Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 37 Volume: 8 Issue: 37 Nisan 2015 April 2015 www.sosyalarastirmalar.comIssn: 1307-9581 AYDIN ESK ÇNE AHMET GAZ CAM MNBER THE MINBAR OF AHMET GAZ MOSQUE IN OLD ÇNE, AYDIN Elif GÜRSOY• Öz Aydın ili Eski Çine Köyü’nde Cami Mahallesi’nde bulunan, ina tarihi 1308 olarak bilinen Eski Çine Ahmet Gazi Cami, 14. Yüzyılın ilk yarısında Çine hakimi olan Menteeolu Hızır Bey tarafından ina ettirilmi ve Ahmet Gazi Bey tarafından onarılmıtır. Bu çalımada, Menteeolu Beylii dönemine tarihlenen, kare planlı ve tek kubbeli bir yapı olan Eski Çine Ahmet Gazi Cami içerisinde yer alan, ahap minberin tanıtılması amaçlanmıtır. Türkiye’de gerek müzelerde, gerek camilerde bulunan ahap minberler halen çok fazla tanınmamaktadır. Ahap sanatı ile ilgili çalımalar da sayılı olmakla birlikte, hemen hepsinde yapım ve süsleme teknikleri hakkında bilgiler verilmitir. Yapım teknikleri konusunda fikir birlii bulunmasına ramen, süsleme tekniklerinin sınıflandırılmasında farklılıklar yer almaktadır. Süsleme tekniklerinin sınıflandırılmasında Rüstem Bozer’in çalıması en doru kabul edilmitir ki son yapılan kapsamlı çalımalar da bu sınıflandırmayı esas almaktadır. Çalımanın konusunu oluturan ahap minberin yüzeyi, sonradan yeil boya ile boyanmıtır. Bunun dıında oldukça iyi durumdaki eser, halen cami içerisinde kullanılmaktadır. Eser, öncelikle yerinde incelenmi, fotoraflanmı ve tanıtımının daha iyi yapılabilinmesi için çizimleri yapılmıtır. Yapım teknii, süsleme teknikleri deerlendirildikten sonra kullanılan süslemeler, öncesi ve sonrası örnekleri ile karılatırılmaya çalıılmıtır. Eserin süsleme kompozisyonunda ve minberi oluturan bölümlerin uygulanıında Selçuklu devri geleneinin izleri gözlenmekle birlikle daha sonraki dönemlere, Osmanlı dönemine etkileri konusunda tespitler yapılmaya çalıılmıtır. Eserin fotoraf ve çizimler eliinde tanıtımıyla, Beylikler devri ahap sanatı ve Türk ahap sanatı içerisindeki yerini kazanması hedeflenmitir. Anahtar Kelimeler: Ahap Sanatı, Ahap Süsleme, Ahap Minber, Geometrik Süsleme, Bitkisel Süsleme. Abstract Ahmet Gazi Mosque, which is knowntobuilt in 1308, is builtby Menteeolu Hızır Bey, in thefirsthalf of the 14th century. Andthemosque is restoredby Ahmet Gazi Bey. Inthisstudy, is aimedtointroducethewoodenminbar, datingfromtheperiod of the Menteeolu, which is in a domedstructurewith a square plan and is locatedwithin Ahmet Gazi Mosque in Old Çine. Thesurface of woodenminbarwhich is thesubject of thisstudy, paintedwithgreenpaint. Exceptthegreenpainttheminbar is in goodcondition, and stil used in themosque. Firstlythework is inspected in themosqueandphotographedandplotted. Inthestudy, utilized in constructiontechnique, decorationtechniqueswhichused in thedecorations. Thentocomparewiththebeforeexamplesandafterexamples. Inthestudy, be seeneffect of Seljukperiod in thedecoration of thecomposition, andtheeffect of thelaterperiod. Withtheintroduction of theworkwithphotographsanddrawings, targetedthework in wooden art. Keywords: Woodcraft, Woodenornament, Woodenminbar, Geometricornament, Plantalornament. Aydın ili Çine kazasına balı, Çine’ye yaklaık 10 km. uzaklıktaki Eski Çine Köyü’nde Cami Mahallesi’nde bulunan, ina tarihi 1308 (Uzunçarılı, 1929: 154) olarak bilinen Eski Çine Ahmet Gazi Cami, 14. Yüzyılın ilk yarısında Çine hakimi olan Menteeolu Hızır Bey tarafından ina ettirilmi ve Ahmet Gazi Bey tarafından onarılmıtır (Duran, 2003: 500). Yapı ayrıca, 1904 yılında (Uzunçarılı, 1929: 154), 1978 yılında ve 1990 yılında onarım geçirmitir (Duran, 2003: 500). Eserin Tanıtımı Mentee Beylii dönemine ait yapıdaki, oldukça özenli içilie sahip ahap minber, ceviz aacından yapılmıtır. Dokuz basamaklı minberde, yapım teknii olarak çatma (gerçek kündekâri) kullanılmıtır (Resim 1). • Yrd. Doç. Dr., Uak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü. Daha çok süsleme teknii olarak tanınan gerçek kündekâri teknii, aynı zamanda, bir yapım tekniidir. Teknikte, geometrik süslemeler meydana getirilirken, aynı zamanda süslenecek yüzey de kendiliinden oluur (Bozer, 1992: 19-21; Bozer, 2006: 533-541). Uygulanacaı yerde öncelikli yapılacak ilem, ana iskeleti oluturmaktır. Böylece oluturulan alanda, yüzeye baka bir teknik uygulanmasa da ortaya çıkan kompozisyon bezemeye de ait durumdadır (Bayrakal, 2007: 10). Minberin yan aynalıklarında, onikigen formların iç içe yerletirilmesi ile oluan altı kollu yıldız ve poligonaller kullanılarak geometrik bezeme salanmıtır (Çizim 1). Yan aynalık geometrik süslemesi, Çorum Ulu Cami minberi (1306) merdiven korkuluunda ve Trabzon Orta Hisar Cami minberi (15. yüzyıl) yan aynalıında görülmektedir. Bezemenin oluturulmasında çıtalar birbirine kündekari geçmeler halinde birletirilmitir. “Çıtalarla yapılan kafes teknii” olarak tanımlanan teknikte, çıtalar, oluturulmak istenen motife uygun olarak birbirine çakılmakta veya yuva açılarak geçirilmektedir (Bayrakal, 2007: 14). Bu görünümüyle “kafes ii kündekâri” olarak da tanımlayabileceimiz tekniin Ürgüp Takınpaa Cami minberi (14. yüzyıl ) aynalıında ve Kayseri Lala Paa Cami minberi (13. yüzyıl) aynalıında görüldüü söylenmekte olup ”çatma kafes” olarak tanımlanmaktadır (Öney, 1970: 144). Ancak iki eserde de gerçek kündekâri teknii kullanılmıtır, geometrik parçaların dökülmesi sonucu çıtalarının kalması nedeniyle hatalı bir gruplandırma söz konusu olmutur (Bozer, 1992: 32). Yan aynalıı, üç yönden yuvarlak yüzeyli oyma teknii ile yapılmı, birbiri içine girmi rumili kıvrım dallardan oluan bitkisel bezemeli bordür çevrelemitir (Çizim 3). Kayseri Ulu Cami ahap minberinde bu süslemenin benzeri yer almakta olup kapıda kanatların etrafını, yan sövelere ve üstteki kapı kemerine uygun olarak dolaan, sapları ile kıvrımlar yaparak birbirine balı, salı-sollu iki tüveyçli çiçeklerden ibaret bir su görülmektedir. Ayrıca Birgi Ulu Cami minberinde de aynı bordür kullanılmıtır. Eserde yan aynalık ile süpürgelik arasında yer alan bitkisel süslemeli bordürde de birbiri içine girmi rumili kıvrım dallardan oluan bitkisel süslemeli bordürün farklı bir varyasyonu kullanılmıtır (Çizim 4). Minberin dolap aynalıklarında, ortada yer alan kare ve dikdörtgenlerden meydana gelmi, merkezdeki kare formu çevreleyen çarkıfelek motifinden oluan geometrik kompozisyon, gerçek kündekâri teknii ile yapılmıtır (Çizim 5). Benzer tarzda geometrik kompozisyona Nayin Camisi minberi (10. yüzyıl) dolap aynalıında, Afyon Ulu Cami minberi (1272) dolap aynalıında, Manisa vaz Paa Cami minberi (15. yüzyıl)dolap aynalıında ve Manisa Hatuniye Cami minberi (15. Yüzyıl) dolap aynalıında rastlanmaktadır. Bu bölümde hem dolap aynalıının çevresini hem de geometrik bezemeyi oluturan profilli parçaların üzerinde, üçgen aynalıkta kullanılan rumili kıvrım dallardan ibaret bitkisel süslemeli bordürün bir varyasyonu kullanılmıtır (Çizim 5). Dolap aynalıı ile kök korkuluu arasında yer alan sülüs yazı panosunu çevreleyen yuvarlak yüzeyli oyma teknikli süslemeli bordür, eserdeki bir dier bitkisel bordürdür. Bu bordür de dier bitkisel süslemeli bordürlere benzer tarzda ancak palmet motiflidir. Kıvrım dallarla birbirine balanan palmetler süslemenin merkezinde yer almakta, palmetlerin iki yanında yine palmetlerin kollarından gelien Rumiler yer almaktadır (Çizim 6). Kök korkuluu ile dolap aynalıı arasında kalan bölümde sülüs karakterde yazılmı yuvarlak yüzeyli oyma teknikli yazı panosunda da hadis metni yer almaktadır. Minberin batı cephesindeki bölümde: “Hz. Peygamber (s.a.v.): Kim ki, özürsüz olarak Cuma (namazını) terk ederse, bir dinar sadaka versin buyurdu.”, doudaki panoda ise; “Hz. Peygamber (s.a.v.) öyle buyurdu: Kim ki, be vakit (namazını) vakitleri içinde kılmaya itina gösterirse kendisi için bir nur olur.”hadisi yazılıdır (Duran, 2003: 497). Merdiven korkuluunda, yan aynalıktaki gibi çatma kafes teknii ya da kafes ii kündekâri teknii ile yapılan geometrik süslemede altıgen, kare ve dört kollu yıldızlar kullanılmıtır (Çizim 7). Geometrik süslemede yatayda ve dikeyde iki eksen yer almıtır. Yataydaki eksenden birinde altıgen ile kare form atlamalı yerletirilmiken dierinde yıldız ve altıgen bulunmaktadır. Dikeyde de eksenin birinde yıldız ile altıgen, dierinde altıgen ve kare atlamalı olarak karımıza çıkmaktadır. Merdiven korkuluunu alttan dolanan bordür, üçgen aynalıktaki bitkisel bordürün aynısıdır (Çizim 3). Korkuluun taht bölümü ile kapı sövesine bititii kesimde de yine aynı bordür tekrarlanmıtır (Çizim 3). Bordürün üst kesimi yarım palmet süslemesi eklinde oyulmu köebentle sonlanmıtır. Korkuluun üst kesiminde yer alan boydan boya uzanan sülüs karakterli yazı eridi, dier yazı süslemeleri gibi yuvarlak yüzeyli oyma teknii ile yapılmıtır. Dört hadisten oluan yazı eridi, minberin batı korkuluunun taht kısmından balamakta ve dou korkuluun taht kısmında sona ermektedir. Bordürde Türkçe, “Resulullah (s.a.v.) buyurdu: Kim Cuma günü yıkanarak en güzel elbiselerini giyer, yanında varsa koku sürünür sonra Cuma’ya gelip kimsenin omzunu çinemeden Allah’ın kendine farz kıldıını kılar, imam hutbeye çıktıı andan namazı bitirinceye kadar konumazsa, bu Cuma ile bir önceki Cuma arasındaki kusurlara keffaret olur. Ebu Hureyre’den (r.a.) Resulullah (s.a.v.) öyle buyurmutur: Üzerine günein doduu günlerin en hayırlısı Cuma günüdür. Adem (a.s.) o günde yaratıldı, o günde Cennet’e konuldu, yine o günde Cennet’ten çıkarıldı. Kıyamet de ancak Cuma günü kopacaktır. Hz. Peygamber öyle buyurdu: Cuma’da öyle bir saat vardır ki, ayet bir müslüman o saate rastlar da Allah’tan bir hayır dilerse, Allah onu kendisine mutlaka verir (Ravi: O çok az bir zamandır dedi.).