Beknopte Rapportage Archeologische Monumentenzorg 27 Een archeologische verkenning en kartering op de Groote Heide bij Heeze Kleinschalig booronderzoek naar de landschappelijke inbedding van vindplaatsen van de Ahrensburg-cultuur J.W. de Kort, B.I. Smit & J. Deeben | Tot 150 pagina's omvang lijnt de titel op 20 mm lijn | Boven 150 pagina's omvang lijnt de titel op 30 mm Een archeologische verkenning en kartering op de Groote Heide bij Heeze Kleinschalig booronderzoek naar de landschappelijke inbedding van vindplaatsen van de Ahrensburg-cultuur J.W. de Kort, B.I. Smit & J. Deeben Colofon Beknopte Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 27 Een archeologische verkenning en kartering op de Groote Heide bij Heeze Kleinschalig booronderzoek naar de landschappelijke inbedding van vindplaatsen van de Ahrensburg-cultuur Auteurs: J.W. de Kort, B.I. Smit & J. Deeben Illustraties: M. Haars (BCL–Archaeological Support) en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, tenzij anders vermeld Opmaak en productie: Xerox/OBT, Den Haag ISBN/EAN:9789057992766 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2017 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Postbus 1600 3800 BP Amersfoort www.cultureelerfgoed.nl 3 Inhoud — Samenvating 5 1 Inleiding 7 1.1 Aanleiding 7 1.2 Uitvoering van het onderzoek 8 1.3 Leeswijzer 8 2 Bureauonderzoek 9 2.1 Landschappelijke context 9 2.2 Archeologische context 12 2.3 Gespecifceerde archeologische verwachting 15 3 Doelstelling van het onderzoek en onderzoeksmethoden 17 3.1 Doelstelling 17 3.2 Methoden 18 3.3 Aanvullend geo-archeologisch onderzoek 18 4 Onderzoeksresultaten 21 4.1 Inleiding 21 4.2 Karterend booronderzoek 21 4.3 Landschappelijk onderzoek 23 5 Conclusies, discussie en aanbevelingen 25 Literatuur 26 Bijlage I Vondstenlijst 27 Bijlage II Boorbeschrijvingen 28 5 Samenvating — In de gemeente Heeze-Leende, ten zuiden van Bij het onderzoek zijn geen vuurstenen Eindhoven nabij Geldrop, ligt een uitgestrekt artefacten aangetrofen. Uit de boringen blijkt archeologisch monument (rijksmonumentnr. dat op de fanken van de dekzandrug, naast het 45430) waarin vuursteenstrooiingen uit het laat- voormalig meer, slechts een dun pakket zand is paleolithicum aanwezig zijn. Deze archeologi- afgezet, dat gekoppeld kan worden aan afzet- sche resten liggen op een hogere dekzandrug tingen uit het Late Dryas stadiaal. Jong Dekzand die grenst aan een voormalig meer. Hier hebben I of Oud Dekzand is op de fanken van de rendierjagers in het laatste deel van de ijstijd dekzandrug doorgaans binnen 40 cm –mv hun kamp opgeslagen. Enkele van deze vind- aangetrofen. Verder van het voormalig meer plaatsen kenmerken zich door de aanwezigheid varieert de diepte tussen 40 en 85 cm –mv. van steelspitsen van het type ‘Ahrensburg’. In geen van de boringen ten zuiden van het Het archeologische monument heef de viaduct over de rijksweg A2 is de Usselo bodem afgelopen jaren fors onder druk gestaan door aangetrofen. de aanleg en latere ophefng van een parkeer- Tijdens het veldonderzoek bleek het zinvol om plaats, de verbreding van de A2, de aanleg van aanvullende landschappelijke informatie te sleuven voor kabels en leidingen en de aanleg verzamelen, dit in aanvulling op de vragen die in van een waterberging. De voortdurende vraag Plan van Aanpak waren opgenomen. Om die naar advisering omtrent het monument was de reden zijn twee raaien boringen gezet om de aanleiding tot onderzoek direct aansluitend aan oost-west en noord-zuid georiënteerde gradiënt de noordzijde van het voormalig meer. van de dekzandrug waarop de vindplaatsen Hiermee zou in de toekomst advies op maat liggen nader in kaart te brengen. Hierbij is de gegeven kunnen worden aangaande deze hoogte van het Jong Dekzand bepaald en de randzone. (mogelijke) aanwezigheid van dieper gelegen Het veldwerk heef plaatsgevonden van 27 tot veenlagen onderzocht. en met 29 mei 2013 en op 15 april 2014. Het doel De boorraaien die gezet zijn om een bodem- van het onderzoek was het opsporen van kundig en geologisch profel te maken, zijn verspreidingen (vuur)stenen artefacten binnen uitgevoerd met een Edelmanboor met een het archeologische monument op de overgang diameter van 7 cm en een gutsboor met een van een rug naar een voormalig meer uit het diameter van 3 cm. Laat Glaciaal. Hierbij is gebruik gemaakt van een Uit de noord-zuid en oost-west georiënteerde Edelmanboor met een diameter van 15 cm en is landschappelijke raaien blijkt dat zowel naar het het opgeboord sediment in het veld droog noorden als naar het westen het oorspronkelijk gezeefd. De boringen zijn gezet in een 10x25 m oppervlak (de top van Jong Dekzand) afoopt. grid, waarna plaatselijk verdicht is tot een Afgedekte, diepere, veenlagen zijn bij het 5x5 m grid. onderzoek niet aangetrofen. 6 — 163000 164000 165000 A67 379000 Leenderheide 378000 A2 Bron: Topografische Dienst Emmen Bron: Topografische 1:25.000 Doorgaande wegen Bouwland Heide Overig bodemgebruik Boorraai Bos Weiland Water Onderzoeksgebied Af. 1 De ligging van het onderzoeksgebied en de locatie van de boorraaien (schaal 1:25.000). 7 1 Inleiding — Enkele van deze vindplaatsen kenmerken zich 1.1 Aanleiding door de aanwezigheid van steelspitsen van het type ‘Ahrensburg’. Het archeologische monument heef de In de gemeente Heeze-Leende, ten zuiden van afgelopen jaren fors onder druk gestaan door de Eindhoven nabij Geldrop, ligt een uitgestrekt aanleg en latere ophefng van een parkeerplaats archeologisch monument (rijksmonumentnr. (af. 2: monumentnr. 491), de verbreding van de 45430) waarin vuursteenstrooiingen uit het laat- A2, de aanleg van sleuven voor kabels en paleolithicum aanwezig zijn. Deze archeo- leidingen (af. 2 westzijde van monumentnr. logische resten, die bestaan uit onder meer 2282) en de aanleg van een waterberging in vuursteen, rode oker en haarden, liggen op een monumentnr. 2292. Een aantal van deze hogere dekzandrug die grenst aan een voormalig ingrepen is vooraf gegaan door archeologisch meer. Hier hebben rendierjagers in het laatste onderzoek. De voortdurende vraag naar deel van de ijstijd hun kamp opgeslagen. advisering omtrent het monument, was de 163250 163500 163750 378250 491 2.282 2.292 378000 15.925 377750 Bron: ARCHIS 3 1:5.000 Terrein van zeer hoge archeologische waarde 491 Monumentnummer Topografie Terrein van zeer hoge archeologische waarde, Onderzoeksgebied Bebouwing beschermd Af. 2 Ligging van het onderzoeksgebied en de ligging van de archeologische monumenten. 8 — aanleiding tot onderzoek direct aansluitend aan de noordzijde van één van de depressies. 1.4 Administratieve gegevens Hiermee zou in de toekomst advies op maat gegeven kunnen worden aangaande deze Provincie: Noord-Brabant randzone. Gemeente: Heeze-Leende Het doel van het onderzoek is het opsporen en Plaats: Heeze waarderen van eventueel aanwezige archeolo- Toponiem: Groote Heide gische resten binnen het beschermd archeolo- Kaartblad: 51G gische monument (monumentnr. 2282) aan de Coördinaten: 163.537/378.070 noordelijke rand van een voormalig meer uit het ( centrum-coördinaat) Laat Glaciaal. Dit voormalig meer (monument- Objectnaam: Groote Heide nr. 15925) is een terrein van zeer hoge archeolo- CMA-nummer: 2282 en 491 gische waarde waarin organische sedimenten aanwezig zijn die deels dateren uit dezelfde Onderzoeksmeldingsnr.: 56911 periode als de archeologische resten van de Rijksmonumentnr.: 45430 vindplaatsen van de Ahrensburg-cultuur. Complextype(n): Basiskamp/-nederzeting (NBAS) In afeelding 2 is het gebied afgebakend door een blauwe lijn. Periode: PALEOLB Cultuur: Ahrensburg-cultuur Huidig grondgebruik: Bos 1.2 Uitvoering van het onderzoek Eigenaar: Brabants Landschap Grondgebruiker: Brabants Landschap Beheerder: M. de Bijl Het veldwerk heef plaatsgevonden van 27 tot Opdrachtgever: Rijksdienst voor het Cultureel en met 29 mei 2013 en op 15 april 2014. Het Erfgoed onderzoek bestond uit een booronderzoek met Bevoegd gezag: Rijksdienst voor het Cultureel een zeefstrategie en een verkennend onderzoek Erfgoed dat gericht was op het verkrijgen van een beter Opdrachtnemer: Rijksdienst voor het Cultureel inzicht in de landschappelijke situering. Erfgoed Het onderzoek is uitgevoerd door J.W. de Kort Projectleider: J. Deeben (senior veldarcheoloog), A.G. Jong (senior veld- Aanvang onderzoek: 27-5-2013 technicus en specialist geodesie), M. van Einde onderzoek: 15-4-2014 IJzendoorn (m.v.a.) en L. Pierik (stagiair Saxion Auteurs: J. Deeben, J.W. de Kort & Next). De projectleiding was in handen van B.I. Smit J. Deeben. Autorisatie: E. Rensink 1.3 Leeswijzer Dit rapport bevat naast deze inleiding vier hoofd- stukken. Hoofdstuk 2 beschrijf de resultaten van het vooronderzoek, met aandacht voor de ligging van het onderzoeksgebied, de archeologische context en de gespecifceerde archeologische verwachting. Hoofdstuk 3 staat in het teken van de doel- en vraagstellingen van het onderzoek en de toegepaste methoden en technieken. In hoofdstuk 4 worden de resultaten gepresen- teerd. Alle gegevens worden in hoofdstuk 5 samengebracht en geïnterpreteerd. In hetzelfde hoofdstuk worden de onderzoeksvragen beantwoord en de aanbevelingen behandeld. 9 2 Bureauonderzoek — 163000 164000 165000 379000 378000 Bron: AHN2 JW 1:25.000 Boorraai Onderzoeksgebied Af. 3 Uitsnede uit het AHN (tweede generatie) ter hoogte van het onderzoeksgebied. Algemeen 2.1 Landschappelijke context In het onderzoeksgebied ligt een pakket dekzand aan of nabij het oppervlak. Het dekzand behoort tot het Laag pakket van Wierden (Formatie van Het onderzoeksgebied ligt op een min of meer Boxtel).3 Kasse heef de dekzandsequentie en oost-west georiënteerde