GASTARBEIDERS - wat heeft het hun gebracht? Terugblik door Nelly Soetens Rotterdam, 2008 INLEIDING OF NAWOORD? INHOUD 1. BEGIN 31. DE TWEE JAAR SUGGESTIE 2. GEZINSHERENIGING 32. RASSISME 3. SPAANSE KINDEREN 33. SAMENWERKINGSVERBAND 4. DE LIJDENSWEG VAN LA UNION 34. WANBELEID STICHTING 5. LOGEMENTEN BUITENLANDSE WERKNEMERS 6. MINDERHEDEN BINNEN DE 35. PSYCHISCHE KLAPPEN MINDERHEID EN HUN TALEN 36. ZWARTBOEK - DE RELLEN IN DE 7. MAATSCHAPPELIJK WERK AFRIKAANDERWIJK 8. GEWELD EN BLIJDSCHAP 37. ONDERZOEKEN 9. MEDISCH ISOLEMENT EN ANDERE 38. CONFLICT I. MISSTANDEN 39. KOMITEES VAN BUITENLANDERS 10. VERGADERING STADHUIS 40. SAMENWERKING 11. LESSEN NEDERLANDS NATIONALITEITEN 12. VOORLICHTING 41. CONFLICT II 13. LESSEN 42. LESSEN AAN VROUWEN 14. KANTOORTJE 43. TELEAC 15. LESMETHODES EN LESSEN 44. AMICALE 16. ALFABETISERING 45. POLITIEK – KOMITEES 17. CULTURELE AVONDEN 46. BUITENLANDSE ERKENNING 18. RASSISME 47. REGULARISATIE - 19. HUURCOMMISSIE WEDERKERIGHEIDSVERDRAG 20. ARRESTATIE IN MAROKKO 48. SGRIR (Samenwerkende Groepen 21. HUURCOMMISSIE Rechtshulp Illegalen Rotterdam) 22. GEVOLGEN 49. ARRESTATIE 23. OUDAENSTRAAT 50. ONTSLAG 24. POLITIEKE KWESTIES 51. SPREEKUUR 25. SAMENWERKING 52. HUISVESTINGSAKTIES 26. OVERHEID - 53. VALSE VLUCHTELINGEN 27. INTERPELLATIE 54. EIGEN HUISVESTING 28. WANBELEID Stichting Hulp aan 55. LESSEN Buitenlandse Werknemers 56. JONGERENSOOS 29. BUURTHUIS 57. CONFLICT 3 30. AANKLACHT 1 58. KOMITEE INTERNATIONALE 81. HUISVESTING SOLIDARITEIT (KIS) 82. POLITIEKE AKTIES 59. HUISVESTINGSAKTIES 83. DISCRIMINATIE 60. BEZETTING STADHUIS 84. TAALTEST 61. PENSIONAKTIES 85. PSYCHISCHE PROBLEMEN 62. TOLKENCENTRUM 86. KINDERBIJSLAG 63. RANDGROEPJONGEREN 87. AKTIES BEDRIJVEN 64. MANUELA 88. JONGERENWERK 65. RANDGROEPJONGEREN 89. GELDPROBLEMEN 66. INTEGRATIE 90. INVENTARIS 67. INTERNATIONALE 91. LESSEN BELANGSTELLING 92. EIGEN HUISVESTING 68. DRUGS 93. BASISEDUCATIE 69. TERREUR 70. VALSE AANGIFTE 71. AMICALE EN Bijdragen van diverse mensen MANTELORGANISATIE 1. Memduh Kahraman 72. 10 JAAR AKTIEKOMITEE PRO 2. Nieves Traseira Rodil GASTARBEIDERS 3. Guy Ramos 73. SUBSIDIE VROUWENKOMITEES 4. Mustapha Chbab 74. JONGERENWERK 5. Marloes Boot 75. KUNSTWERKEN 6. Heiltje de Vos-Krul, oud 76. HUISVESTINGSAKTIES gemeenteraadslid CPN, Rotterdam 77. EIGEN HUISVESTING 7. Mr. H.C. (Ella) ter Kuile – van der 78. GELDGEBREK Hoeven , oud-gemeenteraadslid 79. PERSONEEL VVD, Rotterdam 80. VREEMDELINGENPOLITIE 2 LIJST VAN AFKORTINGEN AKPG Aktiekomitee pro Gastarbeiders BAKO Buitenlands Arbeiderskomitee BE Basiseducatie CCJ Circulo Cultural Juvenil CDA Christendemocratisch Appel CPN Communistische Partij Nederland CRM (Ministerie van) Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk Cumi Culturele Minderheden D-66 Democraten 66 FILEF Federazione Italiana di Lavoratori Italiani e Famiglia GAK Gemeenschappelijk Administratiekantoor HAC Huuradviescommissie HTIB Hollanda-Turkiyeli Isciler Birligi HTKB Hollanda-Turkiyeli Kadinlar Birligi HTOB Hollanda-Turkiyeli Ögretmen Birligi KB kinderbijslag MAK Marokkaans Arbeiderskomitee NCB Nederlands Centrum Buitenlanders PAK Pakistaans Arbeiderskomitee PvdA Partij van de Arbeid PSP Pacifistisch-Socialistische Partij SGRIR Samenwerkende Groepen Rechtshulp Illegalen Rotterdam SAJ Samenwerkende Arabische Jongeren SHBW Stichting Hulp aan Buitenlandse Werknemers SVB Sociale Verzekeringsbank VVD Volkspartij voor Vrijheid en Democratie WAO Wet op de Arbeidsongeschiktheid WW Wet Werkloosheid 3 INLEIDING OF NAWOORD? Wie had er in 1969 een idee van, dat in de stad Rotterdam duizenden mensen werkzaam waren, afkomstig uit verre oorden? Ja, een enkele keer zag men wel eens een groepje donkere mensen over straat lopen, maar weinigen zullen er een gedachte bij hebben gehad. In Rotterdam was het beeld van vreemde mannen niet geheel onbekend. Passagierende zeelieden waren er altijd te zien geweest. In de jaren zestig kwam langzaam de toestroom van mensen uit zuidelijke landen op gang. Ze kwamen naar hier uit bittere armoede om onder barre omstandigheden een stuk brood te verdienen, wat in eigen land niet lukte. Eerst kwamen de Italianen, daarna de Spanjaarden, Portugezen (onder wie de Kaapverdianen) en de Grieken en ten slotte de Turken en Marokkanen. Deze groepen vielen onder de wervingsakkoorden, maar de laatste grote groep, de Pakistanen viel onder geen enkele officiële overeenkomst met als gevolg, dat zij bijna allemaal illegaal hier verbleven. Het gros van al deze mensen was gehuisvest onder mensonterende omstandigheden. Het was een schande, dat in een betrekkelijk welvarend land als Nederland een deel van de werkende bevolking niet veel beter leefde dan in de derde wereld. Ikzelf werd me ervan bewust, toen ik in de jaren ’60 Nederlandse les ging geven aan Spanjaarden, die ondergebracht waren op het kamp Waalhaven. Een aantal Spanjaarden onttrok zich aan de huisvesting in dit megapakhuis en vond onderdak in logementen, die weinig beter waren. Met enkele vrienden en Spanjaarden zelf probeerde ik in 1964 al met een artikel in het huis-aan-huisblad DE HAVENLOODS de aandacht op deze kwalijke situatie te vestigen. Ik slaagde niet. Pas najaar 1969, na rooskleurige uitlatingen van de toenmalige wethouder van Sociale Zaken, pakte ik het met mijn toenmalige partner groter aan. We bezochten ca. 50 logementen, noteerden nauwkeurig de omstandigheden en gingen tot aktie over, een brief aan het gemeentebestuur en reportages voor verschillende dagbladen. Toen de reaktie van de overheid lauw bleef, steeg onze verontwaardiging en we haalden vrienden erbij om verder te gaan. De eerste groep vrijwilligers, die het Aktiekomitee pro Gastarbeiders vormden, telde al snel tien mensen. De eerste maanden beperkten we ons tot pensionbezoek, maar al snel beseften we , dat er veel meer aan de hand was dan alleen de erbarmelijke huisvesting. Jacques Rooyackers en Emil wierpen zich op de individuele problemen, zoals weigering van ziekengeld enz., we zetten op zaterdagen een informatiestand op de Lijnbaan op, ik stelde een lesprogramma samen voor het leren van onze taal, we vervaardigden een informatiebulletin, eerst alleen voor Nederlanders, maar later ook in de talen van de buitenlanders, enz. Vanzelfsprekend hadden we voor alle aktiviteiten, vooral voor de lessen Nederlands en alfabetisering, meer mensen nodig. We plaatsten oproepen voor vrijwilligers in verschillende bladen en die kwamen er. Volop in het begin, want het was nieuw en in die tijd, begin jaren 70, bestond er veel betrokkenheid om je in te zetten voor je medemens. Ko Jansen, die haar hele leven 4 een grote inzet heeft betoond jegens de onderdrukten, nam de eerste opvang van de vrijwilligers op zich. De kerngroep van het Aktiekomitee pro Gastarbeiders breidde zich uit, vooral met Nederlanders, onder wie ouderen maar ook een groepje middelbare scholieren, de drie Robben, Marian, Miranda, Miriam, en Edo. Al snel versterkten enkele jonge buitenlanders de gelederen, de Turkse Menduh Karaman, de Spanjaarden Mila … en Angel Muñoz, en de Marokkanen Achmed Mokhtari en Mohamed Bouzelmat. Zij deden vooral mee aan wat wij de pensiontochten waren gaan noemen, de bezoeken aan de logementen. Verder tolkten ze en vertaalden de bulletins in eigen taal, die we verspreidden in de pensions. Zij waren de pioniers bij dit vrijwilligerswerk, wat voor de buitenlanders toen helemaal niet zo vanzelfsprekend was. Later zouden vele anderen hun voorbeeld volgen. Net als de Nederlanders bleven sommigen kort, anderen lang, dat wil zeggen van enkele tot vele jaren. Helaas herinner ik me velen niet meer, maar ik wil niet nalaten aan allemaal uitdrukkelijk mijn dank uit te spreken voor hun inzet en toewijding. Ik noem de Portugees Fortunato, de Pakistaan Yasin, de Koerd Haci, de Turken Hamdi en Rasit, de Marokkanen Mohand Essettati, de twee Hassans, Noureddine, Mustafa en de verschillende Mohameds, de Kaapverdiaansen Teresa, Graciette, Adilia en Deolinda (kraakakties) en Zabu, de Marokkaanse Rachida, de Turkse Ayfer, de Venezolaanse Ana, enz. De opsomming is beknopt en doet onrecht aan degenen, die ik vergeet. Helaas, het is lang geleden en de periode van het AKPG besloeg bijna 25 jaar in mijn leven. Maar ook bij de Nederlanders waren er, die intensief en jaren lang betrokken waren bij allerlei aktiviteiten. Een aantal is inmiddels helaas overleden, onder wie Gre de Rijke, Loek Swalef, Ko Jansen, Kelly, Gastao, Ans Leenheer en Jacobus Soetens, mijn vader. 0p de spreekuren verleenden ook (aankomende) juristen hun diensten, onder wie Wil, Menno, Hein, Egbert, Hanneke, die later in de advokatuur terecht kwamen. Anderen vonden na het AKPG hun weg in de sociale sector, zoals Paul Veenboer, Beppie Brood, Peter van Boven, Jules Stuger. Andere langjarige vrijwilligers bij het spreekuur waren Ad van den Corput, Bram Mastenbroek, Fred Smit, Desiree Verlegh, Marloes Boot, Joke van de Tempel en Ary Moerman. Na de staatsgreep in Chili kregen wij hulp van drie priesters, die waren gevlucht voor de fascistische dictatuur. Zij bleven ongeveer een jaar, tot zij een andere bestemming hadden gevonden. Ze leverden een grote bijdrage in het werk en deden aan veel aktiviteiten mee. Zij niet alleen natuurlijk. Daar waren Wallie, Rita, Margreet, Tom, Jacques, Laurens, Roel, Arie, Johan, Jonathan, en wie niet al meer. Tot de trouwste vrijwilligers bij de lessen hoorden Bert Delhaes, die meer dan tien jaar bleef, en Peter Das en 0tto Plat, die jaren lang de lessen aan het talenpracticum begeleidden. Voor het onderwijs hadden we de meeste vrijwilligers, en vooral in die groep zijn vele namen me ontschoten. Maar toch dank aan hen, o.a. de verschillende