Årsmelding 2016 1 Innhald 03 Forord 04 Jordbruksoppgjeret 2016 08 Ny jordbruksmelding: – Eit angrep frå alle kantar 10 Rovdyråret 2016 13 Støtta til bonden 16 Bybondens fyrste år 18 Tryggare saman 20 Familielandbruket under press 23 Bistand til medlemmer 25 Velkommen inn på Open Gard! 28 Høgaste medlemstal på 20 år! 31 Landbruket samlast for klimainnsats 33 Andre saker 34 Eit lite utval av arrangementer i 2016 36 Tillitsvalde i Norges Bondelag 2016/2017 37 Styrets representasjon i eksterne utval 38 Oversikt over utval 39 Tilsette i Norges Bondelag 41 Konsernreknskap 45 Notar til årsrekneskapen for 2016 54 Styrets årsberetning 2016 56 Revisors beretning 2 Forord I fjor fekk eg den beste julegåva. Etter eit år prega av bruksmeldinga vart lagt fram mot slutten av året. at regjeringa haldt fram med angrepa sine mot det Regjeringa la fram fleire forslag som stakar ut kurs- norske familielandbruket, gjekk vi inn i jula med det en mot auka liberalisering og sentralisering av norsk høgaste medlemstalet i Norges Bondelag på 20 år. matproduksjon. Meldinga skapte sterke reaksjonar Dette viser ei auka støtte i vårt arbeid for å ta vare då ho kom, og vil fortsette å prege norsk politikk på norsk landbruk, og ein veksande motstand mot utover våren 2017. regjeringas politikk. Forslaga om å svekke konse- I tillegg til landbruksmeldinga prega ulvesaka sjonsloven, skatteskjerpingar, manglande vilje til å slutten av 2016. Tett opp under jul tok regjeringa følgje opp ulveforliket og ei landbruksmelding med ved klima- og miljøminister Vidar Helgesen avgjer- forslag om å avvikle sentrale element i den norske da om at den vedtatte lisensfellinga av ulv innafor landbruksmodellen, har krevd stor innsats frå Nor- ulvesona i Hedmark ikkje vil bli gjennomført. Ved- ges Bondelag i året om gjekk. taket skapte stort engasjement og sette regjeringas Rett før året starta annonserte statsminister manglande omsyn til dei av oss som bur og livnærer Erna Solberg at regjeringa ikkje ville få gjennomslag oss i distrikta, på dagsorden. Sjølv om det ikkje vart for å fjerne konsesjonsloven. Nokre månader inn i jakt vinteren 2017, er eg heilt overtydd om at arbei- 2016, gjekk ei sak om endra priskontroll og juste- det frå ei samla beitenæring har sett spor i norsk ringar i konsesjonsloven tilbake til regjeringa etter politikk. førebels behandling i Stortinget. Siste ord er fram- Før jul nådde Norges Bondelag 63.000 medlem- leis ikkje sagt i denne saka. mer. Det høgaste medlemstalet sidan 1997. 63.000 Jordbruksoppgjeret i 2016 enda med avtale bønder og andre støttespelarar som seier eit tydelig mellom staten og Norges Bondelag. Forhandling- ja til norsk matproduksjon og mangfaldig landbruk ane var prega av steile frontar, men det som var av- over heile landet. Dette gir meg energi som har vart gjerande for at Norges Bondelag til slutt inngjekk langt inn i det nye året. Eg vil også rette ein særleg ein avtale, var at vi også greidde å få meir til dei små takk til lokallaga for ein iherdig innsats i året som og mellomstore bruka. gjekk. De er grunnfjellet i Norges Bondelag. Forhandlingar med ein part som står langt ifrå oss i ei rekkje saker, er krevjande. I 2016 konkluderte Tusen takk til kvar og ein av dykk – saman får vi vi likevel med at det var meir å tene på å signere avtale Noreg til å gro! enn å bryte forhandlingane. Å signere ein jordbruks- avtale er langt ifrå ein signatur på regjeringas land- Lars Petter Bartnes, leiar i Norges Bondelag brukspolitikk. At landbruksnæringa og regjeringa står langt ifrå kvarandre fekk vi stadfesta nok ein gong då jord- 3 Overlevering av jordbrukets krav. Jordbruksoppgjeret 2016 4 Etter intense og tidkrevjande forhandlingar, inngjekk Norges Bondelag og staten jordbruksavtale på overtid. Jordbruksforhandlingane i 2016 var dei tredje for- Fakta om kravet: handlingane der landbruket møtte den blåblå re- • Ramme på 860 millionar kroner, med 577 gjeringa ved forhandlingsbordet. Tala frå Budsjett- millionar kroner i budsjettoverføringar og 193 nemnda for jordbruket som vart lagt fram i forkant millionar kroner i auka prisar. av forhandlingane, viste ein tydeleg effekt av regjer- • Økonomisk løft til små og mellomstore ingas landbrukspolitikk. Frå 2014 til 2016 hadde dei gardsbruk største mjølkebruka over dobbelt så sterk inntekt- • Legge til rette for auka produksjon av norsk svekst som eit gjennomsnittleg mjølkebruk. storfekjøtt for å dekke etterspurnaden i marknaden Kravet: Moderat krav med tydeleg retning • Betre økonomien i kornproduksjonen • Styrke lønnsemda i å bruke utmarksbeite Jordbruket la fram sitt felles krav til jordbruksavtale 25. april. Kravet hadde ei ramme på 860 millionar Statens tilbod: Framleis einsretting mot stordrift kroner og la særleg vekt på å gje dei små og mellom- Staten la fram tilbodet sitt 4. mai, eit tilbod med store produsentane eit inntektsløft. ramme på 90 millionar kroner. – Regjeringa viser nok ein gong at mindre og Den økonomiske situasjonen i Noreg og det mod- mellomstore bruk ikkje skal vere ein del av fram- erate lønnsoppgjeret i privat sektor i 2016, la grunn- tidas landbruk i Noreg. Det er eit tilbod utan vis- laget for eit moderat krav også frå jordbruket. jonar som ikkje svarer på oppdraget frå Stortinget om eit mangfaldig landbruk i heile landet, sa jord- – Kravet er eit svar på nokre av dei utfordringane brukets forhandlingsleiar, Lars Petter Bartnes etter samfunnet nå må handtere. Ved å satse på verdi- å ha lese tilbodet. kjeda for mat, vil regjeringa skape arbeidsplassar og I tilbodet sitt til jordbruksavtale foreslo staten å grøn verdiskaping i heile Noreg i åra som kjem, sa auke målprisane med 125 millionar kroner og redu- leiar i Norges Bondelag, Lars Petter Bartnes då han serte budsjettstøtta med 70 millionar kroner. Staten la fram kravet på vegne av landbruket. prioriterte i sitt tilbod å auke kornprisen og areal- tilskotet for korn, og å auke beitetilskotet. Mangfaldet i norsk landbruk Kravet la vekt på å støtte opp under mangfaldet i Fakta om tilbodet: norsk landbruk, både for å auke matproduksjonen, • Staten tilbydde 125 millionar kroner i auka mål- men også for å ta vare på andre fellesgode som prisar og ein reduksjon i budsjettoverføringane kjem heile samfunnet til gode. Det vart lagt opp til på 70 millionar kroner. eit inntektsløft på 20 800 kr per årsverk, med særleg • Auka inntekt per årsverk på 4200 kroner. vekt på dei små og mellomstore bruka. – Nordmenn har i dag klare forventningar til oss Nytt forhandlingsutspel frå staten som næring, og er opptatt av verdiskapinga og sys- Det var stor avstand mellom tilbodet frå staten og selsettinga landbruket bidrar til. Verdiar som kultur- kravet frå jordbruket, men etter ein grundig gjen- landskap og levande bygder er også noko folk held nomgang av tilbodet, melde faglaga 6. mai at dei høgt. Dette vil vi levere på, sa Lars Petter Bartnes. ville gå i forhandlingar med staten. 5 Lars Petter Bartnes vert intervjua av TV2s reporter undervegs i forhandlingane. Undervegs i forhandlingane la staten eit nytt forslag mai varsla han staten om at Norges Bondelag og på bordet: ei utsetjing av kravet om lausdriftsfjøs for Norsk Bonde- og Småbrukarlag var klare til å gå i storfeproduksjon frå 2024 til 2034. forhandlingar. – Vi gjekk inn i forhandlingane med klare for- Forhandla på overtid ventningar om at regjeringa ville vise betydeleg Forhandlingane skulle etter planen vere avslutta forhandlingsvilje. Det er heilt avgjerande for å fredag 13. mai. Partane forhandla heile den siste komme fram til ein jordbruksavtale. Då vi til slutt natta for å komme fram til ein avtale før fristen, og greidde å forhandle fram budsjettmidlar som vi fekk forhandlingane heldt fram utover dagen og kvelden målretta mot små og mellomstore bruk, kunne vi den 13. mai. Laurdag 14. mai, ein dag på overtid, skrive under ein avtale. Men det var tøffe forhand- braut Norsk Bonde- og Småbrukarlag forhandlingane. lingar, for dette var langt frå regjeringa sitt utgangs- Norges Bondelag og staten heldt fram sine forhan- punkt, seier Bartnes. dlingar, og ein avtale vart inngått på føremiddagen søndag 14. mai. Korleis er forhandlingane i praksis? – Dei første dagane sit staten og bondeorganisa- Lars Petter Bartnes: - Utfordrande forhandlingar sjonane i lag i prosedyrar der ein går igjennom punkt – Norges Bondelag er opptatt av å sikre mangfaldet for punkt i krav og tilbod. Når forhandlingane startar i norsk landbruk. At vi greidde å utjamne inntekts- for fullt er det formannsmøte mellom forhandlings- moglegheitene mellom små og store mjølkebruk leiaran til staten og næringa på konkrete saker der var avgjerande for at vi kunne underskrive jordbruk- det blir forhandla for å finne løysingar. Då er det savtale i 2016, seier Lars Petter Bartnes. viktig jobbing i forhandlingsutvalet for å vurdere til- Jordbruksoppgjeret 2016 var andre gongen Lars boda, sjå på moglege løysingar og vurdere kva vi Petter Bartnes var jordbrukets forhandlingsleiar. 6. kan gå vidare på og ikkje, fortel Lars Petter Bartnes. 6 Det var i utgangspunktet stor avstand mellom land- bruket sitt krav med ei ramme på 860 millionar og staten sitt tilbod med ramme på 90 millionar. Like- Avtalen inneheldt: vel viste vurderingane grunnlag for å gå i forhand- • Totalramme på 350 millionar kroner. lingar. Både Norges Bondelag og Norsk Bonde- og Det er 260 millionar kroner meir enn Småbrukarlag sette seg ved forhandlingsbordet. statens tilbod. – Det er i utgangspunktet særs utfordrande å • Budsjettoverføringane til jordbruket forhandle med nokon som har eit heilt anna syn vart auka med 100 millionar kroner, på korleis landbruket skal utviklast framover. Jord- som er 170 millionar kroner meir enn bruksforhandlingane 2016 var også krevjande fordi tilbodet frå staten. dei drog ut i tid og det var ein del støy utanfrå med • Avtalen gav auka inntektsmogleg- blant anna lekkasjar som påverka det som skjedde heiter i landbruket med 10 700 kroner ved forhandlingsbordet, seier Lars Petter Bartnes.