Jakość życia w naukach medycznych i społecznych Tom I Pod redakcją Beaty Kowalewskiej, Barbary Jankowiak, Hanny Rolka, Elżbiety Krajewskiej - Kułak JAKOŚĆ ŻYCIA W NAUKACH MEDYCZNYCH I SPOŁECZNYCH Tom I Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wydział Nauk o Zdrowiu JAKOŚĆ ŻYCIA W NAUKACH MEDYCZNYCH I SPOŁECZNYCH Tom I Praca zbiorowa pod redakcją Dr n. med. Beaty Kowalewskiej Dr n. med. Barbary Jankowiak Dr n. med. Hanny Rolka Prof. dr hab. n. med. Elżbiety Krajewskiej - Kułak Białystok 2017 Recenzenci monografii Prof. dr hab. n. med. Irena Wrońska Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Lublinie Dr n.med. Anna Ślifirczyk Wydział Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Wydawca Uniwersytet Medyczny ul. Kilińskiego1 Białystok Wydanie I Białystok 2017 Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN komplet 978-83-946571-7-8 ISBN Tom I 978-83-948644-4-6 Opracowanie graficzne Agnieszka Kułak-Bejda zdjęcie zakupione w Can Stock Photo Inc., 6139 Quinpool Rd., Suite 33027, Halifax, NS, B3L 4T6, Canada Druk „Duchno” Teresa Duchnowska, 15-501 Białystok, ul. Baranowicka 115/307 Prawdziwe szczęście jest rzeczą wysiłku, odwagi i pracy Honoré de Balzac SŁOWO WSTĘPNE Jakość życia człowieka to niezmiernie istotny problem, który w ostatnim czasie jest w kręgu zainteresowań nie tylko medycyny, w tym pielęgniarstwa, socjologii, psychologii, filozofii, ale także matematyki, statystyki i ekonomii. Na powyższe z pewnością wpłynął wzrost zainteresowania kosztami opieki zdrowotnej oraz konieczność oceny skuteczności i efektywności leczenia. Pojęcie jakości życia towarzyszy człowiekowi od czasu powstania cywilizacji. W różnych koncepcjach filozoficznych była ona najczęściej utożsamiana z dobrostanem określanym, jako różnica między sumą wszystkich przyjemności, a sumą wszystkich cierpień, jakich człowiek doświadcza w ciągu życia. Już Hipokrates i Arystoteles próbowali dociec, co jest fundamentem, szczęśliwego, satysfakcjonującego życia. Hipokrates życie szczęśliwe utożsamiał ze stanem wewnętrznej równowagi, a Arystoteles z dążeniem do eudajmonii, czyli możliwie najwyższego osiągalnego dobra, które miało być gwarancją szczęścia. Sherman uważa, że „jakość życia człowieka jest wprost proporcjonalna do jego dążenia ku doskonałości, niezależnie od dziedziny w jakiej funkcjonuje” Generalnie można stwierdzić, że jakość życia ma wiele znaczeń i można traktować ją w sposób obiektywny (warunki ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, warunki mieszkaniowe, środowisko naturalne człowieka, zdrowie, środowisko społeczne i wiele innych), bądź subiektywny (indywidualne postrzeganie pewnych rzeczy np. szczęścia, lęków, nadziei, samotności, samopoczucie, zadowolenia). Kane zauważył, że „(…) dla niektórych jest to pojęcie bardzo szerokie, znaczące prawie wszystko oprócz informacji o śmierci jednostki, dla innych to jedynie pewne elementy życia, jeszcze inni podkreślają społeczne i psychologiczne aspekty jakości życia”. Jedna z częściej analizowanych koncepcji jakości życia, tzw. normatywna koncepcja jakości życia, wskazuje na szereg ważnych kryteriów mających istotnych wpływ na ocenę poziomu jakości życia, do których zalicza: bogactwo przeżyć, poziom świadomości, aktywność, twórczość, współuczestnictwo w życiu społecznym. Nie bez znaczenia na poziom jakości życia człowieka ma także wpływ jego stan zdrowia i samopoczucie. Choroba bowiem może wpływać na poczucie jakości życia na wielu poziomach równocześnie. Po raz pierwszy pojęcie jakości życia związanej ze zdrowiem wprowadził Schipper uznając, iż stan zdrowia może w istotny sposób wpływać na życie i funkcjonowanie człowieka. Zgodnie z definicją WHO zdrowie zaczęto traktować nie tylko jako brak choroby, czy ułomności, ale dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, uwzględniając również sferę duchową funkcjonowania człowieka. To właśnie nowe ujęcie problemów zdrowotnych, w tym uznanie roli subiektywnej oceny stanu zdrowia było punktem wyjścia dla szerszego zainteresowania problematyką jakości życia. Obecnie ocena jakości życia jest istotnym i stosowanym równolegle z oceną kliniczną oraz funkcjonalną, wyznacznikiem skuteczności postępowania terapeutyczno-pielęgnacyjnego. Monografia jest zbiorem prac przedstawicieli różnych dziedzin nauki, a intencją jej opracowania było zachęcenie ich do dialogu o różnych aspektach wpływających na kształtowanie jakości życia człowieka zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie. Rozdział I - zawiera teoretyczne podstawy jakości i jakości życia w ujęciu historycznym oraz metodologicznych zasad oceny jakości życia. Rozdział II - podejmuje próbę ukazania badań naukowych z zakresu jakości życia na niwie nauk medycznych. Rozdział III - poświęcony jest również jakości życia jednak w odniesieniu do nauk społecznych. Jako autorzy monografii mamy nadzieję, że w myśl słów Williama Jamesa „życie jest wtedy warte aby je przeżyć, gdy je takim uczynimy” lub Marcusa Aureliusa „Twoje życie będzie takie, jakim uczynią je Twoje myśli” będzie to kolejna „cegiełka”, która przyczyni się do podniesienia jakości życia naszych pacjentów. Chcielibyśmy gorąco podziękować wszystkim Autorom, którzy podjęli się opracowania poszczególnych rozdziałów. To ich wiedza i ogromna życzliwość przyczyniła się do nadania ostatecznego kształtu tej monografii. Zespół redakcyjny Dr n. med. Beata Kowalewska Dr n. med. Barbara Jankowiak Dr n. med. Hanna Rolka Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak Wykaz autorów WYKAZ AUTORÓW Bachórzewska – Gajewska Hanna prof. dr hab. n.med. Zakład Medycyny Klinicznej Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Bielecka Joanna lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Dietetyka Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymst Bondaryk Urszula lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Pielęgniarstwo Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Borys Jan dr n. med. Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Plastycznej Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologii i Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Chilińska-Kopko Ewelina mgr Klinika Kardiologii Inwazyjnej z OIOK i Pracownią Hemodynamiki, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku Studia doktoranckie, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Chimkowska Dominika lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunek Dietetyka Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Chludzińska Sylwia mgr piel. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa Chirurgicznego Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Chorąży Monika dr n. med. Klinika Neurologii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku Chrzanowska Urszula dr n. o zdr. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Wykaz autorów Cisoń- Apanasewicz Urszula mgr piel. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Cybulski Mateusz dr n. o zdr. Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Ćwiek Magda lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Pielęgniarstwo Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Dmitruk Kamila lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Logopedia z Fonoaudiologią Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Dolińska Cecylia dr n. o zdr. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Doroszkiewicz Halina dr n. med. Klinika Geriatrii Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Duda Katarzyna lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Fizjoterapia Instytut Medyczny Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiebiorczości w Łomży Dziekońska Mirosława mgr piel. Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku Dzięcioł-Anikiej Zofia dr n. o zdr. Klinika Rehabilitacji Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Felsmann Mirosława dr n. med. Pracownia Podstaw Umiejętności Klinicznych i Symulacji Medycznej Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wykaz autorów Filanowicz Małgorzata dr n. med. Katedra Pielęgniarstwa Zachowawczego, Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Futyma Klaudia lic. Absolwentka Studiów I stopnia kierunku Dietetyka Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Grodzka Ewelina studentka Studiów I stopnia kierunku Elektroradiologia Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Humańska Marzena Agnieszka dr n. med. Pracownia Podstaw Umiejętności Klinicznych i Symulacji Medycznej, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Jakubów Piotr dr n. med. Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku Jankowiak Barbara dr n. med. Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kaczmarczyk Kaja mgr piel. Pracownia Podstaw Umiejętności Klinicznych i Symulacji Medycznej Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Keller Artur student Interdyscyplinarne Koło Naukowe „Biochemii Stomatologicznej” przy Zakładzie Stomatologii Zachowawczej, Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologii i Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kirpsza Bożena dr n. med. Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kopko Szymon mgr Klinika Rehabilitacji, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Studia doktoranckie, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Wykaz autorów Kowalczuk Krystyna dr n. med. Zakład