Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica vol. 12: 75–78. Opole, 19 XI 2018 ISSN 2083-201X http://doi.org/10.5281/zenodo.1490497 Psallus albicinctus (Kirschbaum, 1856) i P. pseudoplatani Reichling, 1984 (Heteroptera: Miridae: Phylinae) – drugie stanowiska w Polsce BARBARA LIS1 , GRZEGORZ GIERLASIŃSKI2 1 Zakład Zoologii, Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, 45-052 Opole, e-mail: [email protected] 2 ul. Doliny Miętusiej 27/44, 43-316 Bielsko-Biała, e-mail: [email protected] Abstract. [Psallus albicinctus (Kirschbaum, 1856) and P. pseudoplatani Reichling, 1984 (Heteroptera: Miridae: Phylinae) - the second localities in Poland]. The genus Psallus Fieber, 1858 is represented in the Palaearctic Region by more than 120 species, and is regarded as a non-monophyletic taxon. Species in this genus are usually small; their body length not exceeds 6.0 mm, and never are green (a body colour is from black to brown, red and yellow). They are zoophytophagous, and most of them overwinter in the egg stage and are univoltine. 23 species of the genus have been reported from Poland so far. This note pre- sents the second localities for two Psallus species, i.e., Psallus albicinctus and P. pseudoplatani in Poland, both from the Western Beskid Mts. Key words: Hemiptera, Heteroptera, Miridae, Phylinae, Psallus, faunistics, second record, distribution, Poland. Rodzaj Psallus Fieber, 1858 jest rodzajem bardzo licz- cus (Kirschbaum, 1856), P. (Pityopsallus) lapponicus nym w gatunki, mającym w Palearktyce ponad 120 Reuter, 1874, P. (Pityopsallus) luridus Reuter, 1878, P. przedstawicieli (Wachmann i in. 2004). Uważa się, iż (Pityopsallus) piceae Reuter, 1878, P. (Pityopsallus) nie jest on grupą monofiletyczną (Yasunaga i Vinoku- pinicola Reuter, 1875, P. (Hylopsallus) pseudoplatani rov 2000), a zawarte w nim taksony można podzielić Reichling, 1984, P. (Pityopsallus) vittatus (Fieber, na trzy mniejsze grupy monofiletyczne mające obecnie 1861), P. (Psallus) albicinctus (Kirschbaum, 1856), P. rangę podrodzajów: Psallus Fieber, 1858, Mesopsallus (Psallus) confusus Rieger, 1981, P. (Psallus) falleni Reu- Wagner, 1970 i Pityopsallus Wagner, 1959 (niemniej ter, 1883, P. (Psallus) flavellus Stichel, 1933, P. (Psal- jednak Wyniger (2004) postuluje podniesienie dwóch lus) haematodes (Gmelin, 1790), P. (Psallus) lepidus ostatnich do rangi rodzaju, a dla wszystkich pozosta- Fieber, 1858, P. (Psallus) mollis (Mulsant & Rey 1852), łych wyróżnianych podrodzajów sugeruje ich synoni- P. (Psallus) salicis (Kirschbaum, 1856), P. (Psallus) mizację z rodzajem Psallus). varians varians (Herrich-Schaeffer, 1841) (Wyniger 2004; Gorczyca 2007; Taszakowski i Gorczyca 2018; Długość ciała u gatunków z rodzaju Psallus nie Bugaj-Nawrocka i in. 2018). przekracza sześciu milimetrów, a jego ubarwienie nigdy nie jest zielone (zakres kolorów zmienia się od Poniżej autorzy prezentują dane o drugich stano- czarnego do brązowego, czerwonego i żółtawego). wiskach dwóch gatunków tego rodzaju w Polsce. Większość gatunków zimuje w stadium jaja i zwykle ma tylko jedno pokolenie w roku. Są zoofitofagiczne, a Psallus albicinctus (Kirschbaum, 1856) poza sokami roślinnymi ich pokarmem mogą być małe Beskid Zachodni: Leszna Górna, użytek ekologiczny bezkręgowce, zwłaszcza mszyce. Wiele gatunków tego Góra Tuł (UTM CA30), 21.05.2018, 1 samiec (ryc. 1), rodzaju może współwystępować w tym samym czasie leg. et coll. G. Gierlasiński, det. B. Lis. na tej samej roślinie żywicielskiej (Gossner 2008; En- drestøl i Ødegaard 2011). Do tej pory podany tylko z Osolina (Wzgórza Trzebnickie) (Bugaj-Nawrocka i in. 2018). Stanowisko W Polsce rodzaj Psallus reprezentowany jest przez z Baranowa na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Bur- 23 gatunki: P. (Apocremnus) betuleti (Fallén, 1826), P. dajewicz 1993) zostało zweryfikowane i poprawnie (Apocremnus) montanus Josifov 1973, P. (Hylopsallus) powiązane z Psallus ambiguus (Gorczyca 2007). Gatu- assimilis Stichel, 1956, P. (Hylopsallus) perrisi (Mulsant nek nowy dla Beskidu Zachodniego. & Rey, 1852), P. (Hylopsallus) variabilis (Fallén, 1807), P. (Hylopsallus) wagneri Ossiannilsson, 1953, P. (Me- Psallus albicinctus znany jest w Europie z Andory, sopsallus) ambiguus (Fallén, 1807), P. (Phylidea) quer- Austrii, Belgii, Bułgarii, Czech, Danii, Francji, Hiszpanii, Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica, vol. 12: 75–78. Opole, 19 XI 2018 ISSN 2083-201X 76 Holandii, Luksemburga, Mołdawii, Niemiec, Norwegii, wym, wąskim pasem w kształcie półksiężyca, jest po- Polski, Słowenii, Węgier, Wielkiej Brytanii, Włoch, marańczowo-czerwony, czasem żółty także przy Szwecji, Szwajcarii, a także z Ukrainy, jednakże tam wierzchołku. Membrana jest brązowa, a jej użyłkowa- jego występowanie zostało potraktowane jako wąt- nie żółte. Uda są żółtawe, pokryte brązowymi i czer- pliwe (ryc. 2) (Kerzhner i Josifov 1999; Derzhansky i wonawymi plamkami, a golenie żółte z brązowymi Matocq 2005; Gogala 2008; Endrestøl i Ødegaard kolcami (Wyniger 2004). Szczytową część aedeagusa 2011; Aukema i in. 2013). samca pokazano na ryc. 3. Ryc. 2. Rozmieszczenie P. albicinctus w Europie [Fig. 2. Distribution P. albicinctus in Europe]. Ryc. 1. Psallus albicinctus - widok z góry (fot. G. Gierlasiński) [Fig. 1. Psallus albicinctus - dorsal view (photo by G. Gierlasiń- ski)]. Biorąc pod uwagę rozmieszczenie P. albicinctus w Europie, można spodziewać się potwierdzenia wystę- powania tego gatunku zarówno na Ukrainie, jak rów- nież w Rumunii, Słowacji, Chorwacji, Bośni i Hercego- Ryc. 3. P. albicinctus – apical part of aedeagus (fot. B. Lis) winie oraz Serbii. [Fig. 3. P. albicintus (photo by B. Lis)]. Kształt ciała zarówno samców, jak i samic jest Pokarmowo P. albicinctus związany jest z roślina- owalny, a owłosienie podobnie, jak u następnego ga- mi z rodzajów Quercus sp. i Salix sp., dorosłe pojawiają tunku składa się z przylegających jaśniejszych wło- się od czerwca do lipca (Wyniger 2004). sków i ciemniejszych sterczących szczecin. Głowa i przedplecze pokryte drobnymi, okrągłymi brązowy- mi plamkami, na pozostałej części ciała plamki są nie- Psallus pseudoplatani Reichling, 1984 co jaśniejsze. Pierwszy człon czułków jest żółtawy, Beskid Zachodni: Leszna Górna, użytek ekologiczny brązowy u nasady i pomarańczowy przy wierzchołku, Góra Tuł (UTM CA30), 21.05.2018, 2 samce (ryc. 4), z dwiema mocnymi szczecinami wyrastającymi z do- leg. et coll. G. Gierlasiński, det. B. Lis. brze widocznych, czarnych punktów. Pozostałe człony Do tej pory podawany tylko z Gipsowej Góry koło czułków są żółtawe, ostatni człon nieco ciemniejszy. Kietrza (Sudety Wschodnie) (Wyniger 2004). Gatunek Ponadto przez głowę, przedplecze i tarczkę przebiega nowy dla Beskidu Zachodniego. środkiem jasna linia. Zarówno tarczka, jak i przedple- cze są pomarańczowe, tylko przednio-boczne kąty Ponadto z tego samego stanowiska w tym samym tarczki są jaśniejsze, żółtawe. Klinik, u nasady z żółta- czasie (w ciągu tego samego dnia) odłowiono jeszcze Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica, vol. 12: 75–78. Opole, 19 XI 2018 ISSN 2083-201X 77 trzy inne gatunki z tego rodzaju: P. assimilis, P. perrisi, nymi szczecinami, czasem wyrastającymi z małych, P. varians. czarnych punktów; pozostałe człony czułków są żół- Psallus pseudoplatani został opisany stosunkowo tawe z trzecim i czwartym członem nieco ciemniej- niedawno (Reichling 1984). Jego występowanie w szym. Barwa klinika jest pomarańczowo-czerwona, Europie zostało potwierdzone w Luksemburgu, Niem- membrana i jej użyłkowanie są brązowe, jedynie żyłka czech (Reichling 1984), Holandii (Aukema 1986), drugiej komórki jest żółtawa. Uda u samic tego gatun- Francji (Matocq 1989), Czechach (Kment i Bryja ku są żółtobrązowe, u samców zwykle ciemniejsze, 2001), Austrii (Rabitsch 2003), Belgii (Baugnée 2005), brązowawe, czasami przy wierzchołku uda obecna Szwajcarii (Heckmann i Blöchlinger 2011), Polsce pomarańczowa plamka; kolor goleni jest żółty, a kolce (Wyniger 2004) i we Włoszech (Wyniger 2004). Gatu- na nich brązowe (Wyniger 2004). nek, bez konkretnego stanowiska, podawany był także Gatunkiem najbardziej zbliżonym do P. pseudopla- z Wielkiej Brytanii (Steward i Kirby 2010) (ryc. 5). tani pod względem ubarwienia jest P. assimilis – oba gatunki można odróżnić na podstawie budowy apara- tu genitalnego samca (ryc. 6) (Reichling 1984). Osobniki P. pseudoplatani pokarmowo związane są z Acer pseudoplatanus L.; dorosłe pojawiają się od czerwca do lipca (Reichling 1984). Ryc. 4. Psallus pseudoplatani - widok z góry (fot. G. Gierlasiń- ski) [Fig. 4. Psallus pseudoplatani - dorsal view (photo by G. Gierlasiński)]. Ryc. 6. P. pseudoplatani, aedeagus (fot. B. Lis) [Fig. 6. P. pseu- doplatani, aedeagus (photo by B. Lis)]. Piśmiennictwo – References Aukema B. 1986. Psallus (Hylopsallus) assimilis Stichel, 1956 en P. (H.) pseudoplatani Reichling, 1984, twee Miriden nieuw voor de Nederlandse fauna (Heteroptera: Miridae, Phylinae). Entomolo- gische Berichten Amsterdam 46: 117–119. Aukema B., Rieger C., Rabitsch W. 2013. Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region, vol. 6. Supplement. The Netherlands Entomological Socie- ty, Wageningen, 629 ss. Ryc. 5. Rozmieszczenie P. pseudoplatani w Europie. [Fig. 5. Distribution P. pseudoplatani in Europe]. Baugnée J.-Y. 2005. Hétéroptères nouveaux ou in- téressants pour la faune belge (Hemiptera Heter- Kształt ciała samców jest wydłużony, samice są optera). Bulletin de la Société royale belge d’Ento- bardziej krępe, zaokrąglone. Na owłosienie ciała skła- mologie 140: 103–122. dają się zarówno jedwabiste, spłaszczone, przylegają- ce włoski złotawej barwy, jak i ciemne, proste,