MAANDBLAD VAN HET GENOOTSCHAP ONZE TAAL 2/3 2017 “Nu wordt het nasty” De verkiezings- taal van 2017 Waarom een peertje geen kleine peer is Herman Koch Schrijver van het Boekenweekgeschenk 86ste jaargang nummer 2/3 februari/maart 2017 Beschermvrouwe: H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden Foto: Linda Everett Raamweg 1a Redactie 2596 HL Den Haag Saskia Aukema telefoon: 070 - 356 12 20 Peter-Arno Coppen e-mail: [email protected] Jaap de Jong IBAN: NL61 INGB 0003 1101 00 Kees van der Zwan BIC: INGBNL2A Voor adreswijzigingen, Bureauredactie aanmeldingen en dergelijke: Saskia Aukema [email protected] Raymond Noë Eva van Wijk Taaladviesdienst: 0900 - 345 45 85, Kees van der Zwan (eindredactie) ma-vr 9.30-12.30 uur (€ 0,90 per minuut); e-mail: [email protected] Vaste medewerkers René Appel, Mariëtte Baarda, Hans Onze Taal op internet: Beelen, Ton den Boon, Aaf Brandt www.onzetaal.nl Corstius, Ann De Craemer, Frank Webredactie: Raymond Noë Dam, Gaston Dorren, Ype Driessen, en Eva van Wijk Matthias Giesen, Jan Erik Grezel, Twitter: @onzetaal Ingmar Heytze, Joop van der Horst, Facebook: www.facebook.nl/onzetaal Frank Jansen, Josje van Koppen, Hein de Kort, Jan Kuitenbrouwer, Sterre Webwinkel Onze Taal: Leufkens, Berthold van Maris, Marten www.onzetaalwebwinkel.nl van der Meulen, Folkert van der Meulen Bosma, Guus Middag, Marc Taalpost en TLPST van Oostendorp, Riemer Reinsma, Zie www.taalpost.nl en www.tlpst.nl; Ewoud Sanders, Nicoline van der Sijs, redactie: Erik Dams en Marc van Matthijs Sluiter, Erik van der Spek Oostendorp Directie Woordpost Peter Smulders Zie www.woordpost.nl; redactie: Taaladviesdienst Administratie Heleen Bücker Het maandblad Onze Taal (oplage Leonie Flipsen 28.000) is een uitgave van het Genoot- Margriet Koen schap Onze Taal (opgericht in 1931). Liane Pagie Het genootschap stelt zich ten doel op een toegankelijke manier informatie Taaladviesdienst en advies te geven over (de Nederlandse) Roos de Bruyn taal, te enthousiasmeren voor taal en Rutger Kiezebrink een podium te zijn voor discussie over Jaco de Kraker taalkwesties. Tamara Mewe De bijdragen in het tijdschrift weer- Lydeke Roos spiegelen niet noodzakelijk de mening van de redactie. Marketing Voor het overnemen van artikelen is Paula Vrolijk-de Vries toestemming van de redactie nodig. Bestuur Genootschap Onze Taal Onze Taal verschijnt tienmaal per jaar, Gert Haverkate, voorzitter met een nummer voor twee maanden Carel Jansen, vice-voorzitter Ik heb mensen een in februari/maart en juli/augustus. Livia Verstegen, secretaris Prijs los nummer € 6,– (excl. verzending). Margot Scheltema, penningmeester Lidmaatschap (inclusief papieren en Martine Tanghe idee afgepakt waar digitaal abonnement) voor Nederland, Suriname, Aruba, Curaçao en Sint-Maar- Ereleden ten € 39,50 per jaar; België € 43,50 per Wim de Bie en Kees van Kooten ‘‘hele carrières op jaar; andere landen € 57,50 per jaar. Lidmaatschap met enkel de digitale Vormgeving: Manifesta, Rotterdam Onze Taal: € 39,50 per jaar. Prijs voor stu- (Karin Nas-Verheijen) gebouwd zijn. denten en CJP-houders € 19,75 per jaar. Druk: Habo DaCosta, Vianen Prijs collectief abonnement: op aanvraag. Opzegging van het lidmaatschap dient ISSN 0165-7828 te geschieden vóór 1 november; het eindigt dan op 31 december. Voor mensen met een leeshandicap is Onze Taal ook in elektronische vorm beschikbaar. Inlichtingen bij Dedicon: Het volgende nummer 0486 - 486 486. Onze Taal wordt in van Onze Taal verschijnt elektronische vorm voor brailleschrift beschikbaar gesteld door de CBB. op 31 maart 2017. Inlichtingen: 0341 - 56 54 99. Taalkundige Dan’’ Everett (blz. 22) 4 Erik van der Spek “Nu wordt het nasty” De verkiezingstaal van 2017 12 Jan Erik Grezel Krokusme! “In één keer op het doek, niet meer gummen” Blz. 19 Interview met Herman Koch, schrijver van het Boekenweekgeschenk En verder 9 Nieuwe directeur Onze Taal 9 Congres Onze Taal 16 Irene de Pous 18 Vacature directeur Onze Taal 25 Dit is een goede vraag, hè? Een peertje is geen kleine peer Rubrieken en series 7 Beeldspraak: onderbuik De vele betekenissen van -tje 8 Reacties 9 Iktionaire: de minister 10 Vraag en antwoord: tips, trainingen en test 17 Van Aaf tot z: dát 20 Marc van Oostendorp 18 Dichtplaatsen: de almachtige wijze 19 De taal van … planten Taal zonder evangelie 23 Vertaald door ... Mari Alföldy 23 De Craemer: de onhoorbare en telwoorden vogel 24 Onderzocht: elke geur zijn eigen Taalkundige Dan Everett deed onderzoek woord bij de Pirahã-indianen 26 Ype 27 Woordsprong: potlood 28 Webwinkel Onze Taal 29 Raarwoord: kraamschudders- wegge 29 Proftaal: het is maar wat je hebt 30 Matthias Giesen 30 Taalpuzzel 31 Gesignaleerd 31 Trouwe leden 32 Tamtam: actualiteiten en opinie “De boze witte man 34 Boeken 35 Taaltje! heeft twee dingen: een 36 Ruggespraak mening en een onderbuik.” Bladzijde 7 Omslagfoto: Saskia Aukema De verkiezingsstrijd is voor een groot deel een taalstrijd. Wie brengt zijn ideeën het best voor het voetlicht? Wie heeft de pakkendste oneliner? “Er is behoefte aan een Plan B, omdat er geen Planeet B is.” ERIK VAN DER SPEK “Nu wordt het nasty” De verkiezingstaal van 2017 at is verkiezingstaal? De term verkiezingsprogramma’s. Dat valt niet mee: wie wordt vooral gebruikt als verwijt, zich in de volle breedte wil oriënteren, moet meer maar dan gaat het doorgaans niet dan 750 pagina’s tekst doorwerken. De gemiddelde om het taalgebruik. Meestal heeft lengte van een verkiezingsprogramma is 23.000 Wverkiezingstaal betrekking op de inhoud: het gaat woorden, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversi- dan om beloftes of ferme uitspraken waarvan de teit Groningen. Dat is geen record; in het topjaar houdbaarheid direct na de verkiezingen is verstre- 2010 was dat 27.000 woorden, maar in 1967 kon- ken. Zo stelde VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra den de partijen nog met 5000 woorden toe. in mei 2016 dat Nederland alleen bij heel grote De variatie is groot: de PVV beperkt zich tot één humanitaire crises asielzoekers van buiten Europa A4’tje (“1.400 jaar jihad is de context”, was de toe- moet opvangen; voor de rest wilde hij mensen van lichting van Geert Wilders), terwijl D66 maar liefst buiten Europa “per kerende post” terugsturen. 173 pagina’s nodig heeft. Maar D66 heeft wel een PvdA-Kamerlid Roos Vermeij noemde de uitspra- versie voor laaggeletterden van 28 pagina’s. Toch ken van Zijlstra “verkiezingstaal”. Daarbij ging het schattig dat ze bij D66 denken dat laaggeletterden haar niet om de woorden per kerende post, maar echt hun site gaan bezoeken en dan ook nog dit om het opzeggen van internationale verdragen dat document downloaden; het zegt wel wat over hun hiervoor nodig is; zij wees erop dat dat laatste niet optimistische wereldbeeld. De versie voor laagge- haalbaar is. letterden begint met de volgende zinnen: “Het gaat goed met Nederland. In ons land wonen de geluk- 23.000 woorden kigste, gezondste en best opgeleide mensen op aar- Maar hoe zit het met het taalgebruik in de verkie- de.” Je kunt het ook laten voorlezen, maar helaas 4 zingstijd? Laten we allereerst eens kijken naar de niet door Alexander Pechtold of Pia Dijkstra. ONZE TAAL 2017 • 2/3 17 miljoen mensen, dat groot is geworden door samenwerking in onze gezamenlijke strijd tegen Illustratie:Matthijs Sluiter het water, door onze handelsgeest en onze open- heid naar de wereld en door onze gemeenschaps- zin, die mensen hier een veilig thuis bood.” Met 42 woorden is deze openingszin niet bepaald ge- schikt voor laaggeletterden. Ook de rest van het programma is niet in jip-en-janneketaal geschre- ven: “In de ik-samenleving van vandaag hebben we onvoldoende besef van het belang van gedeel- de waarden en de onderlinge spelregels die nodig zijn om met elkaar samen te leven.” Tante Latifa Het CDA is de partij van de waarden: in het ope- ningshoofdstuk komt dit woord negen keer terug. En waar waarden zijn, zijn de normen nooit ver weg, evenmin als het respect, de spelregels, de saamhorigheid en de gemeenschapszin: “Als we ‘nee’ durven zeggen tegen het onfatsoen, de mate- loosheid en het doorgeschoten individualisme, bouwen we een sterke samenleving waar respect en saamhorigheid de norm zijn en gemeenschaps- zin de belangrijkste waarde.” Toch kan ook het CDA het niet laten om tussen al die normen en waarden een kleine sneer in te bouwen: “Maar het gebrek aan waarden en normen zien we ook bij (…) graaiende bestuurders (…). Of bij politici die bewust te grote beloftes doen om vier jaar later doodleuk sorry te zeggen.” Touché, Buma. De meeste partijprogramma’s tonen de sporen van voorlichters en copywriters; het bekt allemaal lekker. Dan valt het op als een partij, in dit geval Denk, ineens terugvalt op passief taalgebruik: “Wanneer nostalgisch verlangd wordt naar het Keihard verleden wordt vergeten dat een ieder van ons Die variatie strekt zich ook uit tot het taalgebruik. zich ontwikkelt (…).” Wie verlangt nostalgisch Het programma van de nieuwe partij Voor Neder- terug? Wie vergeet? Aha, dat wil Denk juist niet land (VNL) zit volgens de Volkskrant “vol testos- zeggen. Strategisch gebruik van de lijdende vorm teron”. “Wat ze daarmee bedoelden, is dat dit een noemen we dat. partij met kloten is”, kopt oprichter Jan Roos in. Ter compensatie heeft Denk een programma vol Waar vinden we dat testosteron? Vooral in lekker voornamen. De PVV had Henk en Ingrid, Denk korte, simpele zinnetjes, zoals “Nederland zucht heeft Mark en Murat: “Denkend aan Nederland onder criminaliteit”, “Het tuig heerst op straat” en zie ik een sociale samenleving waarin het werk “Het roer moet drastisch om.” Ook gebruikt VNL van Mark en Murat loont.” Maar ook: “een gezon- graag het woord keihard: “Wij pakken de misdaad de samenleving, waarin verpleegkundige Thea en overlast keihard aan.” En vier regels verder: rekening houdt met de wensen en eisen van tante “Jihadisme en terrorisme pakken we keihard aan.” Latifa”. Verder zien we “Keiharde bestrijding van antisemi- tisme”, “Keiharde aanpak van kwakzalverij” en Oneliners “Keiharde aanpak van terreur.” Met de VNL valt Omdat ouderen het niet meer pikken, zo heet het niet te spotten, zoveel mag duidelijk zijn.