Etapy twórczości Wojciecha Kilara Etapy twórczości Wojciecha Kilara Etapy twórczości Wojciecha Kilara Wojciech Kilar, Wrocław, 2005, fot. Bartek Sadowski, culture.pl, CC BY 3.0 Ważne daty 1932‐2013 – lata życia Wojciecha Kilara 1946 ‒ Mazurek e‐moll – pierwsza zachowana kompozycja 1957 – Oda Béla Bartók in memoriam 1962 – Riff 62 1963 – Générique 1964 – Diphtongos 1970 – muzyka do filmu Rejs, reż. Marek Piwowski 1974 – muzyka do filmu Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda 1974 – Krzesany 1979‐1980 – Exodus 1986 – Orawa 1992 – muzyka do filmu Dracula, reż. Francis Ford Coppola 1999 – muzyka do filmu Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda 1999‐2000 – Missa pro pace Scenariusz lekcji dla nauczyciela: Scenariusz zajęć do pobrania. Plik o rozmiarze 317.87 KB w języku polskim I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka. 8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń: 4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.; II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń: 1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych; III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń: 3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne. Nauczysz się przedstawiać sylwetkę Wojciecha Kilara oraz najważniejsze jego kompozycje; przedstawiać podział twórczości na najważniejsze okresy; wykazywać zmiany zachodzące w twórczości Kilara; Wojciech Kilar 1 1. Wojciech Kilar urodził się 17 lipca 1932 roku we Lwowie. Dorastał w środowisku, w którym zainteresowanie sztuką było na porządku dziennym, a edukacja muzyczna wydawała się naturalnym elementem wychowania młodego człowieka. Wojciech Kilar w dzieciństwie, archiwum rodzinne, ninateka.pl, CC BY 3.0 1 1. Choć początkowo nic nie zapowiadało, że muzyka zajmie w jego życiu istotne miejsce, spotkanie obdarzonego wielką charyzmą i intuicją pedagoga – Kazimierza Mirskiego skłoniło Kilara do podjęcia własnych prób twórczych. Dzięki studiom w Katowicach i Paryżu Kilar zdobył wiedzę oraz umiejętności potrzebne w zawodzie kompozytora. Wojciech Kilar w trakcie studiów, archiwum rodzinne, ninateka.pl, CC BY 3.0 1 1. Wojciech Kilar jest jednym z najbardziej znanych polskich kompozytorów, zarówno w kraju, jak i za granicą. Choć światową sławę przyniosła mu muzyka pisana do filmów wybitnych reżyserów, Kilar jest również autorem utworów, które weszły do kanonu polskiej muzyki współczesnej. Nadia Boulanger, u której Wojciech Kilar odbywał studia w Paryżu, ninateka.pl, CC BY 3.0 Twórczość kompozytorska Wojciecha Kilara obejmuje ponad 60 utworów, które powstawały w okresie ponad sześćdziesięciu lat. Pierwszymi kompozycjami są Trzy preludia na fortepian oraz Sonatina na flet i fortepian z 1951 roku, ostatnią natomiast jest Modlitwa do Małej Tereski na chór mieszany a cappella z 2013. Styl i język muzyczny kompozytora ulegały zmianom pod wpływem dojrzewającego gustu oraz aktualnych tendencji w muzyce XX i XXI wieku. Dorobek Kilara podzielić można na trzy zasadnicze okresy: 1947‐1957 – Okres neoklasyczny 1960‐1971 – Okres konstruktywizmu sonorystycznego od 1972 – Okres narodowo‐religijny Neoklasyczny okres twórczości Pierwszy okres twórczości to lata poszukiwań stylistycznych, kiedy to kompozytor pozostawał pod wpływem twórczości Igora Strawińskiego oraz Béli Bartóka. Owe inspiracje szczególnie wyraźnie zaznaczają się w Odzie Béla Bartók in memoriam, zamykającej okres neoklasyczny. W czasie tym Kilar reinterpretował klasyczne modele formalne (allegro sonatowe, rondo, cykl sonatowy), dostosowując je do współczesnego języka muzycznego. Twórczość Kilara odznacza się tu klarownością — zarówno formalną, jak i dźwiękową — a charakterystyczne ostinatowe figury melodyczno- rytmiczne nadają kompozycjom motoryczny, żywiołowy charakter. Kompozytor wprowadzał także elementy muzyki ludowej (Kwintet na instrumenty dęte cz. III, Mała uwertura, symfonie). Opierając utwory na klasycznych schematach nawiązywał do typowego kontrastu materiału muzycznego poprzez zestawianie motorycznych, opartych na repetycji motywów inicjalnych z kantylenowymi, spokojnymi liniami tematu drugiego. Widać wyraźnie, że młody Kilar poszukiwał indywidualnego stylu muzycznego, wychodząc od bardzo prostych, krótkich utworów i zmierzając stopniowo w stronę większych form i aparatów wykonawczych, jak w Małej uwerturze i Odzie Béla Bartók in memoriam. Aby obrazować stopniowy rozwój techniki kompozytora proponuję wysłuchać jednego z pierwszych utworów kompozytora oraz utwór zamykający okres neoklasyczny w twórczości Kilara. W 1957 roku Kilar przebywał w Darmstadt, a od 1959 w Paryżu, gdzie był stypendystą rządu francuskiego. W tym okresie zapoznawał się z nowymi partyturami i obserwował muzyczną awangardę, pod wpływem której podejmował próby określenia swojej dalszej drogi kompozytorskiej. Właśnie wtedy powstały plany skomponowania utworu Herbsttag, bardziej radykalnego brzmieniowo. Okres konstruktywizmu sonorystycznego W okresie konstruktywizmu sonorystycznego kompozytor bazował na prostych pomysłach, wprowadzając jednocześnie jaskrawość brzmienia instrumentalnego. W pierwszych utworach wykorzystywał elementy muzyki jazzowej, łącząc je z fakturą punktualistyczną. W tym czasie Kilar stopniowo poszerzał materiał brzmieniowy, wykorzystując np. zbiornik po benzynie (Générique), nietypową artykulację (np. gra za podstawkiem, frullato, czy uderzanie strun metalowymi puszkami lub pięścią), oraz bogate możliwości głosu ludzkiego (mowa, krzyki, szept itp.). Dźwiękowe eksperymenty kompozytor rozwijał także w utworach: Riff 62, Diphtongos i Springfield Sonnet. Jednym z ostatnich utworów okresu sonorystycznego jest Upstairs‐Downstairs, który – jak podkreślał sam kompozytor – zapowiadał zwrot ku nowym tendencjom, a zamyka go definitywnie Przygrywka i kolęda na 4 oboje i orkiestrę smyczkową, gdzie obsada została wyselekcjonowana na zasadzie opozycji dwóch jakości brzmieniowych. W drugim okresie twórczości Wojciech Kilar stopniowo odchodził od sonorystycznego radykalizmu, zmierzając w stronę uspokojenia i pewnej klarowności. Wysłuchajmy fragmentu utworu: Okres narodowo-religijny 1 1. Ostatni okres twórczości Wojciecha Kilara to okres zwany narodowo‐religijnym. Istotą utworów tego okresu staje się pozamuzyczna treść oraz duchowe przesłanie, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia i uproszczenia języka muzycznego. Twórca niemal całkowicie zrezygnował z awangardowych środków technicznych, eksponując w zamian czynnik melodyczny — temat oraz jego brzmieniowe metamorfozy. Uproszczeniu uległa również harmonika, oparta najczęściej na ostinatowych wielodźwiękach oraz współbrzmieniach tercjowo‐kwintowych. Ważną rolę odgrywa tekst, najczęściej ludowy lub historyczny, ale także religijny (zaczerpnięty z liturgii bądź katolickich modlitw). Wojciech Kilar, Wrocław, 2005, fot. Bartek Sadowski, culture.pl, CC BY 3.0 W tym okresie kompozytor odszedł od ironicznej zabawy minionymi stylami, świadomie przejmując i kontynuując tradycję, wobec której przyjmuje postawę na serio. Kilar chciał, aby jego muzyka budziła nadzieję, wzruszała i uspokajała. W okresie tym wyróżnić można dwa zróżnicowane nurty twórczości Kilara. Krzesany otwiera nurt tatrzańskich poematów symfonicznych i symfoniczno‐choreicznych. Należą do niego również Kościelec 1909, Siwa mgła, Orawa. Drugą linią tego etapu twórczości Kilara jest natomiast nurt wokalno‐symfonicznych poematów, w których Kilar w sposób szczególny zwrócił się ku twórczości sakralnej. Wyrazem jego głębokiej religijności stały się takie dzieła Bogurodzica, Victoria, Exodus, Angelus. Muzyka filmowa 1 1. W twórczości kompozytorskiej Wojciecha Kilara wyróżnia się także odrębną, bardzo znaczącą dziedzinę twórczości Wojciecha Kilara — muzykę filmową, którą autor stworzył do ponad 160 filmów. Muzyka filmowa, którą Kilar pisał począwszy od 1958 roku równolegle do muzyki autonomicznej, zajmuje w jego twórczości istotne miejsce. Plakat filmu „Dracula” w reżyserii Francisa Forda Coppoli, na którym widnieje także nazwisko Wojciecha Kilara, wieknietoperza.blox.pl, CC BY 3.0 Wojciech Kilar i Andrzej Wajda, rmfclassic.pl, CC BY 3.0 W 1999 r. kompozytor otrzymał propozycję od reżysera Petera Jacksona na napisanie muzyki do filmu Władca Pierścieni. Choć kompozytor początkowo się zgodził, ostatecznie do współpracy nie doszło. Na zakończenie wysłuchajmy jeden z najbardziej znanych fragmentów muzyki stworzonej przez Kilara do filmu. Gwiazda Wojciecha Kilara w Alei Gwiazd w Łodzi Źródło: online skills, cc0. Zadania Ćwiczenie 1 Zaznacz pojęcia odnoszące się do twórczości Wojciecha Kilara. neoklasycyzm aletoryzm dodekafonia sonorystyka minimal music muzyka elektroniczna spektralizm ścieżka dźwiękowa Ćwiczenie 2 Zaznacz, który z podanych rytmów to rytm charakterystyczny dla poloneza. 1 2 3 Ćwiczenie 3 Ułóż utwory w kolejności powstawania. Générique Sonatina na flet i fortepian Missa pro pace Krzesany Kościelec 1909 Oda Béla Bartók in memoriam Sonata na róg i fortepian Riff 62 Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Wojciech Kilar, Sonata na róg i fortepian, cz. III „Allegreo”, AM, CC BY 3.0 Utwór: Wojciech Kilar, Sonata na róg i fortepian cz. III Allegretto. Allegretto jest trzecią częścią Sonaty na róg i fortepian. Posiada szybkie