საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი არნ. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის კავკასიოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო ინსტიტუტი ენათმეცნიერ-კავკასიოლოგთა V საერთაშორისო სიმპოზიუმი მეტყველების ნაწილთა პრობლემა იბერიულ-კავკასიურ ენებში ეძღვნება აკადემიკოს არნოლდ ჩიქობავას დაბადების 120 წლისთავს პ რ ო გ რამა თბილისი 2018 The Georgian National Academy of Sciences Iv. Javakhishvili Tbilisi State University Arn. Chikobava Institute of Linguistics The Institute of Caucasology at the Faculty of Humanities V International Symposium of Linguist-Caucasologists The Problems of Parts of Speech in Ibero-Caucasian Languages Dedicated to the 120th Birth Anniversary of Academician Arnold Chikobava P r o g r a m Национальная Академия наук Грузии Тбилисский государственный университет имени Ив. Джавахишвили Институт языкознания имени Арн. Чикобава Инcтитут кавказоведения факультета гуманитарных наук V Международный симпозиум лингвистов-кавказоведов Проблема частей речи в иберийско-кавказских языках Посвящается 120-летию со дня рождения академика Арнольда Чикобава П р о г р а м м а Tbilisi 2018 Тбилиси 2 სიმპოზიუმის მუშაობის განრიგი 22 ნოემბერი (საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია, რუსთაველის გამზირი, 52, V სართული) 930 – 1130 – მონაწილეთა რეგისტრაცია 1200 – სიმპოზიუმის გახსნა, მისალმებები, მოხსენებები 1400 – ხემსი 1500 – 1700 – სექციური სხდომები 23 ნოემბერი სექციუ რი ს ხ დ ო მ ა (ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, I კორპუსი, ჭავჭავაძის გამზირი, 1) 1000 – 1200 – სექციური სხდომები 1200 – ხემსი 1300 – 1500 – სექციური სხდომები 1500 – ხემსი 1600 – 1800 – სექციური სხდომები 1900 – სადილი 24 ნოემბერი პ ლ ე ნარულ ი ს ხ დ ო მა (ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, I კორპუსი, ჭავჭავაძის გამზირი, 1) 1000 – 1200 – მოხსენებები 1200 – ხემსი 1230 – შემაჯამებელი სხდომა 1400 – ექსკურსია, ბანკეტი 3 22 ნოემბერი 1200 სიმპოზიუმის გახსნა (საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია, რუსთაველის გამზირი, 52, V სართული, სხდომათა დარბაზი) შესავალი სიტყვა – საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის პრეზიდენტი, აკად. გ. კვესიტაძე მისალმებებ ი: საქართველოს პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარე მ. ჯაში თ. გამყრელიძე – საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სა- პატიო პრეზიდენტი გ. შარვაშიძე – ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორი ი. აბდულაევი (მაჰაჩყალა) – ჰ. წადასას სახელობის ენის, ლიტერატურისა და ხელოვნების ინსტიტუტის მთავარი მეცნიერ-თანამშრომელი კ. ვამლინგი (მალმო) – მალმოს უნივერსიტეტის პროფესორი ა. ხალიდოვი (გროზნო) – ჩეჩნეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფე- სორი მ. სულტიგოვა (მაგასი) – ჩ. ახრიევის სახელობის ინგუშეთის ჰუმანიტა- რულ მეცნიერებათა სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის წა- მყვანი მეცნიერ-თანამშრომელი ა. აბრეგოვი (მაიკოპი) – ადიღეს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზოგადი ენათმეცნიერების კათედრის პროფესორი ს. პაზოვი (კარაჩაევსკი) – უ. ალიევის სახელობის ყარაჩაი-ჩერქეზეთის სა- ხელმწიფო უნივერსიტეტის პრორექტორი ნ. მაჭავარიანი (თბილისი) – თსუ არნ. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიე- რების ინსტიტუტის დირექტორი ც. ბარამიძე (თბილისი) – თსუ ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტე- ტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი 4 მოხსე ნებები ნ. მაჭავარიანი (თბილისი), აკადემიკოს არნოლდ ჩიქობავას ცხოვრება და მოღვაწეობა გ. კვარაცხელია (თბილისი), არნოლდ ჩიქობავას თეორიული მემკვიდრეობა ვ. შენგელია (თბილისი), აკადემიკოსი არნოლდ ჩიქობავა – ქართველური და იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნერების პატრიარქი დ. მელიქიშვილი (თბილისი), გრამატიკის, როგორც ენათმეცნიერების ერთ-ერთი დარგის, შესწავლის საგანი არნოლდ ჩიქობავას „მეთოდოლოგიური იმანენტიზმის“ შუქზე (ისტორია და დღევანდელობა: 1928-2018) 1500 – 1700 ს ე ქ ციუ რი ს ხ დ ო მები I სექცია თავმჯდომარეები: ნ. მაჭავარიანი, მ. ი. მაჰომედოვი ა. აბრეგოვი (მაიკოპი), nomina agentis-ისა და nomena actionis-ის გამიჯვნი- სათვის ადიღეურ ენათა -კ სეგმენტიან ნაზმნარ არსებით სახელებში ნ. მაჭავარიანი (თბილისი), ზედსართავი სახელისა და ზმნისართის გამიჯ- ვნისათვის აფხაზურში უქონლობის სახელთა წარმოებისას მ. ი. მაჰომედოვი (მაჰაჩყალა), ზედსართავი სახელის კლასისა და რიცხვის ნიშნების სინტაქსური როლი ხუნძურ ენაში მ. სუხიშვილი (თბილისი), ვინ? და რა? ჯგუფის სახელების სემანტიკისა და ფორმაცვალების შესახებ ქართულში ნ. აბდულმუთალიბოვი (მაჰაჩყალა), პრევერბები ლეზგიური ზმნის სტრუქტურაში თ. ლომთაძე (ქუთაისი), ც. ჯანჯღავა (თბილისი), სახელთა ბრუნების თა- ვისებურებები ცხინვალელ ებრაელთა მეტყველებაში 5 ნ. გიშევი (მაიკოპი), ადიღურ ენათა მეტყველების ნაწილების საკითხისა- თვის ნ. მეტრეველი (პარიზი), ვითარებითი ბრუნვის განსხვავებული ფორმები ზოგიერთ მეტყველების ნაწილთან ლ. ტარიევა (მაგასი), ერგატიულ ენათა პირის პარადიგმის ეგოცენტრული კომპონენტები სახელის მორფოლოგიაში II სექცია თავმჯდომარეები: ი. დიბიროვი, მ. სუხიშვილი ა. ხალიდოვი (გროზნო), უპირო პრედიკატივები იბერიულ-კავკასიურ ენებში ნ. არდოტელი (თბილისი), კლასის გრამატიკული კატეგორია ნახურ-და- ღესტნურ ენათა სახელსა და ზმნაში ს. პაზოვი (კარაჩაევსკი), ზედსართავი სახელის, როგორც მეტყველების ნა- წილის, კვალიფიციის ზოგი თავისებურების შესახებ აბაზურ ენაში მ. ჩუხუა (თბილისი), კავკასიური ტიპის უფროობითი ხარისხის სუფიქ- სური წარმოებისათვის სვანურში ი. ლანდერი, ტ. არხანგელსკი (მოსკოვი), ადიღეურ ტექსტთა ავტომატური მორფოლოგიური ანოტირების თავისებურებები ა. ბაბალიევა (პარიზი), ა. როსტოვცევ-პოპიელი (პარიზი), IMMOCAL: ზმნური კატეგორიების ტიპოლოგიასთან დაკავშირებული კორპუსებზე დაფუძნებული მიდგომა ვ. ახალაია (გორი), ნაწილაკები და ბრუნვის ნიშნები კავშირის ფუნქციით ჭანურში (ლაზურში) ჰ. ნავრაზოვა, ლ. ასხაბოვა (გროზნო), ზმნისართებისა და თანდებულების მატერიალური ერთობა და ფუნქციური სხვაობა ნახურ-და- ღესტნურ ენებში კ. აბაქაროვა (ნარიან-მარი), ლაკური ენის ზოგი სტრუქტურული ერთეუ- ლის სტატუსისათვის მეტყველების ნაწილთა სისტემაში 6 III სექცია თავმჯდომარეები: ს. ანჩეკი, ზ. კიკვიძე ლ. აბულაძე (მიუნსტერი), სივრცული დეიქსისის კატეგორია კავკასიურ ენებში ზ. მალაევა (მაჰაჩყალა), ზმნურ-სახელური დიაპაზონის „შერეული“ მეტყვე- ლების ნაწილების გრამატიკული სტატუსის პრობლემის შესახებ ე. გაზდელიანი (თბილისი), მრავლობითი რიცხვის წარმოება სვანურ მიმღეობებში მ. ბაჰომედოვი (მაჰაჩყალა), არსებითი სახელის შემცველი ტოპონიმიკური მოდელები დაღესტნის ხალხთა ენებში ი. ვიკერს შროირი, მ. იონოვი (მაინის ფრანკფურტი), ბაცბური ენის კორპუსის შედგენა-ანოტირება რ. ფარეულიძე (თბილისი), სიტყვაწარმოების ზოგი საშუალების შესახებ ჩეჩნური ენის ქისტურ დიალექტში რ. დუაიკი (ჰებრონი), ენის შენარჩუნების შესახებ არაბულ სამყაროში სხვადასხვა თაობის ჩერქეზთა მიერ თ. მახარობლიძე (თბილისი), მეტყველების ნაწილთა პრობლემა ქართულ ჟესტურ ენაში ს. ანჩეკი (მაიკოპი), პოლისემიისა და ომონიმიის საკითხისათვის ადიღურ ენებში 7 23 ნოემბერი ს ე ქ ციუ რი ს ხ დ ო მები (ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, I კორპუსი, ჭავჭავაძის გამზირი, 1) I სექცია 1000 – 1200 თავმჯდომარეები: თ. გვანცელაძე, ზ. მალაევა თ. გვანცელაძე (თბილისი), სიტყვის მახასიათებლები აფხაზურ ენაში რ. მუთალოვი (მოსკოვი), ზმნის გრამატიკული კატეგორიები კადარულ ენაში რ. ოლმესოვი (მაჰაჩყალა), თურქიზმები დაღესტნურ ენათა მესაქონლეო- ბის ლექსიკაში ნ. ფონიავა (თბილისი), გაოცებისა და მწუხარების გამომხატველი შორის- დებულები აფხაზურში ლ. ფაჩულია (სოხუმი), ზ. კიკვიძე (თბილისი), ექოსებრი რედუპლიკაციის სამი ტიპი მეგრულში რ. საგოვი (მაგასი), ინგუშთა საკუთარი სახელების სიტყვაწარმოების თა- ვისებურებანი მ. ხაჩუკაევა (გროზნო), ვოკატივის ფუნქციით გამოყენებული ნათესაობის ტერმინების სტატუსის საკითხისათვის მეტყველების ნაწილ- თა სისტემაში ა. როსტოვცევ-პოპიელი (პარიზი), III და IV სერიების ნაკვთთა ფუნქციუ- რი განაწილება მეგრულში მ. შიჰაბუდინოვი (კურაევი) (ხასავიურთი), ხუნძური ზმნის ხმაბაძვითი და ბგერწერითი ფუძე 8 1300 – 1500 თავმჯდომარეები: ს. ომიაძე, მ. სულტიგოვა ტ. ჰაჯიაჰმედოვი (მაჰაჩყალა), დარგუული ენის გავლენა ყუმიყური ენის ყაიტაღური დიალექტის ანგიკენტურ კილოკავზე ს. ომიაძე (თბილისი), შორისდებული – სხვათაგან გამორჩეული მეტყვე- ლების ნაწილი ჟ. აღაბეკოვი (მაჰაჩყალა), თანდებულები თაბასარანული ენის ჩრდილო- ურ დიალექტში რ. აბაშია (თბილისი), მორფოლოგიურ-ლექსიკური იზოგლოსები და სა- ერთოქართველური ფუძეენის დიფერენციაციის ზოგიერთი საკითხი ა. ვაგაპოვი (გროზნო), ჩეჩნური ენის დამოუკიდებელ ზედსართავთა მე- ტყველების ამა თუ იმ ნაწილისადმი კუთვნილების საკითხი- სათვის მ. ბიდანოკი (მაიკოპი), ხშირად გამოყენებული მეტყველების ნაწილები ადიღურ იგავებში მ. ჭეერჩიევი (მაჰაჩყალა), ზმნური ფორმაწარმოების თავისებურებები ხუნძური ენის ჭარულ დიალექტში ც. ჯანჯღავა (თბილისი), ზოგი მორფონოლოგიური მოვლენის შესახებ მე- გრულ სახელთა ბრუნების პროცესში 1600 – 1800 თავმჯდომარეები: ი. აბდულაევი, ი. ჩანტლაძე ი. აბდულაევა (მაჰაჩყალა), ინფინიტივი ახვახურ ენაში თ. ბურჭულაძე (თბილისი), მსაზღვრელიან სახელთა ბრუნების ტიპებისა- თვის ს. ჯამირზაევი (გროზნო), ჩეჩნური ენის რეალური თუ ფორმალური გრა- მატიკის შესწავლის საკითხისათვის მ. იბრაჰიმოვა (მაჰაჩყალა), მასდარის სახელურ ნიშანთა სპეციფიკა რუ- თულურ ენაში ქ. დათუკიშვილი (თბილისი), თანდებულისა და ნაწილაკის საკითხი ქარ- თული ენის მეტყველების ნაწილთა სისტემაში 9 ნ. სურმავა (თბილისი), თავიეთ-ი და თავიანთ-ი რეფლექსივების ურთი- ერთმიმართებისათვის (სამწერლობო ძეგლთა მონაცემების მიხედვით) დ. მაჰომედოვა (მაჰაჩყალა), კლასისა და რიცხვის ნიშნების როლი ყარა- ხული დიალექტის ტლესერუხულ კილოკავში ლ. კოჭლამაზაშვილი (თბილისი), ბრალდებითი ბრუნვის საკითხისათვის ხათურში II სექცია 1000 – 1200 თავმჯდომარეები: რ. ფარეულიძე, ბ. ხარსიევი ი. დიბიროვი (მაჰაჩყალა), ზმნა როგორც მეტყველების ნაწილი ხუნძურ ენაში (ჭარული დიალექტის მასალის მიხედვით) ნ . ჯორბენაძე (თბილისი), მეტყველების ნაწილთა სისტემისა და ქვესის- ტემების დაჯგუფების თანამედროვე პრინციპებისათვის ქარ- თულში ლ. აზმაიფარაშვილი (თბილისი), დერივაციის თავისებურებები ხუნძურ ენაში უ. ჰასანოვა (მაჰაჩყალა), რთულ ზმნისართთა წარმოება დარგუულ ენაში ბ. ხარსიევი (მაგასი), ანთროპოცენტრულ კომპონენტთა შესატყვისობის საკითხისათვის ერგატიულ ენათა სახელის