Boschoord, school (identiek aan die Oostvierdeparten van (1821-1823) kolonie I) Kolonie III: Nederl Overijssel N 52°49'28.78" - 131.06 613.50 M Willemsoord (1820- and E 6° 3'46.83" 1.5 1822) church Kolonie IV: Nederl Overijssel N 52°35'8.01" - 427.63 0 M Ommerschans and E 6°23'42.19" 1.6 (1819) cemetary Kolonie V: België Antwerpen N 51.402817 – E 403.55 0 M Wortel (1822) 4.824315 1.7 central crossroads Kolonie VI: Nederl Drenthe N 53° 2'31.59" - 1659.94 2062.16 M Veenhuizen (1823) and E 6°23'29.72" 1.8 Second Institute Kolonie VII: België Antwerpen N 51.355529 – E 554.14 0 M Merksplas