Joseph C Camilleri , BA DEAM, M.Ed[Pl 8: Mgtl Din is-sena tahbat il-250 sena mit­ baqa' jappella aktar ghall-gosti artistiCi twelid ta' wiehed mill-iskulturi ewlenin . tal-poplu Malti. Dan forsi jidher aktar ta' Malta - Vincenzo Dimech. Dimech f'dik li hi 1-iskultura figurattiva sagra hadem fost 1-ohra 1-ewwel vara titulari hekk kif riflessa fil-vari processjonali ta' Santa Marija, il-vara li tinsab fil­ - arti popolari li tirrifletti s-sentimenti 2 knisja parrokkjali tal-Gudja. Vincenzo artistiCi tal-poplu ." twieled nhar 29 ta' Gunju 1768 minn Naraw lill-figura marjana merfugha Francesco Dimech (skultur) u martu fuq is-shab. L-idea tal-ishab gejja mill­ Siniforosa (xebba Pace). Hu tghammed fatt tal-presenza tat-tliet puttini - tnejn 1-ghada, fil-knisja ta' Porto Salvo u San qrib is-sieq il-leminija u wiehed viCin Dumniku fil-Belt Valletta minn Patri Vincenzo Sinatra is-sieq ix-xellugija. Il-harsa tal-figura marjana tinsab li kien patri Dumnikan. Gie moghti 1-isrnijiet ta' 'I fuq. Hi harsa naturali u hija aktar simbolika milli Vincentius, Bartholomeus, Fabritius, Pietrus Paulus. naturali. Il-messagg li taghti din il-harsa hija li mohh L-ewwel passi tieghu fid-dinja tal-arti ghamilhom Marija tinsab fuq is-sema, fejn hemm Ibinha Gesu. taht il-gwida ta' missieru Francesco. Wara t-tghallim 1-idejn huma xi ftit miftuha, poia naturali. L-ilwien li offrielu missier mar Napli, sewwasew fis-Scuola tal-libsa huwa dak tradizzjonali - il-libsa ta' lewn roia della Belle Arte. Hawn tharreg fil-mudellatura. Ta' skur waqt il-mantell hu tal-lewn blu. L-ilbsa ghandha madwar 38 sena dahhal lehaq professur tal-Arkitettura certu mov~ment li juri 1-effett tar-rih fuq il-figura u Skultura fl-iskola tad-disinn fl-Universita ta' Malta. marjana. Martu kienet Saveria Mathea de Marco fl-1802. Il­ Guido Lanfranco jghidilna car u tond Ii: "Din kopja Dimech kellhom tifel, li kien jismu Sigismondo, kienet 1-ewwel statwa titulari ta' Santa Marija. Saret 3 isem komuni fil-familja Dimech, li sar professur tal­ bi flus Dun Masu Zamrnit ... " Ta' min jghid li waqt ligi. Hu rniet fl-eta ta' 62 sena, nhar 1-2 ta' Frar, 1831 li Vincenzo bimech kien qed jahdem fuq din il-vara u gie midfun fic-cimiterju tal-knisja ta' Santa Tereia Mariano Gerada (1766-1823) kien qed jahdem fuq il­ f'Bormla. Vincenzo Dimech hadem tliet tipi ta' xoghol vara titulari ta' ftal Ghaxaq. Mariano Gerada hareg tal-iskultura - vari titulari, vari mit-tradizzjoni Maltija u holoq tal-qaddisin, monumenti u tip ta' vara ohra ta' Santa skultura rnhux religjuia. Marija, dik li tinkludi l-qabar4. It-tieni vara titulari ta' Vari titulari Vincenzo Dimech giet 4 snin Matul il-karriera tieghu, wara - San Publiju. Din il­ Vincenzo Dimech hadem zewg vara hija wkoll tal-injam u vari titulari. Wahda ghall-knisja saret f'mahzen fi Furjana, ftit parrokkjali tal-Gudja u 1-ohra passi 'l boghod mill-knisja ghall-knisja parrokkjali tal­ parrokkjali tal-Furjana. Din hi Furjana. Il-vara tal-Gudja, li vara ta' stil barokkali. Hi vara kienet lesta fl-1807, saret mill­ mimlija moviment u energija. in jam u hija vara monumentali Hawn naraw lil San Publiju fuq stil barokk, bhall-vari liebes 1-ilbies episkopali biex 1-ohra li saru, minn skulturi jfakkarna Ii dan il-qaddies kien Maltin, qabel din id-data. Victor 1-ewwel mexxej spiritwali ta' Caruana jispjega ghaliex baqa' dawn il-gzejjer. Il-harsa tieghu jiddomina dan 1-istil: "Tajjeb hija Iii hemm mill-iljun lijinsab nghidu li minkejja 1-kwalitajiet qribu, lest biex jibda 1-martirju. ta' dawn 1-influwenzi artistici 1 Din hija vara mimlija moviment 1-barokk u dak Ii jirrapprezenta u hija wkoll vara monumentali. Gha q d a M u ii k a l i Ma r iJa Ass u n ta, il - G u d j a Festa Santa Marija 2018 ttaga gdida f'din il-vara huwa 1-pedestall li jaghti ghall-vara. Kemm lehaq ghamel Gerada xoghol fuq il­ fit-tond. Din kienet xi haga gdida ghax-xena maltija vara ma nafux. Li nafu li 1-vara waslet iz-Zurrieq fl-14 5 9 tal-iskultura • Fuq Z:aqq 1-iljun Vincenzo Dimech ta' Marzu 1824 • iskulpixxa s-sena V.D. u s-sena 1811. L-ittri V.D. juru Din il-vara Gu:Zeppina ghandha haga li meta taraha 1-inizjali tal-iskultur waqt is-sena juri meta I-artist Ii certament ser tibqa' fil-memorja tieghek - il-harsa hadimha. Kull naha tal-pedistall Vincenzo Dimech paterna ta' San Guzepp lejn il-Bambin Gesu. Skont holoq zewg figuri ta' angli zghar. Kull anglu ghandu I-idea tieghi, billi dawn iz-zewg San Guzeppijiet 6 s-simbolu tal-martirju • ghandhom xebh kbir, aktarx Ii Mariano Gerada hadem ftit fuq din il-vara. L-aktar li tidher hija d-daqqa ta' Vari obra Vincenzo Dimech. Matul iz-zmien din il-vara rajt xi Vincenzo Dimech hadem vari ohra. Fost dawn insibu tibdil. Fl-1926 sar xi tibdul fuq in-naha ta' isfel tal­ 1-vara ta' San Guzepp Ii tinsab fil-knisja ta' Santa Liena panegg10 kif ukoll il-bastun bil-gilju hu xi haga zejda Birkirkara (1826). Vladimir Cauchi kiteb hekk fuq din fil-vara. Dan :lied fl-ewwel snin tas-seklu ghoxrin 11 . il-vara: "L-istatwa ta' San Guzepp ta' Birkirkara hi Ghall-Gudja hadem Accjomu u ghas-santwarju tal­ unika fix-xorta taghha ghall-fatt Ii 1-qaddies hu liebes Madonna tal-Karmnu fil-Belt Valletta hadem il-vara qalziet marbut minn fuq iz-zewg ghekiesi flok it-tunika ta' Beatu Franku. Ghar-rotunda tal-Mosta hadem il­ tradizzjonali bhalma nsibu fl-ikonografija tradizzjonali figuri tal-Maghmudija ta' Kristu (1806). 7 ta' dan il-qaddis ." Skont 1-opinjoni tieghi din il-vara Xoghol importanti ta' Vincenzo Dimech hu 1-figuri hija 1-kapolavur ta' dan 1-iskultur. Vladimir Cauchi tal-Mghamudija ta' Kristu. Dan ix-xoghol Ii hu fl­ jkompli jikteb: "L-ezekuzzjoni hi wahda dinamika, injam kien sar ghall-knisja parrokkjali 1-qadima tal­ id-dettall fil-panneggar, 1-irfinezza fl-anatomija, il­ Mosta. Meta nbniet ir-Rotunda hadu dan ix-xoghol moviment tal-istatwa u 1-mod ta' kif qed jerfa lil Gesu f'din il-knisja gdida, izda kienu hallew barra x-xbieha Bambin jaghmluha statwa verament ta' livell artistiku tal-Ispirtu s-Santu kif ukoll xi erba' puttini. Dan ix­ 8 gholi ." Hu hadem fuq il-vara guzeppina taz-Zurrieq xoghol kien qam madwar 270 skud. Xoghol iehor (1825). Din il-vara aktarx inbdiet miim Mariano ta' Vincenzo Dimech hu 1-iskultura fil-gebla Maltija Gerada u tkompliet minn Vincenzo Dimech. tal-istatwa ta' Mose tal-lavabo tal-Bazilika Elenjana f'Birkirkara12 . L-istorja tal-vara Guzeppina taz-Zurrieq Fit-30 ta' Gunju 1822 sar kuntratt quddiem in-Nutar Xogbol civili Pietru Pawl Farrugia fejn qassis zurrieqi- Dun Guzepp 11-hila ta' Vincenzo Dimech giet innutata mill­ Spiteri, permezz tal-prokuratur tieghu 1-Kappillan mexxejja Inglizi ta' Malta. 11-gvern Ingliz ried jaghti Dun Carlo DeGiovanni Inglott, u 1-iskultur Mariano qima lil Sir Alexander Ball. 11-bini ta' dan il-monument Gerada ftehmu Ii 1-iskultur jiskolpi fl-injam vara Ii sar fuq id-disinn ta' Giorgio Pullicino, li kien sieheb tkun tista' tintrefa' f'purcissjoni ta' San Guzepp. Din Vincenzo Dimech fl-Universita. Vincenzo hadem il-vara kellha tkun skont 1-abbozz illi 1-istess skultur il-figuri tal-franka li juru 1-Gwerra, il-Prudenza, il­ kien hejaj qabel. Din il-vara kellha tiswa 500 skud. Gustizzja u 1-Immortalita. 11-gvern Ingliz ried iwassal Ix-xoghol kellu jkun lest qabel il-messagg lill-poplu Malti Ii il-festa guzeppina tas-sena Malta kienet f'idejn 1-Inglizi. 1823. Fl-24 ta' Jannar Mariano Kull fejn tara fil-Belt Valletta Gerada halliena bla ma lesta beda jpoggi 1-arma irjali din il-vara. Dun Guzepp Spiteri lngli:Za. tiafna minn dawn wkoll miet fl-istess sena. fit- 1-armi saru mill-skarpell ta' 13 t' April 1823 sar ftehmin Vincenzo Dimech, bhal 1-arma notarili fejn il-prokuratur tal­ ta' fuq il-Main Guard, 1-arma li Knisja zurrieqija Dun Frangisk hemm f'wahda mill-btiehi tal­ Bonnici (Ii kien il-werriet ta' palazz, 1-arma fuq il-bieb tal­ Dun Guzepp Spitieri), uAntonio Universita, 1-arma fuq il-Bieb Gerada, bhala prelegatarju ta' Victoria (maghruf ukoll bhala z-ziju tieghu Mariano Gerada Porta Marina) u fuq il-bieb dwar il-kummissjoni tal-vara. ta' Purtijal (illum hemm fetha 11-prokuratur kellu jhallas lil minfloku). Antonio Gerada s-somam ta' 11-gvern Ingliz kiseb il­ 20 skud bhala kumpens ghax­ harsien ta' xi gzejjerGriegi. Fost xoghol li kien lahaq beda zijuh. dawn kien hemm il-gzira ta' Antonio Gerada Z:amm id-dritt Korfu. Fl-1819 beda x-xoghol fuq 1-injam Ii kien irnhejji fuq palazz fuq din il-gzira, Festa Santa Marija------- 2018 mibni bil-gebel tal-franka. Kien hadu minn Malta, Ma' Vincenzo Dimech kien hemm Mariano Gerada haddiema Maltin biex jibnu dan il-bini. L-iskultura ta' (1766-1823) bhala kompetitur ewlieni kif ukoll din il-binja kienet saret minn tliet min-nies, Vicenzo Antonio Chircop ( 1798-1869). Maz-zmien bdew Dimech, il-kugin tieghu Francesco Dimech u skultur dehlin fix-xena 1-istudenti ta' Mariano Gerada - Pietru Grieg - Paulos Prossolentis. 11-palazz ghandu disinn Pawl Azzopardi (1791-1875), Xandru Farrugia (1791- ta' Kurunell Whitmore. 1871) u Salvu Psaila (1798-1866). 11-kompetizzjoni Fl-1824, f'Malta kienet saret kompetizzjoni ghall­ ghal xi bicca xoghol kompliet tihraxx bid-dahla fuq ix­ ahjar disinn ghall-monument tal-Imhallef Sir Joseph xena ta' Guheppi Vella (1802-1866).