KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II WYDZIAŁ TEOLOGII INSTYTUT MUZYKOLOGII Łukasz Kaczmarek Nr albumu: 109689 TWÓRCZOŚĆ APOLINAREGO SZELUTY W KONTEKŚCIE MUZYKI EUROPEJSKIEJ PIERWSZEJ POŁOWY XX WIEKU Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem ks. dra hab. Piotra Wiśniewskiego, prof. KUL w Katedrze Polifonii Religijnej Lublin 2018 Spis treści Wykaz skrótów.................................................................................................................4 Wstęp................................................................................................................................5 Rozdział I Główne nurty stylistyczne w muzyce europejskiej w latach 1884-1966 z uwzględnieniem muzyki polskiej............................................................................12 1. Muzyka europejska w czasach Apolinarego Szeluty ................................................14 1.1. Nurty stylistyczne wywodzące się z kręgu austroniemieckiego ........................15 1.2. Kierunki przeciwstawiające się stylistyce romantyczno-ekspresjonistycznej ....22 1.3. Eksperymenty muzyczne..................................................................................31 2. Muzyka polska ........................................................................................................33 2.1. Schyłek XIX i początek XX wieku...................................................................34 2.2. Młoda Polska w Muzyce..................................................................................40 2.3. Okres międzywojenny i II wojna światowa......................................................51 2.4. Lata 1945-1966................................................................................................55 Rozdział II Curriculum vitae Apolinarego Szeluty ......................................................................64 1. Dzieciństwo i młodość.............................................................................................65 2. Okres studiów..........................................................................................................67 2.1. Konserwatorium Warszawskie.........................................................................67 2.2. Idee rewolucyjne i działalność polityczna ........................................................71 2.3. Znajomość z Karolem Szymanowskim i innymi wybitnymi postaciami............72 2.4. Studia pianistyczne ..........................................................................................77 3. Praca zawodowa......................................................................................................79 3.1. Małżeństwo i rodzina .......................................................................................79 3.2. Studia prawnicze i praca w zawodzie prawnika................................................81 3.3. Okres warszawski............................................................................................83 3.4. Pierwszy pobyt w Słupcy (1933-1939).............................................................87 3.5. II wojna światowa............................................................................................90 4. Okres powojenny.....................................................................................................92 4.1. Powrót do Słupcy.............................................................................................93 4.2. Ostatnie lata .....................................................................................................95 Rozdział III Okres wczesny twórczości .......................................................................................102 1. Konteksty twórczości Szeluty przed rokiem 1914..................................................103 1.1. Czasy młodego Szeluty w perspektywie myśli i sztuki.....................................104 1.2. Źródła inspiracji...............................................................................................112 2. Ogólna charakterystyka twórczości........................................................................114 2.1. Gatunki muzyczne ...........................................................................................115 2.2. Elementy formalne...........................................................................................116 2.3. Elementy stylistyczne i związki z aktualnymi nurtami muzyki europejskiej .....127 3. Analiza wybranych utworów .................................................................................131 3.1. 5 Preludiów op.1 (= op.6) ................................................................................131 3.2. 9 Pieśni do słów Heinricha Heinego (Buch der Lieder von Heinrich Heine) op.12 na głos z fortepianem .........................................................................................138 3.3. Sonata wiolonczelowa F-dur op.9....................................................................154 4. Dorobek Szeluty w świetle epoki...........................................................................160 2 4.1. Opinie krytyki..................................................................................................161 4.2. Przejawy tendencji konserwatywnych..............................................................164 4.3. Muzyka Szeluty wobec współczesnych mu stylów...........................................166 Rozdział IV Okres dojrzały twórczości.......................................................................................170 1. Konteksty twórczości Szeluty w latach 1916-1949.................................................171 1.1. Poglądy Szeluty w perspektywie myśli i sztuki................................................171 1.2. Źródła inspiracji...............................................................................................179 2. Ogólna charakterystyka twórczości........................................................................187 2.1. Gatunki muzyczne ...........................................................................................188 2.1.1. Utwory fortepianowe .................................................................................188 2.1.2. Utwory kameralne......................................................................................190 2.1.3. Dzieła orkiestrowe .....................................................................................191 2.1.4. Pieśni.........................................................................................................194 2.1.5. Utwory chóralne.........................................................................................194 2.1.6. Opery.........................................................................................................195 2.2. Elementy formalne...........................................................................................196 2.3. Elementy stylistyczne ......................................................................................210 3. Analiza wybranych utworów .................................................................................220 3.1. Cztery Polonezy „Pory Roku” op.58 na fortepian.............................................220 3.2. I Kwartet smyczkowy Es-dur op.72 ..................................................................226 3.3. Poemat symfoniczny Cyrano de Bergerac op.27..............................................234 3.4. Opera Kalina ...................................................................................................242 4. Dorobek Szeluty na tle epoki.................................................................................255 4.1. Opinie krytyki..................................................................................................255 4.2. Twórczość Szeluty wobec muzyki jego czasów ...............................................260 Rozdział V Okres późny twórczości...........................................................................................267 1. Konteksty późnej twórczości Szeluty.....................................................................267 1.1. Postawa Szeluty wobec zachodzących przemian w myśli i sztuce ....................267 1.2. Źródła inspiracji...............................................................................................272 2. Ogólna charakterystyka twórczości........................................................................276 2.1. Gatunki muzyczne ...........................................................................................276 2.1.1. Utwory fortepianowe .................................................................................277 2.1.2. Pieśni.........................................................................................................277 2.1.3. Muzyka kameralna.....................................................................................278 2.1.4. Dzieła orkiestrowe .....................................................................................278 2.1.5. Opery.........................................................................................................280 2.2. Język muzyczny............................................................................................... ...283 3. Dorobek Szeluty na tle epoki.................................................................................290 3.1. Opinie krytyki..................................................................................................290 3.2. Wartość artystyczna późnych dzieł Szeluty......................................................295