Redakcja naukowa Piotr Bielawski i Andrzej Ostrowski Recenzent prof. dr hab. Marian Jasiukiewicz Redaktor wydawniczy Romuald Lazarowicz Korekta Mirosława Zmysłowska Skład i łamanie Rafał Łapiński Copyright for text © by autorzy tekstów, 2010 Copyright for this edition © by Wydawnictwo „Lena”, 2010 All rights reserved. ISBN 978-83-930857-1-2 Wydawnictwo „Lena” ul. Pasteura 15a-20 50-367 Wrocław www.wydawnictwo-lena.pl Wydział Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Dolnośląska Szkoła Wyższa ul. Strzegomska 47 53-611 Wrocław e-mail: [email protected] tel. 601 42 73 92 Nie ma wątpliwości co do znaczenia problematyki mediów publicznych we współczesnej Polsce. Stały się one przedmiotem gry politycznej, są zawłaszcza- ne przez kolejne ekipy polityczne sprawujące władzę. Są też politycznie wy- korzystywane przez swoich aktualnych mocodawców. Banalne stwierdzenie o tym, że są „czwartą władzą”, jest nieprawdziwe. Są one czymś więcej w dobie mediatyzacji całego życia społecznego, także polityki. Dlatego każda próba oglądu tej problematyki zasługuje na poparcie, zwłasz- cza wtedy, kiedy autorami opracowań są teoretycy i praktycy mediów, a czasem teoretycy praktykujący w mediach. Aktualność tematu wynika także z sytuacji samych mediów publicznych, które są w przededniu zmian szykowanych przez rządzącą koalicję, zmian usta- wowych niezagrożonych – jak to wcześniej bywało – przez veto prezydenta. prof. dr hab. Marian Jasiukiewicz SPIS TREŚCI Piotr Bielawski, Andrzej Ostrowski Wstęp .................................................................................................................................................... 6 Z prof. Wawrzyńcem Konarskim (SWPS) rozmawia dr Katarzyna Giereło-Klimaszewska (DSW) Potrzebujemy odpowiedzialnych animatorów życia publicznego ................................................ 7 MODELE I SYSTEMY Piotr Bielawski (DSW) Media publiczne – potencjalny fundament demokracji w Polsce .............................................. 24 Krystyna Doktorowicz (UŚl) Polski system mediów publicznych. Jak to się stało? .................................................................... 37 Paulina Olechowska (USz) Ocena mediów publicznych w badaniach opinii publicznej po 1989 roku. Próba syntezy ..... 47 Katarzyna Giereło-Klimaszewska (DSW) Przyszła rola mediów publicznych w kontekście tworzenia systemu medialnego .................. 59 Beata Romiszewska (UMCS) Pozycja mediów publicznych we współczesnych systemach medialnych – wnioski dla Polski........................................................................................................................... 75 MISJA Bogdan Borowik (UMCS) Obywatelska koncepcja mediów publicznych – perspektywa politologiczna ........................... 88 Maria Gmerek (UWr) Misja alternatywna ..........................................................................................................................101 Małgorzata Gruchoła (KUL) Edukacja medialna zadaniem mediów publicznych ...................................................................120 Bartłomiej Łódzki (DSW) Powinności misyjne Polskiego Radia SA w zakresie rozwoju techniki i usług w okresie 2005-2009 ........................................................................................................................139 EKONOMIA I SOCJOLOGIA Marek Czyrka (WSBiA) Dziennikarze mediów publicznych wobec polityków w pierwszych latach III RP ................154 Zbigniew Kosiorowski (ZPSB) Zarządzanie mediami publicznymi w kryzysie zasilania abonamentowego ...........................165 Mateusz Nieć (WSFP) Państwo narodowe – rozrywka – media publiczne, wzajemne relacje ...................................170 Andrzej Ostrowski (DSW) Sport jako nośnik oglądalności telewizyjnej we współczesnym systemie medialnym ...........195 Adam Szynol (UWr) Przyszłość mediów publicznych w Polsce – najważniejsze wyzwania, problemy i ograniczenia ..................................................................203 PRAWO Andrzej Malicki (ORA) Ochrona dóbr osobistych w przypadku ich naruszenia w publikacjach medialnych ............................................................................................................220 Józef Szocki (WSZ) Miejsce własności intelektualnej w epokach prasy drukowanej i cyfrowej .............................235 Lucyna Szot (UWr) Obiektywizm w mediach publicznych ..........................................................................................248 REGIONALIZM Katarzyna Bernat (WSEiP) Rola Regionalnej Rozgłośni Polskiego Radia Kielce SA i TVP 3 Kielce w budowaniu tożsamości regionu świętokrzyskiego ..................................................................264 ks. Michał Drożdż (UPJPII) Publiczne radio lokalne w integracji małych ojczyzn .................................................................278 Lechosław Gawrecki (GWSHM) Sport w regionalnych spółkach polskiego radia ..........................................................................297 Jolanta Hajdasz (WSUS) Regionalne media publiczne w Polsce – przyczyny agonii .......................................................307 6 Dziękujemy autorom, którzy zechcieli umieścić teksty w tej monografii. Zajęliśmy się tematem ważnym i trudnym. Media publiczne w Polsce nie doczekały się w ciągu minionych dwudziestu lat ani właściwej formuły prawnej, ani odpowiadającego ich zadaniom i potencjalnym możliwościom sposobu finansowania. Polskie Radio i TVP osaczone są przez świat polityki, który walczy między sobą o dominowanie nad me- diami publicznymi. Ta sytuacja sprawia, że media te, zamiast odgrywać wiodącą rolę w debacie publicznej, ulegają ciągłej degradacji: jeśli chodzi o ich pozycję w systemie medialnym, jakość programu, znaczenie w środowisku dziennikarskim. Polskie Radio i TVP (zwłaszcza jej oddziały) przestają, a może nawet przestały, być instytucjami sta- nowiącymi istotny punkt odniesienia dla społeczeństwa i społeczności regionalnych. W środowisku dziennikarskim i medioznawczym trwa od wielu lat dyskusja nad pożądanym kształtem mediów publicznych. Ta książka jest jednym z takich głosów. Wydaje się, że – różniąc się w detalach – mamy wspólny pogląd na temat marno- wanego potencjału PR i TVP oraz koncepcję, wedle której media te mogłyby służyć państwu i przyspieszyć drogę do stabilnego ustroju demokratycznego. W szczególnie dramatycznej sytuacji znajduje się TVP, a ściślej jej oddziały regio- nalne, mające od pewnego czasu „reglamentowaną” antenę (ich program pojawia się na antenie TVP Info, w czasie wyznaczonym przez warszawską centralę). Taki sposób funkcjonowania ośrodków TVP przynosi w efekcie niską „oglądalność” (zmniejszaną dodatkowo w wyniku narzucania przez „Warszawę” zmian nadawania regionalnych wiadomości). A przypomnieć trzeba, że niedawno regionalne TVP nadawały z po- wodzeniem „pełny” program, w istotny sposób uczestnicząc w budowie tożsamości społeczności regionalnych i lokalnych – a więc realizowały jedną z najważniejszych idei Unii Europejskiej: wspieranie małych ojczyzn. W tej książce poszukujemy odpowiedzi na podstawowe pytania: jakie miejsce w systemie medialnym w Polsce powinny zajmować PR i TVP?, która część tych me- diów jest szczególnie ważna?, jaką rolę powinny odgrywać wobec środowiska dzien- nikarskiego? Wreszcie stawiamy pytanie, czy Polacy są społeczeństwem dobrze poinformowa- nym o sprawach naprawdę ważnych i jakie są konsekwencje przypadkowo stworzo- nego systemu medialnego. Piotr Bielawski i Andrzej Ostrowski Powót do spisu treści SYSTEM MEDIALNY W POLSCE – PYTANIA I DEZYDERATY Dolnośląska Szkoła Wyższa Wrocław 2010 Z prof. Wawrzyńcem Konarskim (SWPS) rozmawia dr Katarzyna Giereło-Klimaszewska (DSW) POTRZEBUJEMY ODPOWIEDZIALNYCH ANIMATORÓW ŻYCIA PUBLICZNEGO Katarzyna Giereło Klimaszewska: W dyskusji nad nowymi projektami dotyczą- cymi mediów publicznych pojawia się wiele tematów, które jeszcze parę lat temu nie były w ogóle poruszane. Do niedawna istotna rola mediów publicznych nie była kwestionowana. Teraz często pojawia się wątpliwość – wyrażana zwłaszcza przez po- lityków – czy w naszym systemie medialnym media publiczne są w ogóle potrzebne? Wawrzyniec Konarski: Jeżeli patrzymy na kraje zaawansowane w takich kwe- stiach, jak prawa człowieka czy stabilność struktur demokratycznych, widzimy wy- raźnie, że współcześnie funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie musi być w nie- których sferach „dopieszczane”. Nie można go pozostawić samemu sobie, ponieważ wszystko to, co łączy nas z perspektywy wieków z kulturą wysoką, zdecydowanie wy- maga stanowienia dozoru – w sensie pozytywnym. Trzeba to czynić m.in. za pomocą środków finansowych, w przekonaniu o konieczności istnienia kultury wysokiej. Bez niej utracimy jako homo sapiens pewne umiejętności, oddając się wyłącznie prymi- tywnej ludyczności. Media publiczne muszą być objęte mecenatem państwa – na razie innej drogi nie udało się znaleźć, co jednak nie znaczy, że nie trzeba jej szukać. Twórcy dotychczasowych projektów nowelizacji ustawy medialnej raczej kwe- stionują niż doceniają dotychczasową pozycję mediów publicznych. Oparte jest to o pomysł potraktowania mediów publicznych jako instytucji podlegających ko- deksowi handlowemu i zasadom wolnego rynku jako podstawy ich działania. To przeczy idei mecenatu państwa i tworzenia kultury wysokiej. Jakie zatem miejsce mają zajmować media publiczne w systemie społeczno-politycznym? Media publiczne muszą być eksponentem szeroko pojętych treści edukacyjnych, winny kształtować odpowiedzialność obywatelską za państwo i społeczeństwo. Po- winny również umożliwiać realizację wartościowych pomysłów,