SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM SERIALOWE SEDNO SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM SERIALOWE SEDNO pod redakcją Moniki Cichmińskiej Anny Krawczyk-Łaskarzewskiej Piotra Przytuły Olsztyn 2016 Seriale w kontekście kulturowym Serialowe sedno Recenzje: Bernadetta Darska Arkadiusz Dudziak Lidia Gąsowska Elżbieta Rokosz-Piejko Projekt okładki: Piotr Przytuła Treść publikacji (z wyłączeniem materiałów wizualnych, które zostały wykorzystane przez autorów jako przykłady i wizualiza- cje w celach badawczo-naukowych) udostępniana jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na wy- korzystanie publikacji zgodnie z licencją – pod warunkiem za- chowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania auto- rów jako właścicieli praw do tekstów. Tekst licencji jest dostępny na stronie: http://creativecom- mons.org/licenses/by-ncnd/3.0/pl/legalcode Wydawca: Instytut Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Ul. K. Obitza 1 10-725 Olsztyn e-mail: [email protected] ISBN 978-83-942720-1-2 SPIS TREŚCI ANNA KRAWCZYK-ŁASKARZEWSKA, Serialowe ingrediencje ............................... vii ALINA NARUSZEWICZ-DUCHLIŃSKA, Analiza językowa tytułów seriali .............. 1 JACEK SOBOTA, Bohater rozdarty – współczesne seriale jako obszar symulacji dylematów etycznych ................................................................................. 15 KATARZYNA KOKOT-GÓRA, (Ze)wnętrze zła – przemiany sytuacyjne bohaterów serialu. Przypadek Waltera White’a .................................................. 27 NELLY STREHLAU, Nieidealna Ally – nieświęta Alicia – niepokorna Annalise: „lubialność” a konstrukcja postaci bohaterek wybranych amerykańskich seriali prawniczych .......................................................................................................... 43 ANNA KRAWCZYK-ŁASKARZEWSKA, „It seems I read you wrong” – Upadek Allana Cubitta, czyli o płytkim czytaniu postaci .................................................. 57 SZYMON ŻYLIŃSKI, Aktor charakterystyczny we współczesnym serialu ..... 71 SONIA CAPUTA, Prawo ulicy i amerykańskie marzenia potomków Polaków w Baltimore ......................................................................................................................... 87 ELŻBIETA DURYS, Konwencje w służbie polityki: Prawo ulicy ......................... 99 ALEKSANDRA MUSIAŁ, Prawo ulicy w perspektywie intersekcjonalnej...... 119 ALEKSANDRA MOCHOCKA, Gry między autorem a odbiorcą w historycznych serialach kryminalnych i ich ideologiczne implikacje .................................... 137 PATRYCJA DZIUBCZYŃSKA, Muzyka jako element świata przedstawionego w wybranych serialach telewizyjnych (Dowody zbrodni, Dr House, Pogoda na miłość, Glee) ................................................................................................................ 155 KSENIA OLKUSZ, Z Caravaggiem wśród zombie, z van Goghiem po nuklearnej zagładzie, z Rembrandtem w ogniu epidemii – artyści oraz wielkie i małe dzieła sztuki w serialach (rekonesans)................................... 167 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Serialowe ingrediencje Seriale w kontekście kulturowym to czterotomowa monografia poświęcona fabularnym serialom telewizyjnym, która odwołuje się do z pozoru oczywistej, lecz dość elastycznej i skomplikowa- nej dychotomii. Punktem wyjścia są, naturalnie, historie opo- wiadane na ekranie, lecz to, co dzieje się poza nim, tworzy róż- norakie jakościowo powiązania i konteksty, wywierając istotny wpływ na starania scenarzystów, producentów, scenografów, ekip filmowych, odtwórców ról, jak również osób odpowiedzial- nych za marketing i dystrybucję, a co za tym idzie, finalny pro- dukt twórczej współpracy i jego recepcję. Minęła dekada od czasu, gdy Glen Creeber, doświadczony filmoznawca i autor prac o tak przełomowych produkcjach tele- wizyjnych, jak The Singing Detective, Miasteczko Twin Peaks czy Główny podejrzany, odnotował z nutą konsternacji, ale też i spo- rą dozą poznawczego optymizmu: Coraz bardziej oczywiste staje się to, że jedna metodologia za- pewne nie wystarczy, by oddać sprawiedliwość bogactwu i zło- żoności motywów, kwestii, debat, kontekstów i niepokojów, ja- kie wiążą się z omawianiem praktycznie każdego programu te- lewizyjnego1 (Creeber 2006: 84). Tę złożoność niewątpliwie mieli na względzie Ethan Thompson i Jason Mittell, redaktorzy How to Watch Television, zbioru tekstów opublikowanego przed trzema laty. Zapropono- wali tam pięć ogólnych obszarów tematycznych, w ramach któ- rych można myśleć o współczesnej telewizji i, co szczególnie istotne z punktu widzenia naszej publikacji, analizować seriale o mainstreamowej sile rażenia, oparte na tradycyjnie pojmowa- 1 Cytaty zamieszcza się w tłumaczeniu Anny Krawczyk-Łaskarzew- skiej – przyp. red. vii Anna Krawczyk-Łaskarzewska nych scenariuszach, z relatywnie pokaźnymi budżetami i jeszcze większymi ambicjami artystycznymi. Przede wszystkim wspomniani wyżej badacze wyszcze- gólnili estetykę i styl, a w dalszej kolejności kwestie reprezenta- cji, czyli ukazywane na małych (i nie takich znowu małych) ekranach społeczne tożsamości i swoistą politykę kulturową, ja- ką seriale „uprawiają” naśladując, a zarazem kształtując rzeczy- wistość. Następna kategoria zaproponowana przez Thompsona i Mittella obejmuje problemy szeroko pojętej polityki, demokra- cji, spraw związanych z funkcjonowaniem narodu i opinii pu- blicznej. Natomiast dwa pozostałe pola semantyczne, których użyteczność trudno byłoby podważyć, to telewizja w ujęciu branżowym, a więc koncentrująca się na zakulisowych aspek- tach jej powstawania, oraz praktyki, które można nazwać około- telewizyjnymi, gdyż dotyczą specyficznego charakteru samego medium, a także ugruntowanych modeli i strategii jego odbioru. Niemniej jednak rzut oka na artykuły zgrupowane w poszcze- gólnych częściach antologii każe sądzić, że granice każdej z pro- ponowanych dziedzin są do pewnego stopnia arbitralne, nie- ostre, albo wręcz niemożliwe do wytyczenia, gdyż nie sposób rozpatrywać je w całkowitej izolacji, a założenia badawcze, me- todologie i typy analiz nieuchronnie się ze sobą łączą i przenika- ją. Te właśnie osobne, a jednak nie całkiem osobne, składni- ki utworu telewizyjnego postanowiliśmy uczynić tematem prze- wodnim niniejszego tomu. Pragniemy jednak podkreślić, że zgodnie z postulatem Elliotta Logana, konwencje, motywy, gry fabularne czy też kwestie ideologiczne, społeczne, psychologicz- ne i moralne, rozpatrywane są przez autorów w szerszej płasz- czyźnie „samoświadomego modelowania serialowej formy” (Lo- gan 2016: 2), jako nieodzowny element szczególnego, z zasady dialektycznego napięcia między „scaleniem i fragmentaryczno- ścią, między wyodrębnionymi jednostkami i większą całością, które są jednocześnie oddzielne i powiązane ze sobą” (Logan 2016: 2). Moc oddziaływania danego serialu to przecież w głów- nej mierze efekt kombinacji zastosowanych środków stylistycz- nych, decyzji obsadowych, scenariuszowego przesłania i szeregu działań o charakterze biznesowym. viii Serialowe ingrediencje Logicznie rzecz biorąc, analizę serialowych ingrediencji wypada zacząć od tytułów, jakimi opatruje się produkcje telewi- zyjne, przy czym zwraca się uwagę na ich udział w kreowaniu wizerunku seriali i zanurzenie w popkulturowej, nasyconej in- tertekstem rzeczywistości. W kolejnych pracach analizowane są, pod różnym kątem, wybrane postacie: od rozterek moralnych i etycznych, jakie może budzić ich postępowanie, poprzez etapy przemian serialowych protagonistów, ich typy i zasady konstru- owania, aż po społeczno-polityczne okoliczności ich funkcjono- wania w świecie fikcyjnym, którego związki z rzeczywistością mają charakter płynny, wzajemnie inspirujący albo, żeby użyć mniej taktownego sformułowania, obosieczny. W części zapro- ponowanych tu ujęć istotnym punktem odniesienia staje się określona konwencja literacka i filmowa oraz sposoby jej prze- łamywania i tym samym prowadzenia gry z żądnym niespodzia- nek odbiorcą. Całości dopełniają analizy implikacji, jakie niesie ze sobą obecność muzyki i dzieł sztuki w utworach telewizyj- nych. Żywimy przeświadczenie, że wybrane przez nas artykuły pozwolą zrozumieć wagę owych części składowych dla procesu tworzenia, produkowania, konsumowania i badania oraz inter- pretowania seriali; krótko mówiąc: ich kluczową rolę w dociera- niu do serialowego sedna. Bibliografia: Creeber Glen, 2006, The Joy of Text? Television and Textual Analysis, w: „Critical Studies in Television”, tom 1, zeszyt 1, s. 81-88. Logan Elliott, 2016, Introduction, w: „Breaking Bad” and Dignity. Unity and Fragmentation in the Serial Television Drama, Basingstoke, s. 1-26. Thompson Ethan, Mittell Jason, red., 2013, Introduction, w: How to Watch Television, New York, London. s. 1-12. ix Alina Naruszewicz-Duchlińska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Analiza językowa tytułów seriali Abstrakt: W artykule przedstawiono wyniki analizy tytułów seriali jako istotnych elementów wizerunku danego produktu (pop)kultury. Wyodrębniono i omówiono poszczególne typy nazw, ich cechy strukturalne i semantyczne. Poruszono także problem odniesień intermedialnych i intertekstualnych. Słowa kluczowe: tytuły seriali, ideonimy, nazwy medialne, onomastyka 1. Wprowadzenie Celem pracy było określenie najczęstszych odniesień znacze- niowych badanego zbioru onimów oraz ustalenie i opis konsty- tutywnych cech językowych analizowanej kategorii nazw1. Przedmiotem zainteresowania