COLLOQUIUM WYDZIAŁU NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH ROCZNIK II/2010 Piotr Górski Akademia Marynarki Wojennej ZAPOMNIANE JEZIORA c z . 1 ZESPOŁY JEZIOR BORÓW TUCHOLSKICH D O S T Ę PNE DLA LEKKICH PŁASKODENNYCH JACHTÓW W TURYSTYCE WIELODNIOWEJ STRESZCZENIE Artykuł przedstawia wybrane zespoły jezior Borów Tucholskich dostępne dla lekkich płaskodennych jachtów w turystyce wielodniowej. Celem pracy jest przybliżenie turystom wodnym mało znanych akwenów dostępnych w turystyce wędrownej łodzią wiosłową, ewen- tualnie lekkim płaskodennym jachtem żaglowym lub motorowym. Przedstawione w pracy zostały zarówno akweny naturalne (zespoły wodne Jezior Charzykowskiego i Wdzydze) jak i zalewy (Koronowski, Żur). Objętości szlaków żeglownych tychże akwenów umożliwiają wielodniowe wędrówki w rejonach o wyjątkowych walorach krajobrazowych, czystej wodzie i przystępnym zagospodarowaniu turystycznym (ośrodki oferujące sprzęt wodny, sklepy, miejsca dogodne do wodowania łodzi, biwakowania itp.). Informacje tu zawarte zostały ze- brane w drodze badań terenowych opartych na eksperymencie polegającym na faktycznym pokonaniu opisywanych tras łodzią wiosłową typu BL-2, lub jachtem motorowym typu Micro- plus 461 wraz z analizą szlaku i pomiarami istotnych parametrów przeszkód wodnych (np. prześwit mostu, płycizna). Zadaniem niniejszej publikacji jest także ukazanie łodzi wiosłowej, jako uniwersalne- go środka turystycznego transportu dla każdego. Łódź wiosłowa ze względu na swą niewielką masę i wymiary oraz prostotę obsługi, otwiera możliwość dotarcia do akwenów przyjętych zwyczajowo jako dostępne wyłącznie dla kajaków. Łódź wiosłowa w przeciwieństwie do kaja- 311 Piotr Górski ka, jest bezpieczna (stabilność, odporność na falę, bezpieczeństwo dzieci i osób starszych), bardziej komfortowa i zapewnia znacznie większą ładowność. Słowa kluczowe: turystyka, jezioro, zalew, łódka wiosłowa, Pojezierze Kaszubskie, szlaki wodne, żeglarstwo, Bory Tucholskie. WPROWADZENIE Na wst ępie skonkretyzowa ć nale ży przedmiot rozwa żań. Otó ż zada- niem niniejszego opracowania jest uzupełnienie brakuj ącego ogniwa na ryn- ku wiedzy z zakresu turystyki wodnej pomi ędzy drogami wodnymi dost ępnymi dla kajaków, a „ci ęż kim jachtingiem” śródl ądowym np. mazur- skim. Ze wzgl ędu na naukowy charakter publikacji, opisy i fotografie doty- czy ć b ędą wył ącznie miejsc istotnych z technicznego punktu widzenia w żegludze czyli: miejsca wodowania łodzi, przystanie oraz obiekty utrudnia- jące żeglug ę. Miejsca atrakcyjne oraz ogólne krajobrazy zostan ą pomini ęte. Ze wzgl ędów praktycznych odcinki rzek o nurcie nie maj ącym wpływu na żeglug ę, zwyczajowo nazywane b ędą kanałami. Dost ępna dzi ś literatura przewodnicka szeroko i wyczerpuj ąco roz- pracowuje turystyk ę żeglarsk ą po Wielkich Jeziorach Mazurskich. Rów- nie ż Pojezierze Iławskie z mo żliwo ści ą łatwego dotarcia do wód morskich nie pozostaje w tyle pod wzgl ędem dost ępno ści opracowa ń. Powy ższe akweny s ą przygotowane dla żeglugi nie tylko jachtów turystycznych ale i sporych statków śródl ądowych, które s ą stałym elementem ich krajobra- zu. Nie gorzej wygl ąda sytuacja w przypadku rozpracowania przewodnic- kiego najciekawszych szlaków kajakowych Polski, w lwiej cz ęś ci obejmuj ących rzeki, z którymi żadna wi ększa łód ź nie odwa ży si ę zmie- rzy ć. W przypadku szlaków kajakowych stałym elementem kalkulacji jest konieczno ść przeniesienia kajaka przez przeszkod ę, próg wodny, czy te ż odcinek l ądu pomi ędzy akwenami. Istniej ą jednak zespoły akwenów śród- lądowych w Polsce (dost ępne dla jachtów) z wielokilometrowymi odcin- kami nie wymagaj ącymi przenoszenia łodzi. Dotyczy to oczywi ście innych akwenów ni ż wspomniane powy żej. S ą one mniej znane, mo że mniej zagospodarowane turystycznie lecz wyj ątkowo malownicze, umo ż- liwiaj ące pełn ą regeneracj ę psychofizyczn ą i absolutne oderwanie si ę od tak powszechnego dzi ś cywilizacyjnego zgiełku. Sił ą rzeczy na tego ro- dzaju akweny nie zawsze wpłynie ci ęż ki jacht balastowy ani (ze wzgl ędu 312 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich…. na ograniczenia wynikaj ące z ochrony przyrody) łód ź z silnikiem spali- nowym. Jednak ci, którym uda si ę pokona ć te przepi ękne drogi wodne otrzymaj ą nagrod ę w postaci cudownych wra żeń i wspomnie ń, no i zapra- gn ą przynajmniej jeszcze raz prze żyć podobną przygod ę niekoniecznie powtarzaj ąc t ę sam ą tras ę wyprawy. Takie wła śnie kameralne szlaki wod- ne s ą tematem niniejszego opracowania. W tym miejscu pozostaje jeszcze sprecyzowa ć, w nawi ązaniu do tytu- łowego poj ęcia „lekkie płaskodenne jachty”, jakie łodzie preferowane s ą do pokonywania akwenów b ędących tematem wiod ącym w niniejszym opraco- waniu. Otó ż pod tym poj ęciem nale ży rozumie ć łodzie wiosłowe, żaglowe i motorowe o masie granicznej do ok. 0,5 tony (cho ć zwykle poni żej 200 kg), a wi ęc ci ęż sze od kajaków i kanadyjek, zatem nie daj ące przenie ść si ę przez przeszkod ę. Ze wzgl ędu jednak na płaskodenny kształt kadłuba (w przeci- wie ństwie do klasycznych jachtów balastowych) łodzie te nie przekraczaj ą zanurzenia 0,5 m i oferuj ą mo żliwo ść ewentualnego przepchania przez płyt- szy odcinek szlaku po wst ępnym odci ąż eniu. Mo żna tu podpowiedzie ć, że wi ększo ść łodzi zmniejsza swoje zanurzenie oraz szeroko ść wzgl ędn ą po przechyleniu. Kwestia redukcji zanurzenia w przechyle b ędzie jednak doty- czy ć zwłaszcza kadłubów o przekroju U- lub V-kształtnym1, a wi ęc w mniej- szym stopniu obejmie łodzie płaskodenne. Ze wzgl ędu na niewielkie parametry (szeroko ść i gł ęboko ść ) niektórych przej ść pomi ędzy jeziorami wskazane mo że by ć wybieranie na wypraw ę pory o wysokich stanach wody. Wi ększo ść prze świtów pod mostami podana w opracowaniu została zmierzo- na przy wysokim stanie wody. Wniosek z tego, że nale ży w praktyce oczeki- wa ć raczej nieco wi ększych warto ści. Nale ży zaznaczy ć, że do prowadzenia wszelkich łodzi wiosłowych, łodzi motorowych do 13 m długo ści kadłuba, mocy silnika do 75 kW i pr ędko ści maksymalnej 15 km/h oraz łodzi żaglo- wych do 7,5 m długo ści kadłuba nie s ą wymagane żadne uprawnienia. Po- nadto łodzie o długo ści kadłuba do 12 m oraz z silnikiem do 15 kW nie wymagaj ą rejestracji. Wida ć zatem, że proponowane tu łodzie s ą dost ępne dla ka żdego. JEZIORA W TURYSTYCE WODNEJ Wybór jezior, poznawanych poprzez turystyk ę w ędrown ą z u życiem łodzi, nie mo że by ć przypadkowy. Dokonane zostanie w tym miejscu pogru- 1 T. Adelt, Turystyka motorowodna dla wtajemniczonych , Warszawa 1985, s. 16. R. II/2010 313 Piotr Górski powanie akwenów Polski ze wzgl ędu na dost ępno ść żeglugow ą dla tury- stycznych obiektów pływaj ących, jak równie ż, ze wzgl ędu na dystans ewen- tualnego szlaku żeglownego. Wypowied ź zaw ęż ona zostanie jednak głównie do jezior i krótkich poł ącze ń (kanałami lub łatwo dost ępnymi rzekami) po- mi ędzy nimi. Pomini ęta b ędzie analiza setek kilometrów kanałów i rzek żeglownych ze wzgl ędu na znaczn ą obj ęto ść tego zagadnienia oraz mniejszy zwi ązek z tematem pracy. Istnieje w Polsce mnóstwo fantastycznych, malowniczych jezior, któ- rych wielko ść jest na tyle mała, że mo żna je pokona ć wpław. Z punktu wi- dzenia turystyki wodnej (zwłaszcza wielodniowej) s ą po prostu nieprzydatne. Złudnym kryterium okazuje si ę te ż warto ść encyklopedyczna powierzchni jeziora w km², która cz ęsto zupełnie nie odzwierciedla atrakcyjno ści w ę- drownej jeziora. Przykładowo J. Turawskie 20,8 km² 2 ma najwi ększ ą odle- gło ść z punktu A do Punktu B 7 km, natomiast J. Koronowskie 15,6 km² 3 odpowiednio ok. 30 km oraz spor ą ilo ść odgał ęzie ń i zatok. Mo żna przyj ąć , że J. Koronowskie ma dłu ższ ą lini ę brzegow ą od najwi ększego w Polsce J. Śniardwy. Równie ż czysto ść wody, atrakcyjno ść krajobrazowa oraz znacz- ne przestrzenie (generuj ące ryzyko trudnych warunków i wypadków) mog ą mocno zani żać warto ść turystyczn ą jeziora mimo technicznie przyzwoitej jego konstrukcji. Taki problem posiada J. Włocławskie 4. Istniej ą jeziora zu- pełnie samotne oraz oferuj ące je śli nie przesmyk na kolejny pi ękny akwen, to przynajmniej mo żliwo ść wpłyni ęcia w malownicz ą łatwo dost ępn ą rzeczkę. Istniej ą równie ż jeziora o twardych zalesionych brzegach dogodnych do cu- mowania i biwakowania lub prawie na całym obwodzie zaro śni ęte g ęst ą ro- ślinno ści ą wykluczaj ącą komfortowy wypoczynek na brzegu i wytwarzaj ącą roje komarów. Wreszcie dla turystyki zupełnie nie ma znaczenia czy jezioro jest sztuczne, czy naturalne. Nale ży co najwy żej zachowa ć ostro żno ść w po- ruszaniu si ę w s ąsiedztwie zapory, a w trakcie biwakowania wzi ąć poprawk ę na znaczne wahania poziomu wody. Przykładami przepięknych sztucznych jezior o obj ęto ści kwalifikuj ącej do turystyki powy żej jednego dnia s ą Koro- nowskie, Zegrzy ńskie, Soli ńskie 5. Pot ęż nymi jeziorami naturalnymi, mniej 2 J. K ądziołka, K. Kocimowski, E. Wołonciej, Świat w Liczbach , Warszawa 1992, s. 99. 3 Tam że, s. 99; M. Halter, Jezioro Koronowskie, cz. 1, Szcz ęś liwa dolina , Żagle 11/2004, s. 54; cz. 2, Woda, las i cisza , Żagle 12/2004, s. 54; cz. 3, Dalej ju ż tylko Brda , Żagle 1/2005, s. 52, Murator, Warszawa 2004/2005. 4 J. K ądziołka, K. Kocimowski, E. Wołonciej, dz. cyt., s. 99. 5 Tam że, s. 99. 314 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich…. przydatnymi do w ędrownej turystyki wodnej mog ą by ć J. Łebsko 6 – mało atrakcyjne brzegi, obszar parku narodowego generuj ący ryzyko kar za biwa- kowanie; J. Śniardwy 7 – mało atrakcyjne podmokłe brzegi, podwodne skały, zmienno ść warunków atmosferycznych, co w odniesieniu do ogromnych przestrzeni daje mo żliwo ść powstawania wysokich fal i znaczne ryzyko nie- bezpiecze ństwa; J.