Katarzyna Maniszewska Pionierzy terroryzmu europejskiego: Frakcja Czerwonej Armii Kraków 2014 Copyright © by Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie, 2014 Recenzenci: prof. dr hab. Kuba Jałoszyński dr hab. Tomasz R. Aleksandrowicz dr Juliusz Piwowarski Opracowanie redakcyjne i skład: Radosława Rodasik Projekt okładki: Katarzyna Niwińska Ilustracja wykorzystana na okładce: http://www.dw.de/journalist-stefan-aust-baader-meinhof-film-reflects- raf-reality/a-3654882-1 ISBN 978-83-64035-13-5 Wydanie I, Kraków 2014 Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie ul. Krupnicza 3, 31-123 Kraków tel. 12 422 30 68 fax. 12 421 67 25 e-mail: [email protected] www.apeiron-wydawnictwo.pl 2 Spis treści Wstęp ...................................................................................................5 1. Terroryzm – cechy zjawiska ............................................................7 1.1.Terroryzm - problemy definicyjne .............................................7 1.2. Korzenie terroryzmu ................................................................12 1.3. Relatywizm terroryzmu ...........................................................14 1.4. Terroryzm a media ...................................................................20 2. Ruch 68 – korzenie RAF ................................................................30 2.1. Ruch studencki w RFN w latach 60. .......................................30 2.2. Ruch 68 – krytyka zachodnioniemieckiej demokracji .............35 2.3. Koniec lat 60. w NRD .............................................................39 2.4. USA jako punkt odniesienia dla Ruchu 68 ..............................45 3. Czerwona Dekada ...........................................................................50 3.1 Powstanie Frakcji Czerwonej Armii .........................................50 3.2. Teoria partyzantki miejskiej ....................................................55 3.3. Wystąpienie Heinricha Bölla w obronie Ulrike Meinhof ...................................................................................66 3.4. Seria zamachów w maju 1972 roku i pierwsze aresztowania członków RAF .................................68 3.5. Czarny Wrzesień. Zamach podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium ....................................................71 3.6. Przywódcy „pierwszej generacji” RAF w więzieniu w Stammheim ..........................................................................74 3.7. Proces przywódców „pierwszej generacji” RAF ....................77 3.8. Rok 1977 w działalności RAF .................................................81 3 3.9. Jednostka antyterrorystyczna GSG 9 i operacja odbicia zakładników samolotu Landshut w Mogadiszu ..........85 3.10. Reakcja RAF wobec sukcesu operacji antyterrorystycznej w Mogadiszu .........................................................................90 4. Następne pokolenie .......................................................................95 4.1.Początki „trzeciej generacji” terrorystów RAF .......................95 4.2. Świat w latach 70. Wpływ wydarzeń społeczno-politycznych na strategię RAF ......................................................................97 4.3. Lata 80. w działalności RAF ................................................102 4.4. Sojusznicy RAF w Europie Zachodniej ...............................110 4.5. Kryzys Bloku Wschodniego i jego konsekwencje dla dwóch państw niemieckich .............................................119 4.6. Przełom 1989/1990 a działalność RAF.................................127 4.7. Ostatnie oświadczenie RAF .................................................133 5. RAF w mediach ...........................................................................139 5.1. Media – sojusznikiem terrorystów .......................................139 5.2. Medialny obraz terroryzmu w świetle dziennikarskich kodeksów etycznych .............................................................147 5.3. Medialna mitologizacja RAF ...............................................150 Zakończenie .....................................................................................163 Kalendarium wydarzeń związanych z historią RAF .......................168 Bibliografia ................................................................................ .....175 Materiały źródłowe ..........................................................................183 Artykuły prasowe ............................................................................187 4 Wstęp Rozwój działalności Frakcji Czerwonej Armii (RAF) na przestrzeni 28 lat jest wręcz „modelowym” przykładem dynamiki rozwoju ugru- powania terrorystycznego. RAF należy do prawdziwych „pionierów” nowoczesnego terroryzmu: porwania, wymuszenia, napady na banki, by sfinansować zakup broni, zamachy bombowe na kwatery wojskowe, czy wreszcie związki z bliskowschodnimi terrorystami – są początkiem zjawiska, które autorka określa jako globalizację terroryzmu. RAF wywarła wpływ na wiele innych grup terrorystycznych, działających w różnych państwach świata. Również współcześnie można znaleźć przykłady ugrupowań, które – świadomie lub nie- świadomie – powielają wzorce zapoczątkowane przez terrorystów nie- mieckich. Przykładem może być chociażby sieciowa struktura i rozpro- szenie komórek terrorystycznych działających pod wspólnym szyldem, co przywoływać może na myśl model działania współczesnych or- ganizacji terrorystycznych. RAF zasługuje na uwagę również ze względu na fakt, że organizacja ta – jako jedna z pierwszych – w swo- ich strategiach przywiązywała dużą wagę do przekazów medialnych i swoistej „komunikacji społecznej”, a to aspekt, który wydaje się szczególnie istotny dla rozwoju międzynarodowego terroryzmu. „Ataki terrorystyczne są często starannie wyliczone i zaplanowane tak, by przyciągnąć uwagę międzynarodowych mediów elektroni- cznych i prasy”1 – do tego wniosku doszedł Brian Michael Jenkins już w latach 70. Immanentną cechą terroryzmu jest intencja oddziaływania na opinię publiczną za pośrednictwem środków masowego przekazu2. Terroryści potrzebują mediów, by wywoływać strach na masową skalę oraz aby ich żądania zaistniały w świadomości opinii publicznej. 1 B. M. Jenkins, International Terrorism: A New Mode of Conflict, Londyn 1976, s. 50, cyt. za: B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 126. 2 Por.: K. Maniszewska, Terroryzm a media. Środki masowego przekazu i literatura a rozwój terroryzmu w Republice Federalnej Niemiec w latach 1968-1998, Wrocław 2006, s. 25. 5 Z tego względu krąg ofiar działań terrorystycznych nie ogranicza się do jednostek dotkniętych danym zdarzeniem bezpośrednio, poprzez tzw. „pośrednią wiktymizację” krąg ten rozszerza się, co więcej, w do- bie globalizacji może być nieograniczony. Biorąc pod uwagę rozwój terroryzmu na przestrzeni ostat- nich kilkudziesięcioleci, przy jednoczesnej obserwacji sposobu wykorzystania mediów przez terrorystów nie sposób nie zgodzić się z Jenkinsem. W ostatnich dekadach zmienił się sposób, w jaki terroryści korzystają ze środków masowego przekazu, a mówiąc precyzyjniej, w jaki wykorzystują media dla osiągnięcia swoich celów. Dlatego też początki tego zjawiska i podstawowe prawa rządzące strategiami ko- munikacyjnymi terrorystów pozostają niezmienne. Niniejsza publikacja stanowi kontynuację oraz aktualizację badań, których wyniki zostały przedstawione przez autorkę w publikacji „Terroryzm a media. Wpływ środków masowego przekazu i lite- ratury na rozwój terroryzmu w Republice Federalnej Niemiec 1968- 1998”, powstałej na bazie pracy doktorskiej (Uniwersytet Warszawski, 2005) pod tym samym tytułem. W swoich badaniach autorka dowodzi tezy, iż do rozwoju terroryzmu przyczynia się zainteresowanie opinii publicznej, która w dużej mierze czerpie informacje i wyobrażenia o badanym zjawisku ze środków masowego przekazu. W tym miejscu chciałabym podziękować wybitnemu ekspertowi ds. terroryzmu w kontekście walki z tym zjawiskiem, panu profeso- rowi dr. hab. Kubie Jałoszyńskiemu za życzliwość, cenne wskazówki i okazaną pomoc. 6 1. Terroryzm – cechy zjawiska Pojęcie terroryzm rodzi duże wątpliwości definicyjne wśród ba- daczy tego zjawiska. Właściwie możliwe jest jedynie określenie pew- nego zbioru cech, charakteryzujących to zjawisko. Żyjemy w epoce nazywanej czasem „epoką terroryzmu”. Określenie to zyskało na popularności po zamachach w USA we wrześniu 2001, warto więc zastanowić się, dlaczego to popularne (a być może nadużywane?) pojęcie tak trudno zdefiniować. 1.1. Terroryzm ‒ problemy definicyjne Wg definicji słownikowej, terroryzm to „organizowanie zamachów (z bronią w ręku albo bombowych) na członków rządu, ludzi związanych z władzą, na przeciwników politycznych, na osoby innej wiary lub rasy, obcokrajowców lub przypadkowych przechodniów, po- rywanie ludzi albo samolotów, w celu zdobycia władzy, wywołania atmosfery strachu, zamętu, chaosu, wyrażenia protestu, uzyskania korzyści dla jakichś grup, koterii albo osób, wreszcie bez widocz- nej motywacji”3. Ta definicja, mało spójna i przejrzysta, traktuje słowo terroryzm właściwie jako „worek”, do którego wrzucać można najróżniejsze znaczenia. Definicja słownikowa, rzecz jasna, nie może być przyjęta na potrzeby prac naukowych, wskazuje już jednak na pewne istotne cechy zjawiska. Bruce Hoffman w swojej klasycznej pracy Oblicza terroryzmu traf- nie zauważa, że obecnie praktycznie każdy akt przemocy, określany jest popularnie (także w mediach) mianem terroryzmu. Hoffman zwraca uwagę na fakt, iż pojęcie