RES CZASOPISMO INSTYTUTU HISTORII UMCS HISTORICA Rada Naukowa Jacek Banaszkiewicz, Henryk Gmiterek, Grzegorz Jawor, Ēriks Jēkabsons, Roman Jurkowski, Tomáš Knoz, Jan Lewandowski, Robert Litwiński, Marek Mądzik, Władimir Morozan, Tomasz Pawelec, Jan Pomorski, Serhij Posokhov, Krzysztof Skupieński, Dariusz Słapek, Victor Spinei, Andrzej Stępnik, Ryszard Szczygieł, Jan Szymczak, Leonid Tymoszenko, Jacek Wijaczka, Małgorzata Willaume, Marek Woźniak, Zbigniew Zaporowski, Leonid Zaszkilniak Redakcja Dariusz Słapek (redaktor naczelny), Anna Sochacka (zastępca redaktora) Paweł Madejski (sekretarz), Jerzy Ternes (sekretarz) Adres Redakcji Instytut Historii UMCS pl. M. Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin e-mail: [email protected] tel./faks: (81) 537-52-82 http://reshistorica.umcs.lublin.pl/ RES CZASOPISMO INSTYTUTU HISTORII UMCS HISTORICA NR 37 ROK 2014 RII CURIE A S M K T Ł E O T D Y O S W R S E K W I I E N J U L U 4 4 B L I N 1 9 Recenzenci Jarosław Cabaj, Wiesław Caban, Dariusz Dąbrowski, Tomasz Kempa, Agata Kluczek, Zdzisław Noga, Wojciech Piasek, Tomasz Pawelec, Bogdan Rok, Stanisław Rosik, Paweł Sierżęga, Jacek Tebinka, Romuald Turkowski, Mariusz Wołos, Sławomir Zonenberg, Michał Zwierzykowski Redaktor wydawniczy Teresa Dunin Projekt okładki i stron tytułowych Agnieszka Muchowska Skład Marian Grudziński Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne online w międzynarodowej bazie danych „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities” <http://cejsh.icm.edu.pl> © Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014 ISSN 2082-6060 Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ 20-031 Lublin, ul. Idziego Radziszewskiego 11 tel. 81 537 53 04 www.umcs.lublin.pl/wydawnictwo e-mail: [email protected] Dział Handlowy tel./fax 81 537 53 02 e-mail: [email protected] Druk i oprawa Elpil, 08-110 Siedlce, ul. Artyleryjska 11 Nakład 100 egz. Spis treści ARTYKUŁY MICHAŁ NORBERT FASZCZA „Służby medyczne” w późnorepublikańskiej armii rzymskiej (I w. przed Chr.) ................. 9 DARIUSZ CHEMPEREK Historiografia i literatura dawna o tryumfie Stanisława Żółkiewskiego i hołdzie Szuj- skich w roku 1611 .............................................................................................................. 21 TADEUSZ BRANECKI Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – pod- stawy ustrojowe ................................................................................................................. 47 MAREK PRZENIOSŁO Placówki werbunkowe Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego na terenie okupacji austro-węgierskiej 1915–1916 .......................................................... 65 AGNIESZKA KIDZIŃSKA-KRÓL Politycy w sutannach i rola religii w działalności ugodowego Stronnictwa Polityki Real- nej (1905–1923) ................................................................................................................ 81 KRYSTIAN MACIEJ SZUDAREK Dyplomacja niemiecka wobec kwestii powszechnego rozbrojenia po Locarno (1925/1926) ....................................................................................................................... 101 WALDEMAR KOZYRA Regionalizm administracyjny w Polsce w latach 1926–1939 ........................................... 125 БОГДАН ЛАЗОРАК Епізоди із спортивної хроніки Дрогобича 20-х - 30-х рр. ХX ст. ................................ 139 PIOTR WITEK Metodologiczne problemy historii wizualnej .................................................................... 159 6 SPIS TREŚCI MATERIAŁY TOMASZ HOŁYŃSKI Właściciele i dzierżawcy dóbr ziemskich w cyrkule sanockim w 1804 r. Wyjątek z topo- graficzno-statystycznych materiałów Antona Baldacciego w Wiedniu ............................ 179 KRZYSZTOF LATAWIEC Duchowieństwo cerkwi prawosławnych resortu celnego i straży granicznej w Królestwie Polskim w latach 1851–1914 ............................................................................................ 199 ZBIGNIEW ZAPOROWSKI Listy premiera Władysława Sikorskiego do prymasa Edmunda Dalbora, prof. Władysła- wa Natansona i Jana Kantego Steczkowskiego (1922–1923) ........................................... 237 ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE Grzegorz Kotłowski, Elżbieta Starek, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka, Pelplin 2013, ss.105+nlb 3 (Katarzyna Madejska) ......................................... 245 Chińska perspektywa na kontrowersje rytów Nicolasa Standaerta, Chinese Voices in the Rites Controversy: Travelling Books, Community Networks, Intercultural Arguments, Institu- tum Historicum Societatis Iesu, Roma 2012, ss. 473 (Stanisław Obirek) ........................ 247 František Horák (red.), Josef Rozman, Martin Hošek, Radko Loučka, Gabriela Malá, Vít Ma- reš, Michal Milerski, České ovčáctví – minulost, současnost, výhledy, [Wyd.] Svaz cho- vatelů ovcí a koz v ČR, Brno 2011, ss. 514 (Anna Rola) .................................................. 254 Historia historiografii jako historia dyskursywnej pojęciowości – „systemów słów bez pod- miotu i odniesienia” (T. Falkowski, Myśli zdarzenie. Pojęcie zdarzenia historycznego w historiografii francuskiej XX wieku, Universitas, Kraków 2013, ss. 389) (Wojciech Piasek) ............................................................................................................................... 257 Dorota Malczewska-Pawelec, Tomasz Pawelec, Rewolucja w pamięci historycznej. Porów- nawcze studia nad praktykami manipulacji zbiorową pamięcią Polaków w czasach stali- nowskich, Universitas, Kraków 2011, ss. 302 (Sebastian Sochaj) .................................... 263 Rafał A. Ziemkiewicz, Jakie piękne samobójstwo. Narracje o wojnie, szaleństwie i cynizmie, Fabryka Słów, Lublin 2014, ss. 397 (Marek Sioma) ......................................................... 266 Jolanta Studzińska, Socrealizm w malarstwie polskim, PWN, Warszawa 2014, ss. 520 (Mariusz Mazur) ............................................................................................................................... 276 Komunistyczny aparat represji wobec jezuitów Prowincji Polski Południowej, „Kościół w Okowach”, t. 5, red. Andrzej Paweł Bieś, Filip Musiał, Instytut Pamięci Narodowej – WAM, Kraków 2014, ss. 380 (Rafał Łatka) ...................................................................... 285 Artykuły RES HISTORICA 37, 2014 Michał Norbert Faszcza (Uniwersytet Warszawski) „Służby medyczne” w późnorepublikańskiej armii rzymskiej (I w. przed Chr.) Zagadnienie opieki medycznej w republikańskich siłach zbrojnych w dal- szym ciągu znajduje się na głębokim marginesie poświęconych im badań. Współ- cześni naukowcy gremialnie koncentrują się na analizie rzymskich szpitali legio- nowych (valetudinaria) pochodzących z okresu cesarstwa. Powód wykształcenia się takiej tendencji jest stosunkowo łatwy do wyjaśnienia, albowiem, jak zauwa- żył w 1968 r. John Scarborough, dla czasów republikańskich nie dysponujemy żadnym materiałem literackim, epigraficznym czy archeologicznym, który po- twierdzałby istnienie stałych służb medycznych oraz szpitali legionowych przed I w. po Chr.1 John Scarborough zwrócił jednocześnie uwagę, iż nie wyklucza to funkcjo- nowania zorganizowanej opieki medycznej w republikańskich siłach zbrojnych. W kluczowym dla podjętego tematu artykule przedstawił wszystkie zachowane w źródłach wzmianki dotyczące opatrywania rannych, zwracając również uwa- gę na takie elementy, jak waloryzowanie kompetencji sprawujących dowództwo urzędników na podstawie troski o żołnierzy, którzy odnieśli obrażenia podczas bitwy2. W konkluzji doszedł do wniosku, że wraz z rozwojem wojskowości rzym- skiej opieka medyczna ewoluowała w kierunku stopniowej profesjonalizacji, tak że opatrywanie się nawzajem przez żołnierzy, począwszy od III/II w.3, coraz czę- ściej było zastępowane opieką lekarską z prawdziwego zdarzenia4. Był jednak 1 J. Scarborough, Roman Medicine and the Legions: A Reconsideration, „Medical History” 1968, Vol. 12, s. 254. W ujęciu Autora brak służb medycznych de iure nie wykluczał ich istnienia de facto, podyktowanego głównie prywatną inicjatywą wodzów (ibid., s. 257). 2 Ibid., s. 257. 3 Wszystkie kolejne daty zawarte w tekście również odnoszą się do czasów przed narodzeniem Chrystusa, chyba że zaznaczono inaczej. 4 J. Scarborough, op. cit., s. 254–257. 10 Michał Norbert FaszCzA ostrożny w przypisywaniu kluczowego znaczenia przemianom zachodzącym w I w., tak, jak czyniono to początkowo5. Stanowisko wyrażone przez J. Scarborougha, pomimo udokumentowania go wieloma przykładami zaczerpniętymi ze źródeł, spotkało się z gruntowną krytyką ze strony Vivian Nutton. Zanegowała ona mianowicie już samą koncepcję ciągło- ści powoływania służb medycznych w armii rzymskiej, choć większość wyrażo- nych przez nią zastrzeżeń dotyczyła okresu cesarstwa. Zdecydowanie odrzuciła przy tym koncepcję formalnego wyodrębnienia korpusu lekarzy (także w armii republikańskiej), za kluczowy dla podjętego w niniejszym artykule przedziału chronologicznego uznając brak wzmianek w cezariańskich Commentarii6. Podała także w wątpliwość interpretację zakładającą hospitalizację żołnierzy u schyłku republiki, opierając się przede wszystkim na braku archeologicznych pozostałości valetudinaria pochodzących z tego okresu. W związku z tym uznała, że dłuższa opieka medyczna nad rannymi odbywała się poza Italią przez powierzanie ran- nych i kontuzjowanych zaprzyjaźnionym/sprzymierzonym plemionom lub spo- łecznościom miejskim7. W literaturze przedmiotu przeważa obecnie