UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Filozofii i Socjologii Eryk Maciejowski LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYCZNA W ŚWIETLE KONCEPCJI PAŃSTWA MINIMALNEGO ROBERTA NOZICKA: PRÓBA ANALIZY KRYTYCZNEJ Rozprawa doktorska przygotowana w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej pod kierunkiem naukowym dr hab. Jolanty Zdybel Lublin 2019 Spis treści Wstęp......................................................................................................................................4 CZĘŚĆ PIERWSZA: ANTROPOLOGIA LIBERTARIANIZMU......................................13 1. Metodologiczne wprowadzenie do problematyki rozprawy............................................14 1.1. Cel analizy: próba analizy krytycznej i materiał badawczy.....................................14 1.1.1. Materiał badawczy: filozofia polityki Roberta Nozicka...................................17 1.1.2. Miejsce filozofii polityki w dorobku filozoficznym Nozicka...........................20 1.2. Metoda analizy: antropologia filozoficzna jako podstawa filozofii polityki............23 1.3. Przedmiot analizy: uwagi ogólne na temat libertarianizmu.....................................27 1.3.1. Problem definicji libertarianizmu.....................................................................27 1.3.2. Wewnętrzna struktura teorii libertariańskich....................................................35 1.4. Nozick o pierwszeństwie antropologii w budowaniu filozofii polityki....................42 2. Panorama teorii libertariańskich.......................................................................................45 2.1. Problem klasyfikacji libertarianizmu........................................................................45 2.1.1. Podstawowe podziały wewnątrz libertarianizmu..............................................45 2.1.2. Główne osie podziału i próba nowej klasyfikacji.............................................47 2.2. Przegląd filozofii libertariańskich............................................................................51 2.2.1. Prawica libertariańska.......................................................................................51 2.2.2.1. Propertarianizm.........................................................................................52 2.2.3. Lewica libertariańska........................................................................................54 2.2.3.1. Geolibertarianizm......................................................................................56 2.2.3.2. Zielony libertarianizm (ekolibertarianizm)...............................................59 2.2.4. Agoryzm............................................................................................................61 2.2.5. Anarchokapitalizm i minarchizm......................................................................63 2.2.6. Paleolibertarianizm...........................................................................................65 2.2.6.1. Fuzjonizm..................................................................................................67 2.2.6.2. Chrześcijański libertarianizm....................................................................67 2.2.7. Neolibertarianizm.............................................................................................69 2.2.8. Libertarianizm transhumanistyczny i technolibertarianizm..............................70 2.2.9. Bleeding-heart libertarianism i szkoła arizońska.............................................71 3. Zarys libertariańskiej ontologii społecznej i teorii praw..................................................73 3.1. Uwagi wstępne.........................................................................................................73 3.2. Indywidualistyczna ontologia społeczna libertarianizmu.........................................73 3.3. Libertariański spór o źródło normatywności............................................................79 3.3.1. Libertarianizm deontologiczny.........................................................................81 3.3.2. Libertarianizm konsekwencjalistyczny.............................................................93 3.3.3. Libertarianizm kontraktariański........................................................................96 3.4. Dwa aspekty prawa własności prywatnej.................................................................96 3.4.1. Samoposiadanie................................................................................................97 3.4.2. Zasada nieagresji...............................................................................................99 4. Własność prywatna i teoria sprawiedliwości.................................................................108 4.1. Związki zasady nieagresji i własności prywatnej...................................................108 4.2. Teoria sprawiedliwości uprawnieniowej.................................................................112 4.2.1. Ogólny kształt teorii sprawiedliwości.............................................................112 4.2.1. Krytyka własności wspólnej i własności publicznej.......................................114 4.2.2. Powstawanie własności: pierwotne zawłaszczenie.........................................117 4.2.3. Zasada naprawy niesprawiedliwości...............................................................121 4.2.3.1. Schematyczność i nieschematyczność....................................................121 4.2.3.2. Historyczność sprawiedliwości...............................................................123 2 4.2.3.3. Zadośćuczynienie: uprawnione naruszenie zasady nieagresji................125 4.3. Libertariańska koncepcja człowieka w świetle poglądów Nozicka.......................135 CZĘŚĆ DRUGA: LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA PAŃSTWA...................................138 5. Libertariański spór o państwo........................................................................................139 5.1. Ogólny zarys sporu.................................................................................................139 5.2. Krytyka państwa w myśli anarchokapitalistycznej.................................................142 5.2.1. Argument z przymusu.....................................................................................144 5.2.2. Argument z zepsucia.......................................................................................150 5.2.3. Argument z ekonomii......................................................................................156 5.2.4. Problem prawa w społeczności anarchokapitalistycznej................................157 5.3. Państwo minimalne: ogólny zarys doktryny..........................................................162 5.3.1. Problem kompetencji państwa........................................................................164 5.3.2. Problem finansowania państwa.......................................................................169 5.3.3. Problem rozrostu państwa...............................................................................171 6. Metodologiczne podstawy teorii państwa minimalnego................................................174 6.1. Wprowadzenie i ogólna struktura nozickowskiej filozofii państwa.......................174 6.2. Metodologia nozickowskiej filozofii państwa........................................................176 6.2.1. Dwa modele wyjaśniania: zasada skrytej ręki i zasada niewidzialnej ręki.....176 6.2.2. Krytyka metodologii Nozicka w świetle teorii umowy społecznej................180 6.3. Koncepcja fundamentu pod utopię.........................................................................188 6.3.1. Nozickowska krytyka utopii pozytywnych.....................................................188 6.3.2. Model światów możliwych.............................................................................192 6.3.3. Krytyka koncepcji fundamentu.......................................................................194 7. Uzasadnienie koncepcji państwa minimalnego w Anarchii, państwie, utopii................201 7.1. Ogólny kształt argumentacji...................................................................................201 7.2. Od stanu natury do agencji ochronnych.................................................................203 7.2.1. Stan natury......................................................................................................203 7.2.2. Powstanie agencji ochronnych........................................................................210 7.3. Od agencji ochronnych do państwa ultraminimalnego..........................................216 7.3.1. Wzajemne relacje między agencjami..............................................................216 7.3.2. Monopolizacja usług ochronnych i powstanie państwa ultraminimalnego....218 7.4. Od państwa ultraminimalnego do państwa minimalnego.......................................223 7.4.1. Problem osób niezależnych.............................................................................223 7.4.2. Krytyka koncepcji zadośćuczynienia..............................................................228 8. Praktyczna realizacja libertarianizmu............................................................................241 8.1. Paradoks Linda i problem utopijności....................................................................241 8.2. Strategie działania w libertarianizmie....................................................................246 8.2.1. Ścieżka pokojowa: Rothbard, non-voting