Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES CİLT / VOLUME VI SAYI / ISSUE 1 Temmuz / July 2020 İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLER FAKÜLTESİ Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES P-ISSN: 2149-0678 / E-ISSN: 2148-8843 Sahibi/Owner İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi adına Prof.Dr. Turan GÖKÇE Editör / Editor Prof.Dr. Cahit TELCİ, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sorumlu Yazı İşleri Müdürü / Responsible Editor Dr. Beycan HOCAOĞLU, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yayın Kurulu / Editorial Board Doç.Dr. Yahya ARAZ, Dokuz Eylül Üniversitesi Dr. Elisabetta BENIGNI, Universitá degli Studi di Torino Dr. Zaur GASIMOV, Orient Institut Istanbul Prof.Dr. Vehbi GÜNAY, Ege Üniversitesi Assoc.Prof. Barbara S. KINSEY, Universty of Central Florida Dr. İrfan KOKDAŞ, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Prof.Dr. Özer KÜPELİ, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Assoc.Prof. Kent F. SCHULL, Binghamton University Assoc.Prof. Nabil Al-TIKRITI, University of Mary Washington Doç.Dr. Haydar YALÇIN, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yayın Türü / Publication Type Hakemli Süreli Yayın / Peer-reviewed Periodicals Yazışma Adresi / CorrespondingAddress İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Balatçık-Çiğli/İzmir Tel: +90(232) 329 35 35-8508 Faks: +90(232) 329 35 19 e-posta: [email protected] Web: http://dergipark.gov.tr/cihannuma Basımevi / Publishing House Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri 87 sk. No:4/A Bornova/İzmir Basım Tarihi / Publication Date Temmuz / July 2020 Cihannüma yılda iki sayı yayımlanan hakemli bir dergidir / Cihannüma is a peer-reviewed journal published twice a year Yazıların yayın hakkı İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi’ne aittir / © Izmir Katip Celebi University Yazıların bilimsel ve etik sorumlulukları yazarlara aittir / Scientific and ethical responsibilities of the articles belong to authors Tarandığımız ve Dizinlendiğimiz İndeksler / Abstracted and Indexed in: Ulakbim TR Dizin, European Reference Index for the Humanities (ErihPlus), Central and Eastern European Online Library (CEEOL), Directory of Open Access Journal (DOAJ), Biefeld Academic Searh Engine (BASE), Open Academic Journal Index (OAJI) Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES Danışma Kurulu / Advisory Board Prof.Dr. Muhsin AKBAŞ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Kemal BEYDİLLİ 29 Mayıs Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Ömür CEYLAN İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Mevlüt ÇELEBİ Ege Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Şaban DOĞAN İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Mehmet ERSAN Ege Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Ersin GÜLSOY Uludağ Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. İlhan KAYAN Ege Üniversitesi (Emekli), Türkiye Prof.Dr. Leandro Rodriguez MEDINA Universidad de las Américas Puebla, İspanya Prof.Dr. Yahya Kemal TAŞTAN İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Abdullah TEMİZKAN Ege Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Ertuğ ÖNER Ege Üniversitesi, Türkiye Prof.Dr. Anıl YILMAZ İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Mikail ACIPINAR İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Fatma AKKUŞ YİĞİT İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Nejdet BİLGİ Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Ersel ÇAĞLITÜTÜNCÜGİL İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Cengiz ÇAKALOĞLU Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Türkiye Doç.Dr. Erkan KONYAR İstanbul Üniversitesi, Türkiye Assoc.Prof. Shelley Elizabeth ROSE Cleveland State University, ABD Assist.Prof. Maria BARAMOVA Sofia University, Bulgaristan Dr. Öğr. Üyesi Muhammet ERTOY İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Türkiye Assist.Prof. David GUTMAN Manhattanville College, ABD Dr. Öğr. Üyesi Can NACAR Koç Üniversitesi, Türkiye ELIAMEP, Hellenic Foundation for European & Dr. Kalliopi AMYGDALOU Foreign Policy, Yunanistan Dr. İlker KÜLBİLGE Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Türkiye FORTH, Institute for Mediterranean Studies, Dr. Marinos SARIYANNIS Yunanistan Cihannüma TARİH VE COĞRAFYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ JOURNAL OF HISTORY AND GEOGRAPHY STUDIES Cilt / Volume: VI Sayı / Issue: 1 Temmuz / July 2020 İÇİNDEKİLER / CONTENTS MAKALELER / ARTICLES Mehmet Salih Erpolat Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Kocaeli Sancağı’nda Dinî Hayatın İzleri / Traces of Religious Life in Kocaeli Sancak according to the Tahrir Records of the 16th Century 1 İsmail Hakkı Kadı On Yedi ve On Sekizinci Asır Osmanlı Tarihine Dair Hollanda Kaynakları / Dutch Sources on Seventeenth and Eigteenth Century Ottoman History 39 Mehmet İnbaşı Eğriboz Sancağı İdarecileri (1756-1792) / The Sanjak of Eğriboz (Éuboea) Administrators (1756-1792) 59 Vehbi Günay Osmanlıların Bağdat'taki Veli Topu: Ebu Hızzame / Historical Sacred Cannon of Ottomans in Baghdad: Abu Khizzama 79 Yasin Kayış 1930’lu Yılların İlk Yarısında Zonguldak’ı Ziyaret Eden Gezi Muhabirlerinin İzlenimleri / Impressions of Travelling Correspondents on Zonguldak in the first half of the 1930s 123 Sinan Levent Japanese Knowledge about Muslims from the Meiji Restoration to Today: Islamic World in the Context of a Trans-National Space / Meiji Restorasyonu’ndan Günümüze Japonya’daki Müslümanlar Hakkında Bilgi Birikimi: Sınırlarötesi Alan Bağlamında İslam Dünyası 163 Beycan Hocaoğlu Hafıza Mekânlarının İktidar Aracı Olarak Kullanılması Üzerine Bir Değerlendirme / Evaluation of Places of Memory as an Instrument for Power 177 ÇEVİRİLER / TRANSLATION Rudi Matthee (Çev. / Trans. İlker Külbilge) On Yedinci Yüzyılda Safevî İranı ile Moskova Arasındaki İpek Ticaretinde Ortaya Çıkan Osmanlı Aleyhtarı Siyasalar ve Mürûr Hakları 197 Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi Sayı VI/1 – Temmuz 2020, 1-37 Doi: 10.30517/cihannuma.768712 TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE XVI. YÜZYILDA KOCAELİ SANCAĞI’NDA DİNÎ HAYATIN İZLERİ Mehmet Salih Erpolat* Öz Kocaeli Sancağı XVI. yüzyılda İznikmid (İzmit), Kandıra, Şile, Gegivize (Genivize) (Gebze), Yoros, İznik, Yalak-Abâd (Yalova) ve Ada (Adapazarı) kazalarından müteşekkildi. Kocaeli Sancağı’nın idari sınırları bugünkü Kocaeli, Sakarya ve Yalova illeri ile İstanbul’un Anadolu yakasında yer alan Üsküdar, Kartal, Beykoz ve Şile ilçelerini kapsamaktaydı. Kocaeli İstanbul ile Anadolu’yu karadan bağlayan yolların kavşak noktası olması ile kara ulaşımı bakımından, burada bulunan limanları ile deniz ulaşımı bakımından tarih boyunca avantajlı jeopolitik bir konuma sahip olmuştur. Bunun yanında gemi yapımına elverişli ağaçların bol olduğu geniş ormanlık alanlar bu coğrafyayı kıymetli hâle getiren başka bir unsurdu. Kocaeli coğrafyası Osmanlı Devleti’ne kuruluşunda beşiklik yapmış sahalardan biridir. Buradaki şehirlerde kurulan ilk Osmanlı medrese, cami, imaret ve zaviyeleri Osmanlı dinî, hukuki ve sosyal düşüncesini oluşturan kurumlardı. Adı geçen kurumlar Kocaeli Sancağı’nı Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi tarihi için farklı kılmaktadır. Bu makalede Kocaeli Sancağı’na bağlı şehir, kasaba ve köylerdeki cami, mescit, medrese, muallimhane, imaret ve zaviye gibi dinî hizmetlerin yerine getirildiği müesseselerin adları tespit edilmiştir. Tahrir defterlerinde yer alan bu müesseseler ile kişi ve yer adlarında görülen dinî unsurlar üzerinden hareketle sancaktaki dinî hayat hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca Türk eğitim tarihi açısından mühim olan bu müesseselerin bulunduğu mahaller, bânileri, buralarda icra edilen hizmetler üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kocaeli Sancağı, Dinî Hayat, Dinî Müesseseler, Vakıf, Tahrir Defteri Traces of Religious Life in Kocaeli Sancak according to the Tahrir Records of the 16th Century Bu makale 3-5 Nisan 2015 tarihinde Kocaeli’nde düzenlenen Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi II Sempozyumu’nda “XVI. Yüzyılda Kocaeli Sancağı’ndaki Dinî Hayatın İzleri” başlığı ile sözlü olarak sunulan bildirinin gözden geçirilmiş ve ilaveler yapılarak yeniden düzenlenmiş hâlidir. * Dr. Öğr. Üyesi, Dicle Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, 21280, Kampüs- Diyarbakır/Türkiye, [email protected], Orcid ID: 0000 0001-5000-7698 Makale Geliş Tarihi / Received Date: 11.01.2020 Makale Kabul Tarihi / Acceptance Date: 05.06.2020 Mehmet Salih Erpolat Abstract Kocaeli Sanjak was composed of the districts of Iznikmid (Izmit), Kandira, Sile, Gegivize (Gebze), Yoros, Iznik, Yalak-Abad (Yalova) and Ada (Adapazari) in the 16th century. The administrative borders of Kocaeli Sanjak included the present provinces of Kocaeli, Sakarya and Yalova, and Üsküdar, Kartal, Beykoz and Şile, located on the Anatolian side of Istanbul. Kocaeli had an advantageous geopolitical location throughout the history in terms of land transportation, sea ports and sea transportation, as it is at the crossroads connecting Istanbul and Anatolia overland. In addition, the existence of large forest areas where trees suitable for shipbuilding were abundant was another factor that made this geography valuable. Kocaeli’s geography is one of the fields that cradled the Ottoman state in its establishment. The first Ottoman madrasas, mosques, imarats and zawiyas established in the cities here were the institutions that formed the Ottoman religious, legal and social thought. The mentioned institutions made Kocaeli Sanjak unique for the foundation of the Ottoman state. In this article, the names of the institutions where religious services such as mosques, masjids, madrasahs, teachers' houses, imarats and zawiyas in the cities, towns and villages of Kocaeli Sanjak have