Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/58879 Author: Gras, S. Title: Vrijplaats voor de kunsten : de Haagse Vrije Academie 1947-1982 Issue Date: 2017-10-31 Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 66 INHOUD 66 27. Livinus van de Bundt, begin jaren zestig (fotograaf onbekend). Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 67 D E E L I Deel 1 De Vrije Academie onder Livinus 1947-1964 67 Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 68 D E E L I 1. Livinus van de Bundt in Zeist, zat een gang naar de kunstacademie of nijver- Den Haag en Parijs heidsopleiding er niet in. Als zestienjarige toog hij aan het werk, maar wel op het terrein van de grafische toegepaste kunst. De zojuist in Zeist Livinus Arie Cornelis Jan van de Bundt werd geopende edelmetaalfabriek van Gerritsen & Van geboren op 5 maart 1909 te Zeist, als oudste Kempen, bekend om zijn tafelzilver, stelde hem zoon van een winkelier in tabak, koffie en thee als leerling reliëfgraveur aan. De samenwerking aan de 1e Hoogeweg 11.1 Zijn roepnaam was met zijn collega Tierer, die op de fabriek veel voor Jantje.2 Het was een streng religieus Nederlands zichzelf experimenteerde met onorthodoxe Hervormd gezin, waarin na Jantje twee dochters technieken, is voor Livinus van groot belang geboren werden. Vader Van de Bundt was een geweest.4 Een kleine twee jaar werkte hij op de respectabel burger van Zeist, lid van de Burger- fabriek in Zeist, om daarna om een onbekende wacht, die, zoals zijn kleindochter Levina zich reden naar Duitsland te vertrekken. herinnert, ‘goed kon schieten en veel medailles In 1928 had Livinus voor de periode van een ontving’. Hij stond bekend als streng, maar recht- half jaar een betrekking in Gummersbach, niet 68 vaardig en voedde Livinus waarschijnlijk met ver van Keulen, bij de Gravieranstalt Holthaus. harde hand op. Hier ontwierp hij als industrieel vormgever Het leven van Livinus van de Bundt stond decoratieve motieven voor geperst behang. vóór 1947 al voor een groot deel in het teken van Daarna keerde hij terug naar Nederland voor zijn de toegepaste en grafische kunsten. In zijn lagere militaire dienst. Waar hij gelegerd was is schooltijd vervaardigde hij houtsneden, waarvan onbekend, maar zeker is dat hij daarna zijn werk hij afdrukken maakte met behulp van de wringer in het edelmetaal weer oppakte, nu bij de van zijn moeders wastobbe. Na de lagere school concurrent Van Kempen & Begeer in Voorschoten. bezocht hij de ULO en ’s avonds de Ambachts- Ook maar weer voor korte tijd, want in 1930 school, waar hij op de afdeling tekenen en schil- bevond hij zich in Brussel, waar hij voor de deren leerde marmeren. Op veertienjarige leeftijd radiofabrikant Aristona stempels voor radiokasten trof hem een oogziekte, waarover hij later meer- vervaardigde. maals vertelde dat het stralende licht en de Livinus trouwde in 1931 met de modiste Anita prachtige kleuren op zijn netvlies hem het idee C. de Jong. Het paar vestigde zich in Den Haag, gaven dat hij schilder moest worden. Op een klein waar Livinus werk vond bij de edelsmid Karel pentekeningetje, gemaakt als nieuwjaarskaart Krol, voor wie hij kerkelijk vaatwerk vervaardigde.5 voor het jaar 1926, lijkt hij het effect van de Om de techniek van het kloppen van koperwerk oogkwaal te verbeelden. Hij tekende een jongen onder de knie te krijgen, volgde hij een avond- in bed onder een geruite deken met een ronde cursus bij Frans Zwollo aan de Haagse Academie vorm boven zijn hoofd als een lichtende cirkel. van Beeldende Kunsten. Tegelijkertijd meldde hij In de rand wordt het woord droom enkele malen zich daar aan voor de dagopleiding MO tekenen. herhaald; in het midden bevindt zich een De akte LO Handtekenen had hij in 1930 al rood-gele wolk met eromheen segmenten met behaald - met twee vijven voor ‘perspectievische daarin de woorden opaal, agaat en robijn. Naast schets’ en ‘perspectievische compositie’ en een het bed staat een kandelaar met een stralend acht voor ‘geheugenschets zwartbord’, cijfers die brandende kaars.3 aangeven dat het uit het hoofd werken hem beter Van de Bundt senior zag niets in het afging dan het mathematisch gerichte kunstenaarschap voor zijn zoon. Nadat Livinus perspectieftekenen. In de klas bij de akten- het vierjarig ULO verliet zonder diploma, met veel opleiding Middelbaar Tekenen ontmoette hij Kees onvoldoendes maar met een negen voor tekenen, Andrea. Dat hij ondanks het LO-diploma toch Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 69 D E E L I weer in de eerste klas moest beginnen zat hem niet lekker; het legde de kiem voor zijn latere weerzin tegen de academie. Het zat hem ook dwars dat zijn ouders in Zeist gewaarschuwd werden als hij een les verzuimde. Terwijl hij de akten-opleiding nog moest voltooien, ging hij grafieklessen geven aan de Vrije Studio, samen met Kees Andrea. In de avonduren werkte hij ondertussen bij Karel Krol. Eind 1934 vernietigde Livinus al zijn schilder- werk. De kleuren uit de tubes bevielen hem niet, hij vond ze te doods. Als graficus werkte hij uitsluitend in zwart-wit. Toen hij in de oorlogsjaren zijn oeuvrecatalogus samenstelde, liet hij die beginnen met een diepdruk, genaamd ‘paddestoelen’ uit 1934. Zijn oudere werk 69 documenteerde hij niet. Grafiek werd vanaf dat moment zijn specialisme. Aan de Vrije Studio doceerde hij het lesvak vanaf 1935.6 Bij hem kon iedere leerling werken naar eigen inzicht en hoefde niemand zich aan normatieve regels te houden. Hij gaf les in etsen, voor hem een nieuw techniek, want hij was gewend met de burijn in staal te steken en koper te bewerken. Etsen bood hem de mogelijkheid om de tekening vlotter en soepeler, in vloeiende lijnen, in het metaal te krijgen. Livinus stond 28. Livinus van de Bundt, Nieuwjaarskaart, 1926 bekend om zijn voorliefde voor het uitproberen en (pentekening). onderzoeken van ongewone materialen en technieken. Diepdruk, hoogdruk en vlakdruk, hij ‘on-hollands’ karakter van Livinus’ werk viel hem beoefende het allemaal. op, en de ‘zwierige vluchtigheid’. Hij verdacht Anita van de Bundt ontwierp ondertussen Livinus ook wel van ‘épater-le-bourgeois’, zoals hoeden, een bezigheid die gaandeweg steeds bijvoorbeeld in het portret van zijn vrouw waar hij meer een business in ‘hoeden en accessoires’ zomaar een oog wegliet.7 werd voor hen samen. Ze reisden getweeën naar In 1936 deed Livinus mee met de gerucht- Parijs, Italië en Wenen om bijzondere stoffen en makende internationale expositie ‘De Olympiade materialen aan te schaffen. Livinus maakte Onder Dictatuur’ (D.O.O.D) in Amsterdam. ontwerpschetsen voor de hoeden, waarbij de Kunstenaars protesteerden hiermee tegen de tekeningen soms uitgroeiden tot portretten en Duitse Olympische Spelen, omdat onder de nazi’s pastels. Ze openden aan Noordeinde 159 de een groot aantal kunstenaars was uitgesloten van hoedenwinkel Maison Anita. Daarnaast vervaar- deelname aan de kunstolympiade. Livinus leverde digde Livinus in opdracht gelegenheidsgrafiek en drie stuks grafiek in. Het werk ‘Opstandig’ ex-librissen. Hij exposeerde zijn werk steeds (afb. 21) was een van de negentien werken die vaker in groepstentoonstellingen. Jos de Gruyter vanwege het vermeende subversieve karakter van becommentarieerde die geregeld. Vooral het de protesttentoonstelling werden verwijderd.8 Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 70 D E E L I 70 29. Livinus van de Bundt, Ex Libris, 1936, houtsnede. Zijn voorliefde voor experimenteren viel de meeste recensenten op. Verder schreven zij over groteske figuren en trok zijn spontane manier van werken de aandacht. De litho ‘Dood en Meisje’, een voorstelling van twee naakten die een gordijn openen waardoor uitzicht geboden wordt ‘op de duistere diepten van het dodenland’, werd meer- dere malen genoemd in de besprekingen.9 Het 30. Livinus van de Bundt, Zittend Naakt, 1942, tijdschrift Boekcier toonde een houtsnede van droge naald (37 x 21,4 cm). Livinus uit 1936, een ex-libris, waarover de recensent schreef dat die Livinus’ bekende vlotte op het atelier van de Engelse Stanley William uitvoering liet zien.10 Toch had zijn gelegenheids- Hayter, de grafiekschool l’Atelier 17.11 Bill Hayter grafiek van die jaren een conventioneel karakter. was een groot vernieuwer in de grafiek en op het ‘Facetten en geflonker’, het ex-libris voor Bert atelier werkten inspirerende collega-kunstenaars, Baasdorp uit Boekcier, bestaat uit een platte ster waaronder Pablo Picasso. Er heerste een met stralen, omringd door driedimensionale informele sfeer onder de kunstenaars, die alle- kristallen, de tekst wat onbeholpen eronder en maal bezig waren de grenzen van de grafische erboven. Het is een gravure die ten opzichte van mogelijkheden te testen.12 Hayter beschouwde de pentekening uit 1926 nauwelijks een zijn leerlingen als zelfstandige individuen die zich ontwikkeling laat zien, maar wel zijn fascinatie nadrukkelijk niet naar zijn voorbeeld mochten voor lichtstralen etaleert. vormen. Hij ging daar ver in; hij zei letterlijk: I try In 1937 vertrok Livinus voor een korte, maar to avoid answering questions.13 I’m just there to cruciale leertijd naar Parijs. In deze periode promote experiments.14 Hij liet zijn leerlingen veranderde zijn stijl opvallend. Hij kwam terecht allerlei mengtechnieken uitproberen, waarbij hij Binnenwerk66-149.qxp_Opmaak 1 08-09-17 11:21 Pagina 71 D E E L I bijvoorbeeld textielweefsels gebruikte om aan het licht te brengen. De droge naald-techniek structuren en patronen in de voorstelling te was voor hem een soort schrijven, dat hij zo realiseren. In 1953 exposeerde Hayter zijn spontaan mogelijk, zonder verstandelijk gravures in Amsterdam; bij die tentoonstelling nadenken, probeerde uit te voeren. werd een film vertoond die iets van die Livinus had ook al gewerkt met de droge technieken liet zien.