PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz BEJSCE (949) Warszawa 2004 Autorzy: Jacek Bajorek*, Józef Boratyn*, Izabela Bojakowska**, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Ewa Poręba*, Sylwester Salwa**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Wojciech Woliński* Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk** Redaktor tekstu: Iwona Walentek** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, Al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp (W.Woliński)........................................................................................................... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Boratyn)................................................ 4 III Budowa geologiczna (J. Boratyn)..................................................................................... 7 IV Złoża kopalin (E. Poręba)............................................................................................... 10 V V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Poręba) ......................................................... 12 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Poręba) ......................................... 13 VII Warunki wodne (J. Bajorek, J. Boratyn) ........................................................................ 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 19 2. Osady wodne (I. Bojakowska)...................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................. 24 IX Składowanie odpadów (S. Salwa) ................................................................................... 26 X Warunki podłoża budowlanego (J. Boratyn) .................................................................. 30 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Boratyn, W.Woliński)............................................... 32 XII Zabytki kultury (J. Boratyn)............................................................................................ 35 XIII Podsumowanie (J. Boratyn, J. Bajorek).......................................................................... 38 XIV Literatura ......................................................................................................................... 40 I Wstęp Arkusz Bejsce Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykona- ny w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie w 2003 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Bejsce Mapy geo- logiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2000 r. w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie (Boratyn, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Skła- dowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotyczące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dostępne informa- cje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły pochodzą przede wszystkim z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, Przedsiębiorstwa Geologicznego w Krakowie, Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie i Kielcach, Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie i Kielcach, urzędów powiatowych i gminnych oraz Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Korzystano również z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospo- darki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS” Państwowego Instytutu Geologicznego. Ze- brane materiały zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotyczące złóż kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych złóż, sporządzonych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle powiązanej z Mapą geo- logiczno-gospodarczą Polski. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bejsce rozciąga się między 50o10’-50o20’ szerokości geograficznej pół- nocnej i 20o30’-20o45’ długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie należy do dwóch województw: świętokrzyskiego i małopolskiego. Gminy położone w województwie świętokrzyskim: Czarnocin, Kazimierza Wielka, Bejsce, Opatowiec należą do powiatu kazimierskiego; gminy Nowy Korczyn i Wiślica położone są 4 w powiecie buskim, a fragment gminy Złota w powiecie pińczowskim. Gminy województwa małopolskiego należą do powiatu proszowickiego – gmina Koszyce i skrawek gminy Proszo- wice; powiatu brzeskiego – gmina Szczurowa; powiatu tarnowskiego – gmina Wietrzychowi- ce i skrawek gminy Żabno; powiatu dąbrowskiego – gmina Gręboszów. Brak jest miast, a siedzibami urzędów gmin są wsie: Bejsce, Opatowiec i Koszyce. Pod względem położenia fizycznogeograficznego obszar arkusza usytuowany jest w południowej części Niecki Nidziańskiej należącej do podprowincji Wyżyna Małopolska oraz w północnym fragmencie Kotliny Sandomierskiej należącej do podprowincji Północne Podkarpacie (Kondracki, 1998). Granica pomiędzy tymi jednostkami przebiega północnym skrajem doliny Wisły (Fig. 1) Na obszarze makroregionu Niecki Nidziańskiej występują mezoregiony: Płaskowyż Proszowicki, Garb Wodzisławski i Dolina Nidy. Płaskowyż Proszowicki - dominujący obszarowo, stanowi rozległą nieckę tektoniczną wypełnioną ilasto-mułowcowymi utworami miocenu, pokrytymi osadami czwartorzędowymi (lessy, piaski i gliny lodowcowe). Powierzchnia wyżyny jest rozczłonkowana na szerokie wzgórza, o wysokościach do 264,5 m n.p.m. (Góra Browar) i rozcięta jest szeroką doliną Ni- dzicy o wysokościach 186 - 175 m n.p.m. Przebieg pagórów i dolin rzecznych jest prostopa- dły do doliny Wisły i ma kierunek północny zachód – południowy wschód. Południowo- zachodni fragment omawianego obszaru obejmuje dolinę Szreniawy. Wysokości względne w morfologii terenu osiągają 90 m, co w połączeniu z istnieniem licznych wąwozów lesso- wych i antropogenicznych tarasów rolniczych, składa się na dość urozmaicony krajobraz wy- żynny. Wzgórza w rejonie Cieszkowych (266,8 m n.p.m.), stanowią południowy kraniec Garbu Wodzisławskiego, który na terenie arkusza zbudowany jest z iłów krakowieckich pokrytych glinami zwałowymi i lessem (Gilewska,1972). Północno-wschodni fragment terenu zajmuje Dolina Nidy (170,0-176,2 m n.p.m.), zbu- dowana ze zróżnicowanych osadów rzecznych oraz ilastych miocenu. Występujący w południowo-wschodniej części obszaru arkusza fragment Kotliny San- domierskiej w całości należy do mezoregionu Nizina Nadwiślańska. Dno doliny jest płaskie, w granicach arkusza położone na wysokości 169 - 172 m n.p.m., jedynie słabo zaznaczający się w morfologii stożek napływowy Dunajca położony jest nieco wyżej (do 177,6 m n.p.m.) (Starkel, 1972). 5 Fig. 1 Położenie arkusza Bejsce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica prowincji, 2– granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu Prowincja Wyżyny Polskie Podprowincja Wyżyna Małopolska Mezoregiony Niecki Nidziańskiej: 342.22 – Wyżyna Miechowska, 342.23 – Płaskowyż Proszowicki, 342.24 – Garb Wodzisławski, 342.25 – Dolina Nidy, 342.26 – Niecka Solecka, 342.27 – Garb Pińczowski, 342.28 – Niecka Połaniecka Prowincja Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Podprowincja Północne Podkarpacie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwiślańska, 512.42 – Podgórze Bocheńskie, 512.43 – Płaskowyż Tarnowski Podprowincja Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.62 – Pogórze Ciężkowickie Niecka Nidziańska pod względem klimatycznym należy do dzielnicy częstochowsko- kieleckiej, charakteryzującej się stosunkowo dużymi opadami (do 800 mm rocznie) oraz zróżnicowanym (w zależności od morfologii) okresem zalegania pokrywy śnieżnej i okresem wegetacyjnym (200 - 210 dni). Natomiast Dolina Wisły należy do jednej z najcieplejszych dzielnic klimatycznych - tarnowskiej. Czas trwania pokrywy śnieżnej wynosi tylko 60-75 dni, 6 a okres wegetacyjny - ponad 220 dni. Średnia suma opadów osiąga 750 mm rocznie (Kon- dracki, 1981). Jest to region wybitnie rolniczy, czemu sprzyjają bardzo dobre gleby rozwinięte na lessach („czarnoziemy proszowickie”). Uprawiane są przede wszystkim zboża, ziemniaki, bu- raki cukrowe, tytoń oraz warzywa. Szerokie tarasy nadrzeczne (Szreniawa, Nidzica) zajmują łąki i pastwiska. Mała powierzchnia lasów spowodowana jest zajmowaniem bardzo dobrych gleb pod uprawy rolne. Przemysł rozwinięty jest w niewielkim stopniu, bazuje na lokalnych surowcach rolni- czych. W Krzczonowie