AZƏRBAYCAN AZƏRBAYCAN MĠLLĠ RESPUBLĠKASI KONSERVATORĠYASI TƏHSĠL NAZĠRLĠYĠ ISSN 2518-7074 (Print) ISSN 2522-1618 (Online) Sənətşünaslıq üzrə elmi jurnal Scientific Journal of Scientific Studies № 1-2 (47) Bakı – 2020 1 2 TƏSĠSÇĠ: Print ISSN: 2518-7074 Azərbaycan Milli Konservatoriyası Online ISSN: 2522-1612 “Konservatoriya” elmi jurnalı ―Konservatoriya‖ elmi jurnalı Azərbaycan Milli Konservatoriyasının Elmi Şurasının 26 dekabr 2008-ci il tarixli 7 saylı protokolu ilə təsdiq edilib, Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində 17.12.2008-ci il tarixdə 2770 saylı Şəhadətnamə ilə qeydə alınmışdır. Jurnalın fəaliyyət istiqaməti sənətşünaslıq üzrə olduğundan burada musiqişünaslıq, etnomusiqişünaslıq elmi ilə yanaşı təsviri incəsənət, xoreoqrafiya, filologiya, fəlsəfə, teatr və s. bu kimi istiqamətli elmi məqalələr dərc olunur. ―Konservatoriya‖ elmi jurnalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası Rəyasət Heyətinin 30 aprel 2010-cu il tarixli iclasında (protokol № 10-R) ―Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin siyahısı‖na salınmışdır. Müasir zamanın yeni tələblərinə görə respublikada mövcud olan elmi jurnallarla bərabər bir daha təftişdən keçdikdən sonra 2020-ci il üçün yenidən nizamlanmış siyahıya daxil edilib. ―Konservatoriya‖ elmi jurnalı ildə 4 dəfə (üç aydan bir) nəşr edilir. Dərgidə Azərbaycan, ingilis, türk, rus və başqa dillərdə məqalələr dərc olunur. "Konservatoriya" elmi jurnalı ROAD (Directory of open access scholarly resources) Elmi ―Konservatoriya" elmi jurnalı qaynaqların açıq əldə etmə resursu 2016-cı ildən etibarən Print və üzrə axtarış sistemində qeydiyyatdadır. Online ISSN almışdır. PLOS Open Access This work is licensed under a Creative Public Library of Commons Attribution-NonCommercial Science (PLOS, 4.0 International License. İctimai elmi kitabxana) ―Konservatoriya‖ jurnalı elmi mə- qalələri internet saytında yerləşdir- SIS Scientific Indexing məklə açıq siyasət (Open Access) Service (SIS Scientific Group – Elmi indeksasiya xidmətləri) yeridir. Açıq istifadədə olan jurnal ―Konservatoriya‖ jurnalı bu bazada 6129 nömrəsi altında o deməkdir ki, bütün məqalələri ilə qeydiyyatdadır. (Journal ID:6129 page 307). Bu bazada fərdi birlikdə hər istifadəçi üçün ödəniş- səhifəmiz mövcuddur. siz və rahat əldə ediləndir. Bir şərtlə ki, əldə edilən informasiya qeyri 2019-cu ildən etibarən ―Konservatoriya‖ kommersiya məqsədi ilə istifadə jurnalı РИНЦ (Российский Индекс ediləcək. İstifadəçilər məqalələri Научного Цитирования) ilə müqavilə oxuya, köçürə, paylaşa, kopyalaya, bağlamışdır (Müqavilə 257-07/2019). axtara və istinad edə bilərlər. Bu za- ―Konservatoriya‖ jurnalının 2016-cı ildən etibarən nömrələri man istinad verərkən müəllifdən elibrary.ru saytında yerləşdirilir. Azərbaycan Milli icazə almağa ehtiyac yoxdu. Redak- siyanın riayət etdiyi bu mövqe Konservatoriyasının və ―Konservatoriya‖ jurnalının fərdi 2002-ci il Budapeşt açıq əldə etmə səhifəsində həm jurnal, həm də məqalələr barədə bütün təşəbbüsü qaydalarına uyğundur. informasiya yerləşdirilir. 2 ) REDAKSĠYA HEYƏTĠ SiyavuĢ Kərimi Rəna Məmmədova Rektor, xalq artisti, professor AMEA-nın müxbir üzvü, sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Lalə Hüseynova Elmi işlər üzrə prorektor, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professor Aida Hüseynova PhD, professor, ABŞ, İndiana University Malik Quliyev Bloomington Tədris işləri üzrə prorektor, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professor, əməkdar Oqilxon Ġbrahimov müəllim Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor, Özbəkistan Sənubər Bağırova Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Uğur Alpaqut əməkdar incəsənət xadimi Professor Dr., Bolu Abant, Izzet Baysal University, Türkiyə Zümrüd DadaĢzadə Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Saule Uteqaliyeva professor, əməkdar incəsənət xadimi Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor, Qazaxıstan, Kurmanqazı ad. Kamilə DadaĢzadə Qazax Dövlət Konservatoriyası Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Abbasqulu Nəcəfzadə Ülkər Əliyeva Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor professor Fəttah Xalıqzadə Faroqat Əzizi Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor, əməkdar incəsənət xadimi professor, Tacikistan Violetta Yunusova Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor, Rusiya, Moskva Dövlət Konservatoriyası 3 4 EKSPERT ġURASI Ceyran Mahmudova Cəmilə Həsənova Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Sevil Fərhadova Məmmədağa Umudov Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor Əməkdar incəsənət xadimi, professor Faiq Nağıyev Rafiq Musazadə Bəstəkar, əməkdar incəsənət xadimi, dosent Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professor, əməkdar müəllim Fəxrəddin BaxĢəliyev Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Firudin Qurbansoy Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sərdar Fərəcov Bəstəkar, əməkdar incəsənət xadimi Ramiz Əzizov Əməkdar müəllim, professor Eldar Mansurov Bəstəkar, xalq artisti Malik Mansurov Əməkdar artist, dosent NÖMRƏNĠ HAZIRLADI: BaĢ redaktor Ünvan: Az 1073, Bakı ş. Lalə Hüseynova Ələsgər Ələkbərov 7 Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professor Tel.: (012) 539-71-26 BaĢ redaktorun müavini (Elmi işlər üzrə prorektor: Ülkər Əliyeva Lalə Hüseynova) Sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor (050) 329-67-98 Məsul redaktor və saytın administratoru: (Məsul redaktor: Gülnarə Manafova) Gülnarə Manafova Email: [email protected] Redaktor: Fazilə Nəbiyeva Sayt: konservatoriya.az Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, © AMK– 2020 Operator: Gülnar Rzayeva Dizayn: Gülnarə Rəfiq 4 MÜNDƏRĠCAT MuğamĢünaslıq Sabir ƏLƏKBƏROV – Bayatı-Şiraz muğamında ―İsfahanək‖ şöbəsi ....................6 AĢıqĢünaslıq Hafiz KƏRĠMOV – ―Ürfani‖ aşıq havalarının variantlarına dair ...........................11 Türkologiya Fatima NURLYBAYEVA – Memory of The Turkic World: A Review of Historical Recordings of The Turkic-Speaking Peoples of The Vienna Phonogrammarchıve...21 AlətĢünaslıq Фазиля РАГИМОВА, Улькяр АЛИЕВА – Ченг в типовой классификации арфообразных инструментов ..................................................................................32 Dini musiqi Vəfa XANBƏYOVA – Azərbaycanda şəbeh tamaşaları və ilk milli opera .............41 Bəstəkar yaradıcılığı Sahib PAġAZADƏ - Azərbaycan bəstəkarlarının tar üçün birhissəli proqramlı əsərləri .......................................................................................................................58 Xoreoqrafiya Джамиля КЕРИМОВА – Особенности балетного спектакля «Насими» в по- становке Камиллы Гусейновой ..............................................................................73 Tədris metodikası Xeyrulla DADAġOV – Azərbaycan musiqi təhsilində qarmon alətinin tədris tarixi və metodikası .............................................................................................................80 Rəqs sənəti Fazilə NƏBĠYEVA – ―Tənzərə‖ yallı rəqsinin variantlarında spesifik cəhətlər ....90 Ġfaçılıq sənəti Ġlham NƏZƏROV – Müslüm Maqomayevin vokal ifaçılıq üslubunun səciyyəvi elementləri ................................................................................................................107 Musiqi tarixi Нармина ГУСЕЙНОВА – Отражение событий 20 января 1990 года и гено- цида в Ходжалы в культуре и искусстве Азербайджана ....................................116 ÜzeyirbəyĢünaslıq Derya AĞCA – Üzeyir Hacıbeyli‘nin ―Köroğlu‖ operası dünya sahnelerinde .....128 5 “Konservatoriya” jurnalı 2020 №1-2 (47) Sabir ƏLƏKBƏROV AMK-nın baş müəllimi Ünvan: Bakı, Yasamal rayonu, Ə.Ələkbərov 7 BAYATI-ġĠRAZ MUĞAMINDA “ĠSFAHANƏK” ġÖBƏSĠ Xülasə: Məqalədə ―Bayatı-Şiraz‖ muğamında ifa olunan ―İsfahanək‖ şöbəsinin yeri, rolu haqqında söhbət açılır, ―Bayatı-Şiraz‖ın yaranma tarixçəsi tədqiq olunur. ―İsfa- hanək‖ şöbəsinin not yazısı ilə tam variantda təqdim edilməsi onu öyrənmək istəyənlər üçün dəyərli mənbə ola bilər. Açar sözlər: Muğam, ―Bayatı-İsfahan‖, ―İsfahanək‖, not yazısı Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyli muğam musiqisini Şərq xalqları- nın ümumi xəzinəsi hesab edib onu 12 sütunlu əzəmətli saraya bənzədirdi (5). Sonra- lar bu bina dağılmış, hər bir xalq öz ruhuna uyğun gələn parçalardan yeni muğam, makom, raqa və s. melodiyalar, dəstgahlar yaratmışlar. Bu fikir ona görə geniş yayı- lıb ki, muğam yaradıcılığında oxşar, ümumi cəhətlər mütəmadi özünü göstərir. Muğamlar qədim dövrlərdən bu günümüzə qədər müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalmış, inkişaf etmiş, bəzən də yığcam şəklə düşərək kiçilmiş, amma onun cazibədarlığı heç vaxt azalmamışdır. Qədim zamanlardan mövcud olan ―Bayatı-İsfahan‖ zaman keç- dikcə inkişaf edib ―Bayatı-Şiraz‖ muğamına çevrilmiş, ―Bayatı-İsfahan‖ın şöbə və guşə- lərindən daha da effektiv istifadə etməklə ―muğamların gəlini‖ statusunu qazanmışdır. Bir qədər musiqi tarixinə nəzər saldıqda ―Bayatı-Şiraz‖ muğamının yaranıb tə- şəkkül tapmasını çox da uzaq olmayan XX əsrin 20-30-cu illərinə təsadüf etdiyini görürük. Dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyli ―Bayatı-Şiraz‖ haqqında belə yazmışdır: ―Bədii- ruhi təsir cəhətdən... ―Bayatı-Şiraz‖ dinləyicidə qəmginlik hissi oyadır‖ (1, s. 28). A.Əsədullayevin fikirlərini nəzərinizə çatdıraq: ―Əvvəllər bu muğam dəstgahına ―Bayatı-İsfahan‖ da deyirdilər. Bəzən yaşlı nəslin nümayəndələri bu muğama musi- qinin gəlini, ―ərusi musiqi‖ də deyirlər‖ (3, s. 12). XIX əsrin sonlarında tarzən Məşədi Məlik Mansurov Azərbaycan muğamları- nın siyahısını tərtib edərkən başqa muğamlarla bərabər ―Bayatı-İsfahan‖ın adını qeyd edib. XX əsrin əvvəllərində də mahir tar ifaçısı,