İSTANBUL’DA ALEVİ ÖRGÜTLERİ VE ALEVİ OLGUSUNA BAKIŞ Umut Engin 16 11 27 106 YÜKSEK LİSANS TEZİ Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Yüksek Lisans Programı Danışman: Dr. Öğretim Üyesi Şebnem Gülfidan İstanbul T.C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aralık, 2019 İSTANBUL’DA ALEVİ ÖRGÜTLERİ VE ALEVİ OLGUSUNA BAKIŞ Umut Engin 161127106 Orcid: 0000-0003-3066-1582 YÜKSEK LİSANS TEZİ Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Yüksek Lisans Programı Danışman: Dr. Öğretim Üyesi Şebnem Gülfidan İstanbul T.C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aralık, 2019 ii iii TEŞEKKÜR Tez çalışmam esnasında önerileri ve tavsiyeleriyle engin bilgi ve tecrübesinden yararlandığım tez danışmanım Dr. Öğr. Üyesi Şebnem Gülfidan’a teşekkürlerimi sunarım. Yüksek Lisans eğitimimde derslerine keyifle katıldığım, bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım hocalarım Prof. Dr. Belma Akşit’e, Prof. Dr. Bahattin Akşit’e, Prof. Sabahattin Güllülü’ye bölüm başkanımız Prof. Dr. Nurgün Oktik’e teşekkürlerimi sunarım. Yine bana zamanlarını ayıran tecrübe ve deneyimlerini aktaran bütün katılımcılarıma, kıymetli dostum Ümit Ağgül’e ve Merve Polat’a değerli katkıları ve bana kattıkları için teşekkür ediyorum. Benim için her şeyin en iyisini arzulayan, maddi manevi desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen, bana olan inançlarını hiçbir zaman yitirmemiş ve başarılı olmam için büyük katkıda bulunmuş babam Murat Engin’e annem Suna Engin’e çok teşekkür ederim. Umut Engin Aralık, 2019 iv ÖZ İSTANBUL’DA ALEVİ ÖRGÜTLERİ VE ALEVİ OLGUSUNA BAKIŞ Umut Engin Yüksek Lisans Tezi Sosyoloji Anabilim Dalı Sosyoloji Yüksek Lisans Programı Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Şebnem Gülfidan Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019 Bu çalışmada farklı Alevi-Bektaşi örgütlerinin Aleviliğin ne olduğuna dair birbirinden farklı tanımlamaları sorunsalından hareket ederek, çeşitli örgüt yöneticileriyle görüşme gerçekleştirilmiştir. Toplanan veriler analiz edilip, farklılıkların ve benzerliklerin, sosyo-ekonomik, inançsal ve kültürel etkilerini incelemek amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemi 30-60 yaş arasında, İstanbul’da yaşayan, Alevi kurumlarında görev almakta olan, kadın ve erkek 10 katılımcı olarak belirlenmiştir. Her bir katılımcıyla 1 kez yarı yapılandırılmış görüşme yapılmış ve görüşmeler yorumlayıcı analiz yöntemiyle ile incelenmiştir. Yapılan analizde, Alevi kurumlarının, sosyo- ekonomik ve kültürel farklılıkları açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırma sonucunda Alevi örgüt yöneticilerinin Aleviliği tanımlama noktasında birbirine yakın ifadelerde bulunuldukları, farklılığın ise daha çok demokratik hak arama mücadelesinde ki yöntemler konusunda olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kentleşme, Alevilik, Kimlik. v ABSTRACT ALEVI’S ORGANISATIONS AND THE PHENOMENON OF ALEVISM İN İSTANBUL Umut Engin Master Thesis Department of Sociology Sociology Programme Thesis Advisor: Asst. Prof. Şebnem Gülfidan Maltepe University Graduate School of Social Sciences, 2019 This qualitative study is based on the question of different definitions of Alevism, proposed by different Alevi-Bektashi institutions. The collected data are analyzed within the framework of conflict theory. It aims to identify socio-economic, religious and cultural influences that cause differences and similarities between Alevi-Bektashi institutions. The sample of the study was determined as 10 female and male participants between 30-60 years of age living in Istanbul, working in Alevi-Bektashi institution. Semi-structured interviews were conducted with each participant once and these interviews were analyzed with interpretive analysis method. The main finding of this study is that although Alevi-Bektashi institutions use similar expressions to define Alevism, they differ from each other in the methods they use to pursue their democratic rights. Keywords: Urbanization, Alevism, Identity. vi İÇİNDEKİLER JÜRİ VE ESTİTÜ ONAYI ................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ETİK İLKE VE KURALLARA UYUM BEYANIHata! Yer işareti tanımlanmamış. TEŞEKKÜR .............................................................................................................. iv ÖZ .............................................................................................................................. v ABSTRACT .............................................................................................................. vi İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ vii TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. ix ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... x BÖLÜM 1. GİRİŞ ...................................................................................................... 1 1.1. Marks’ın Çatışma Kuramı .............................................................................. 3 1.2. Marks’ın Metodolojisi .................................................................................... 4 1.3. Neo Marksist Çatışma Kuramı ....................................................................... 5 1.4. Alevilik ........................................................................................................... 7 1.5. Bektaşilik ..................................................................................................... 11 1.6. Aleviliğin İnançsal Kökeni .......................................................................... 12 1.7. Alevilikte Ocak Sistemi ............................................................................... 14 1.8. Tanımlar ....................................................................................................... 15 BÖLÜM 2. ARAŞTIRMANIN ARKA PLANI VE METODOLOJİSİ .................. 18 2.1. Araştırmanın Arka Planı .............................................................................. 18 2.2. Araştırmanın Amacı ..................................................................................... 19 2.3. Araştırmanın Önemi ..................................................................................... 20 2.4. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .............................................................. 20 2.5. İşlem ............................................................................................................. 22 2.6. Veri Toplama Yöntemleri ............................................................................ 22 2.7. Nitel Araştırma Yöntemleri.......................................................................... 22 2.7.1. Derinlemesine Görüşme ..................................................................... 23 2.8. Araştırmanın Sınırlılığı ................................................................................ 24 BÖLÜM 3. BULGULAR VE YORUMLAR .......................................................... 25 3.1. Aleviliğin Tanımlanması .............................................................................. 25 3.2. Birden Fazla Alevi Örgütlerinin Olması ...................................................... 28 vii 3.3. Alevilik İnancının/Kültürünün Algılanışında Kır ve Kent Yaşamı Arasında ki Farklılığın Etkisi ...................................................................................................... 33 3.4. Aleviliğin Kent Koşullarında Varlığını Sürdürebilmesi .............................. 36 3.5. Alevi Örgütlerine İlgi Gösteren İnsanların Profili ....................................... 40 3.6. Gençlerin Alevi Kurum ve Derneklerine İlgisi ............................................ 42 3.7. Alevi Örgütlerinin Siyaset ile İlişkisi ........................................................... 46 3.8. Alevilerin Temel Sorunları .......................................................................... 50 3.9. Alevi Örgütlerinin Hak Talepleri ................................................................. 54 3.10. Örgütlerin Karşılaştıkları Diğer Sorunlar................................................... 58 3.11. Örgütsel Yetersizlikler ............................................................................... 60 3.12. Geleceğe Yönelik Hedefler ........................................................................ 63 BÖLÜM 5. SONUÇ ................................................................................................ 67 EK’LER ................................................................................................................... 76 Ek 1: Yarı Yapılandırılmış Görüşme Soruları Örnekleri ......................................... 76 Ek 2: Derinlemesine görüşmeler için görüşme çerçevesi ........................................ 76 KAYNAKÇA ........................................................................................................... 80 viii TABLOLAR LİSTESİ Tablo1:Katılımcılara Ait Demografik Bilgiler…………...…………………………..21 ix ÖZGEÇMİŞ Umut Engin Sosyoloji Anabilim Dalı Eğitim Derece Yıl Üniversite, Enstitü, Anabilim/Anasanat Dalı Y.Ls. 2019 Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Ls. 2013 Maltepe Üniversitesi, İletişim Fakültesi Radyo, Sinema, TV Anabilim Dalı Lise 2007 Şair Abay Konanbay Anadolu Lisesi İş/İstihdam Yıl Görev 2017-2018 Öğretmen. Mehmet Akif Ersoy (İHL) 2016-2017 Öğretmen. Nene Hatun (Endüstri,Meslek ve Teknik) Lisesi Mesleki Birlik/Dernek Üyelikleri Yıl Kurum Alınan Burs ve Ödüller Yıl Burs/Ödül Yayınlar ve Diğer Bilimsel/Sanatsal Faaliyetler Kışisel Bilgiler Doğum yeri ve yılı : İstanbul,