1 2 SADRŽAJ / CONTENTS 50 godina Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH / 50 years of the Centre for Balkan Studies of the Academy of Sciences and Arts of Bosnia and Herzegovina . 5 Članovi Centra za balkanološka ispitivanja Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine . 45 Members of the Centre for the Balkan Studies of the Academy of Sciences and Arts of Bosnia and Herzegovina . 47 Bibliografija izdanja Centra za balkanološka ispitivanja Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine / Bibliography of the publications of the Centre for Balkan Studies of the Academy of Sciences and Arts of Bosnia and Herzegovina . 50 Uz DVD izdanje zbirke publikacija Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH . 169 DVD collection of publications of the Centre for Balkan Studies of ANUBiH . 170 3 50 godina Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine u 2013 . godini obi- lježava 50 . godišnjicu osnivanja Centra za balkanološka ispitivanja, jed- ne od prvih istraživačkih jedinica u okviru prvobitnog Naučnog društva BiH i sadašnje Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine .1 1 . Balkanologija i njeni počeci na prostoru Bosne i Hercegovine Balkanologija, nauka o jeziku, kulturi i prošlosti stanovnika Balkanskog poluostrva nastala je u 19 . stoljeću kao posljedica intenziviranja evrop- skog naučnog i političkog interesa za ovaj u to doba još uvijek dobrim dijelom otomanskoj imperiji pripadajući prostor . Multidisciplinarni karakter balkanologije ogleda se kroz naučne discipline: etnologiju, istoriju, arheologiju, filologiju, antropologiju itd ., čijim se rezultatima koristi . S obzirom na značaj Balkana kao važnog geopolitičkog prostora na kojem se od najranije prošlosti susreću i prepliću različiti kulturni i etnički elementi te odigravaju značajni istorijski događaji i civilizacijski procesi, balkanologija se danas proučava u raznim institucijama širom Evrope i svijeta . U Bosni i Hercegovini balkanologija je kao naučna disciplina prisut- na već više od jednog stoljeća . Počeci istraživanja bilježe se u vrijeme uspostave austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini, a prije svega od 1 U pripremi ovog historijata prvih pedeset godina rada Centra služili smo se dokumen- tima iz Arhive Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH i Balkanološkog instituta pri Naučnom društvu BiH, te tekstovima: H . Kapidžić, Prilozi za proučavanje Instituta za istraživanja Balkana u Sarajevu (1904-1918), Godišnjak VI/4, 142-143; Spomenica Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine 1888-1988, Sarajevo 1988; A . Benac, Uz desetu obljetnicu Centra za balkanološka ispitivanja (1963-1973), Godišnjak XII/10, 284-290; F . Barišić, Centar za balkanološka ispitivanja ANUBiH, Godišnjak XIII/11, 23-26; Dva- deset godina Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH, Sarajevo 1983; A . Škegro, Četvrt vijeka Centra za balkanološka ispitivanja ANUBiH, Godišnjak XXVII/25, 207- 221; Spomenica ANUBIH, 1951-2011, Sarajevo 2011 . Za izradu ovog pregleda korišteni su i godišnji izvještaji o radu Centra i planovi budućeg rada i zapisnici sa godišnjih sa- stanaka objavljivani iz godine u godinu u rubrici Hronika u Godišnjaku, te u Ljetopisu ANUBiH . 5 osnivanja Zemaljskog muzeja u Sarajevu, kompleksne naučne ustanove koja će istraživati i prikupljati podatke o kulturnoj prošlosti i prirod- nim bogatstvima ovog područja, sve do nedavnog, nadamo se, privre- menog zatvaranja .2 Inicijativom dr . Karla Patscha, uglednog arheologa i stručnjaka iz oblasti klasične filologije, u ovom Muzeju je 1904 . godine osnovan Institut za istraživanje Balkana . Zadatak Instituta je bio priku- pljanje antikvarske dokumentacije i proučavanje istorije, jezika i kulture susjednih balkanskih zemalja (Crne Gore i Albanije u prvom redu, a zatim i Srbije, Bugarske i Rumunije) . Do aneksije Bosne i Hercegovine 1908 . godine Institut je uglavnom djelovao u okvirima naučne aktiv- nosti njegovog osnivača, da bi nakon toga dobio podršku i subvenciju Zajedničkog ministarstva finansija te nastavio rad kao „Bosanskoherce- govački institut za istraživanje Balkana“ . U periodu od 1904 . do 1918 . godine u Institutu za istraživanje Balkana prikupljena je velika kolekcija geografskih karata, dokumenata, fotografija, a oformljena je i biblioteka s bogatim fundusom knjiga . U okviru Instituta publikovane su serije izdanja pod naslovom: „Zur Kunde der Balkanhalbinsel“ (Poznavanje Balkanskog poluostrva), „Reisen und Beobachtungen“ (Putovanja i za- pažanja) i „Quellen und Forschungen“ (Izvori i istraživanja), u okviru kojih je objavljeno ukupno 27 publikacija . Iako je dr . Karl Patsch težio odvajanju Instituta u zasebnu ustanovu izvan okvira Zemaljskog muze- ja, do toga nije došlo, a propašću Monarhije 1918 . godine Institut je u potpunosti prestao s radom . 2 . Balkanološki institut u okviru Naučnog društva Bosne i Hercegovine Nakon perioda stagnacije između dva rata, godine 1954 . dolazi do po- novnog oživljavanja balkanoloških istraživanja u Bosni i Hercegovini i to zahvaljujući inicijativi profesora Henrika Barića . Pošto je u vrijeme svoje aktivnosti u Beogradu sarađivao s Balkanološkim institutom kojeg su od 1934 . do 1941 . godine vodili Milan Budimir i Petar Skok, i nakon što je na beogradskom univerzitetu osnovao Seminar za arbanašku fi- lologiju, profesor Barić je bio u prilici da reaktivira sarajevsku balkano- logiju osnivanjem Balkanološkog instituta u okviru Naučnog društva Narodne Republike Bosne i Hercegovine (ND NRBiH, kasnije Naučnog društva Bosne i Hercegovine – ND BiH) . Rješenjem od 15 . jula 1954 . na osnovu odluke Plenarnog sastanka Naučnog društva NRBiH od 29 . juna osnovan je Balkanološki institut Naučnog društva NRBiH sa sje- 2 Zemaljski muzej BiH je u oktobru 2012 . godine zbog nedostatka finansijskih sredstava do daljnjega zatvoren . Kustosi i drugi saradnici muzeja, izuzev osoblja obezbjenjenja zgrade, ostali su bez posla, a muzejski eksponati su spakovani u depoe . 6 dištem u Sarajevu . Zadatak Instituta, kako je navedeno u rješenju, bio je da prikuplja i obrađuje građu koja se odnosi na etničke migracije na Balkanu te da izučava južnoslovensko-vlaške, južnoslovensko-grčke i južnoslovensko-arbanaške jezičke odnose i uzajamne uticaje . Posebno je trebao da izučava postavke tzv . „balkanskog jezičkog tipa“, tj . jezič- ke crte zajedničke u slovenskim i ostalim balkanskim jezicima . Zadatak Instituta je bio je i „razvijanje naučne saradnje i razmjena iskustva sa sličnim institutima i naučnim ustanovama u FNRJ i u inostranstvu .“ Iste godine donesena su Pravila Balkanološkog instituta pri Naučnom društvu NRBiH koja su definisala djelokrug rada, sastav, upravljanje, organizaciju i finansiranje te institucije . Profesor Barić je 1957 . godine uredio prvi broj časopisa Godišnjak u kojem se između ostalog sa svo- jim radovima pojavljuju saradnici Instituta: Idriz Ajeti, Franjo Barišić, Vojmir Vinja, Milenko S . Filipović, Ivan Pudić i drugi . Osim Godišnja- ka, za objavljivanje su priređene knjige djela Milenka S . Filipovića „Has pod Paštrikom“, Henrika Barića „Istorija Arbanaškog jezika“ i Idriza Ajetija „Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa kod Zadra“ . Nakon smrti profesora Henrika Barića 1957 . godine nastupio je kraći prekid u radu Instituta, da bi 1959 . godine njegovo rukovođenje pre- uzeo profesor Milenko S . Filipović koji, u skladu s vlastitim naučnim usmjerenjem, donosi novu orijentaciju i organizacionu strukturu Insti- tituta . Balkanološki institut je trebalo da djeluje u nizu sekcija koje bi se bavile: starom istorijom s arheologijom, istorijom srednjeg vijeka i turskog perioda, balkanskim i drugim jezicima, balkanskom književno- sti, ekonomikom Balkana, sociologijom i demografijom, etnografijom i folklorom te geografijom Balkana . Za ovako ambiciozno zamišljenu organizaciju bilo je potrebno desetak stalnih stručnjaka i niz spoljnih saradnika, što Naučno društvo Bosne i Hercegovine u to vrijeme nije moglo obezbijediti, pa se spomenuta obuhvatna djelatnost nije mogla ostvariti . U ovom periodu u okviru Instituta djeluju: prof . dr . Milenko Filipović, direktor Instituta, prof . dr . Branislav Đurđev, prof . dr . Esad Pašalić, prof . dr . Jovan Vuković, članovi naučnog savjeta, dr . Ivo Pudić, dr . Vojmir Vinja, dr . Ivan Popović, Nedžad Hadžidedić, spoljni i stal- ni saradnici Instituta, i Vera Jereminov, sekretar Instituta . Tokom dvi- je godine aktivnog rada profesora Milenka S . Filipovića kao direktora Instituta objavljen je drugi broj Godišnjaka (1961), publikovane ranije pripremljene publikacije iz serije Djela, organizirana su istraživanja na temu srednjovjekovnog katuna, a u vezi s tim održan i naučni skup čiji su referati objavljeni 1963 . u okviru Posebnih izdanja ND BiH . Zbog kadrovskih i organizacionih teškoća, 1961 . i 1962 . godine u okviru Naučnog društva Bosne i Hercegovine u više navrata vođene su disku- sije o organizaciji i perspektivama budućeg djelovanja Balkanološkog instituta u kontekstu predložene organizacione i kadrovske koncepcije . 7 Na sjednici Predsjedništva Naučnog društva BiH 30 . januara 1962 . go- dine donesen je zaključak da Naučno društvo nije u stanju da iz svojih finansijskih sredstava obezbijedi razvitak Instituta prema koncepciji prof . Milenka Filipovića te je sugerisano da bi se Balkanološki institut trebao razvijati kao ustanova jugoslovenskog karaktera, čiji bi suosni- vač bilo i Naučno društvo NRBiH . S obzirom na činjenicu da Naučno društvo nije u stanju samostalno obezbijediti finansijska sredstva za ta- kav institut, trebalo je da se unutar Naučnog društva formira Centar za balkanologiju