Radosław Ptaszyński Radosław Ptaszyński (ur. 1977) politolog, socjolog, historyk; w latach 2005-2009 pracownik Biu- ra Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie, adiunkt w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczeciń- skiego; stypendysta Ośrodka Pamięć i Przyszłość we Wrocławiu; wcześniej opublikował m.in. Trzymamy straż nad Odrą. Propaganda-Fakty-Dokumenty. Szczecin 2007 i Sędziowie Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie i ich Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946 wyroki. Studia i materiały. Szczecin 2008. „Praca ta niewątpliwie będzie stanowiła ważny punkt odniesienia dla licznych publikacji naukowych i popularnonaukowych, dotyczących procesów społecznych zachodzących na Pomorzu Zachodnim w pierwszym dziesięciole- ciu Polski Ludowej. Praca jest potrzebna, zarówno dla profesjonalnych bada- czy (historyków, prawników, politologów, socjologów), jak i publicystów oraz osób, które chciałyby skonfrontować wiedzę obiegową z naukowymi, solidny- mi ustaleniami”. prof. dr hab. Kazimierz Kozłowski „Jego kwerenda to iście benedyktyńska praca, która jednakowoż „za- owocowała” dziełem dojrzałym tak pod względem merytorycznym, jak i me- todologicznym, dziełem zajmującym znaczące miejsce nie tylko w dorobku publikacyjnym Autora, ale przede wszystkim w historiografii polskiej dziejów Radosław Ptaszyński najnowszych” prof. dr hab. Andrzej Romanow Wojskowy Sąd Rejonowy „Wydaje się, że Autor, wnikliwie traktując źródłowy materiał zrozu- miał, że w czasach, które nie bez przyczyny postrzega się jako dramatyczne, trudno o jednoznaczność i klarowność tak motywów działań w przypadku po- i Wojskowa Prokuratura szczególnych jednostek, jak i zajmowanych wówczas postaw. Radosław Pta- szyński ten jakże skomplikowany czas starał się przede wszystkim zrozumieć, a nie osądzać”. Rejonowa w Szczecinie prof. dr hab. Włodzimierz Suleja w latach 1946–1955 – 1955 IPN Szczecin Radosław Ptaszyński :RMVNRZ\6ċG5HMRQRZ\ i Wojskowa Prokuratura 5HMRQRZDZ6]F]HFLQLH w latach 1946–1955 IPN Szczecin Radosław Ptaszyński :RMVNRZ\6ċG5HMRQRZ\ i Wojskowa Prokuratura 5HMRQRZDZ6]F]HFLQLH w latach 1946–1955 Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Szczecinie Szczecin 2016 Recenzenci: SURIGUKDE.D]LPLHU].R]ãRZVNL SURIGUKDE$QGU]HM5RPDQRZ SURIGUKDE:ãRG]LPLHU]6XOHMD 3URMHNWJUDÀF]Q\VHULL ,ZRQD/HPLUVND 3URMHNWJUDÀF]Q\RNãDGNL 7RPDV]3U]HGSHãVNL 5HGDNFMDLNRUHNWD $QQD.DUROLQD.U]\V]RZVND 6NãDG HVVVWXGLR 'UXN ,QVW\WXW7HFKQRORJLL(NVSORDWDFML²3DĸVWZRZ\,QVW\WXW%DGDZF]\ XO.3XãDVNLHJR5DGRP =GMĕFLHQDRNãDGFH 3URFHV$QGUp5RELQHDXOXW\U $UFKLZXP,31Z6]F]HFLQLH &RS\ULJKWE\,QVW\WXW3DPLĕFL1DURGRZHM².RPLVMDŊFLJDQLD=EURGQL SU]HFLZNR1DURGRZL3ROVNLHPX2GG]LDãZ6]F]HFLQLH6 ,6%1978-83-65574-02-2 Najbliższym Spis treści Wstęp ..................................................................................................................... 9 Rozdział 1. Wojskowe Sądy Rejonowe jako element wojskowego wymiaru sprawiedliwości 1.1. Organizacja sądownictwa wojennego i wojskowego 1943–1955 .................. 17 1.2. Zmiany w unormowaniach prawnych po 1943 roku ................................... 34 1.3. Organizacja i zadania wojskowych sądów rejonowych w systemie wojskowego wymiaru sprawiedliwości ......................................................... 44 1.4 Relacje i związki sądownictwa wojskowego z PPR/PZPR ............................ 68 Rozdział 2. Wojskowy Sąd Rejonowy w Szczecinie 1946–1955 2.1. Warunki powstania i funkcjonowania WSR i WPR w Szczecinie .............. 101 2.2. Struktura organizacyjna i kadry ................................................................. 122 2.3. Rola ławników, obrońcy i świadków w procesie ......................................... 138 Rozdział 3. Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie 1946–1955 3.1. Wojskowe prokuratury rejonowe w systemie wojskowego wymiaru sprawiedliwości ......................................................................................... 151 3.2. WPR w Szczecinie: struktura, kadry, działalność ....................................... 163 Rozdział 4. WSR i WPR w Szczecinie między partią a aparatem bezpieczeństwa 4.1. PPR/PZPR wobec WPR i WSR w Szczecinie ........................................... 199 4.2. Rola Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie w postępowaniu karnym i jego relacje z wojskowym wymiarem sprawiedliwości ........................................................................ 226 4.3. Informacja Wojskowa wobec sędziów i prokuratorów WSR i WPR w Szczecinie .............................................................................................. 247 4.4. Orzecznictwo WSR w Szczecinie................................................................. 259 4.5. WSR w Szczecinie a inne tego typu sądy w Polsce ..................................... 285 Zakończenie ....................................................................................................... 305 Spis tabel ............................................................................................................ 313 Bibliografi a ......................................................................................................... 315 Indeks nazwisk ................................................................................................... 335 9 Wstęp Działalność wojskowych sądów rejonowych stała się w ostatnich latach przed- miotem licznych analiz. Badania prowadzone w nieskrępowany sposób, oparte na nieznanych dotychczas źródłach przyniosły wiele cennych publikacji, które ujmują interesujące nas zagadnienia zarówno w skali kraju, jak i ukazują specyfi kę regional- ną. Spośród autorów zajmujących się analizą problemu na szczeblu regionalnym nale- ży wymienić Krzysztofa Swagrzyka, Bohdana Łukaszewicza, Janusza Borowca, Filipa Musiała, Joannę Żelazko1. Z badań dotyczących sądów wojskowych w ujęciu ogól- nopolskim szczególnie istotne są opublikowane po przełomowym 1989 roku, prace Marii Turlejskiej, Andrzeja Rzeplińskiego, Jerzego Poksińskiego oraz wspomnianego już Krzysztofa Szwagrzyka2. Chociaż czas zakreślony cezurami 1945–1956 w przypadku Pomorza Zachod- niego można uznać za dobrze zbadany, problematyka sądownictwa wojskowego do- tychczas nie stała się przedmiotem licznych, szczegółowych analiz. Z prac omawia- jących tę tematykę można wymienić jedynie książkę Marka Żukowskiego Wymiar sprawiedliwości na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1957 i jego rola w zwalczaniu opozycji3. Praca ta zawiera fragment poświęcony działalności Wojskowego Sądu Rejo- nowego w Szczecinie, nie wyczerpuje jednak w odpowiednio pogłębiony sposób zło- żoności zagadnienia. Wspomnieć należy także artykuł tego samego autora Sądownic- two wojskowe na Pomorzu Zachodnim w latach 1946–1954, zamieszczony w publikacji 1 K. Szwagrzyk, Golgota Wrocławska 1945–1956, Wrocław 1996; B. Łukaszewicz, Wojskowy Sąd Rejonowy w Olsz- tynie 1946–1955. Szkice do monografi i, Olsztyn 2000; J. Borowiec, Aparat bezpieczeństwa a wojskowy wymiar sprawiedliwości. Rzeszowszczyzna 1944–1954, Warszawa 2004; F. Musiał, Polityka czy sprawiedliwość. Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946–1955), Kraków 2005; J. Żelazko, „Ludowa” sprawiedliwość. Skazani przez Woj- skowy Sąd Rejonowy w Łodzi (1946–1955), Łódź 2007. Spośród opracowań powstałych w ostatnich latach i po- święconych poszczególnym wojskowym sądom rejonowym wymienić należy także: Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu, red. K. Szwagrzyk, Wrocław 2002; Z. Biegański, Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956, Bydgoszcz 2003; Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie 1946–1954, red. T. Bereza, P. Chmielowiec, Rzeszów 2004; Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach, wstęp i oprac. T. Kurpierz, Katowice 2004; Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi, red. J. Wróbel, J. Żelazko, Warszawa 2004; Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu 1946–1955, red. W. Handke, R. Leśkiewicz, Poznań 2006; Z. Leszczyńska, Prokuratorzy i sędziowie lubelskich sądów wojskowych 1944–1955, Lublin 2006; R., Leśkiewicz, Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu (1946–1955). Organizacja, funkcjonowanie, procesy aktotwórcze, Warszawa – Poznań 2009. 2 M. Turlejska, Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie, Warszawa 1990; A. Rzepliński, Sądownictwo w PRL, Londyn 1990; J. Poksiński, My sędziowie nie od Boga… Z dziejów Sądownictwa Wojsko- wego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996; K. Szwagrzyk, Zbrodnie w majestacie prawa, Warszawa 2000; idem, Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kra- ków-Wrocław 2005. Wymienić należy także innych autorów zajmujących się tą problematyką: Z. A. Ziemba, Prawo przeciwko społeczeństwu. Polskie prawo karne w latach 1944–1956, Warszawa 1997; A. Lityński, O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999; Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2001; R. Ostafi ński-Bodler, Sądy wojskowe w Polskich Siłach Zbrojnych i ich kompetencje w sprawach karnych w latach 1914–2002, Toruń 2002; P. Kładoczny, Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (1944–1956). Prawna analiza kategorii przestępstw przeciwko państwu, Warszawa 2004; M. Zaborski, Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944–1955, Lublin 2005. 3 M. Żukowski, Wymiar sprawiedliwości na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1957 i jego rola w zwalczaniu opozycji, Koszalin