ISSN: 2791-6650; e-ISSN: 2791-6804 Haziran 2021 / Sayı: 10 June 2021 / Issue: 10 مجلة الدراسات الصوفيّة/Tasavvufî Araştırmalar Dergisi/A Journal of Mystical Studies ISSN: 2791-6650/e-ISSN: 2791-6804 Haziran 2021; Sayı:10 / June 2021; Issue:10 Yayın Sahibi /Publisher : Danışma Kurulu/Advisory Board : Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği Adına Prof. Dr. Abdurrezzak TEK Uludağ Ün. Hasan KARA Prof. Dr. Ali BOLAT Ondokuz Mayıs Ün. Prof. Dr. Hikmet YAMAN Marmara Ün. Yazı İşleri Müdürü/Editorial Department on Chief: Prof. Dr. Cengiz GÜNDOĞDU Atatürk Ün. Prof. Dr. Vahit GÖKTAŞ Ankara Ün. Prof. Dr. Gürbüz DENİZ Ankara Ün. Prof. James W. MORRİS Boston College/ABD Editör/Editor : Prof. Dr. H. Yücel BAŞDEMİR Ankara Ün. Doç. Dr. Öncel DEMİRDAŞ Prof. Dr. Halil ÇİÇEK Yıldırım Beyazıt Ün. Prof. Dr. Himmet KONUR Dokuz Eylül Ün. Alan Editörü/Field Editor : Prof. Dr. Zekirija SEJDİNİ Dr. Öğr. Üyesi Mehmet YILDIZ Universitat İnnsbruck/AVUSTURYA Prof. Dr. Hülya KÜÇÜK Necmettin Erbakan Ün. Yayın Kurulu/Editorial Board : Prof. Dr. İsmail ÇALIŞKAN Ankara Ün. Prof. Dr. Ethem CEBECİOĞLU Emekli Öğr. Üyesi Prof. Dr. Nedim BAHÇEKAPILI İslamitische Prof. Dr. Mustafa AŞKAR Ankara Ün. Universiteit/HOLLANDA Prof. Dr. Ahmet Cahid HAKSEVER Ankara Ün. Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ Ankara Ün. Prof. Dr. Cevdet KILIÇ Trakya Ün. Prof. Dr. Mehmet ÜNAL Yıldırım Beyazıt Ün. Prof. Dr. S. Mustafa HALİLOVİÇ Prof. Dr. Metin ÖZDEMİR Yıldırım Beyazıt Ün. Zenica Ün./BOSNA Prof. Dr. Müfit Selim SARUHAN Ankara Ün. Prof. Dr. M. Shamsul ALAM Dhaka Ün./ Prof. Dr. Necdet TOSUN Marmara Ün. BANGLADEŞ Prof. Dr. İshak RAZZAKOV Prof. Dr. Hamid LAHMER Sidi Mohamed Ün./FAS Kırgız Teknik Ün. Bişkek/KIRGIZİSTAN Prof. Dr. Mustafa ÇAKMAKLIOĞLU Ankara Ün. Prof. Dr. Reşat ÖNGÖREN İstanbul Ün. Doç. Dr. Öncel DEMİRDAŞ Ankara Ün. Prof. Dr. Süleyman DERİN Marmara Ün. Prof. Mohammed RUSTOM Carleton Ün./ Dil Editörleri/Language Editors : KANADA Arş. Gör. Müberra AYGÜNDÜZ Prof. Dr. Yakup ÇOŞTU Hitit Ün. Süreyha AYDIN İletişim Bilgileri/Contact Information : Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği Baskı/Press : Hacı Bayram Mah. Seyh İzzettin Sk. No: 9 Anıl Matbaacılık, Dikmen Cad. No: 244/P 13-14, Altındağ/ANKARA Tel: +90 (312) 483 63 53, ANKARA Telefon/Telephone : Grafik Tasarım/Graphic Design : +90 (312) 311 33 80 Oğuz ÇETİN E-Posta/E-Mail : [email protected] Web Sayfası/Web Page : https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufiyye Sufiyye Haziran-Aralık dönemlerinde olmak üzere yılda iki defa yayınlanan hakemli, akademik bir dergidir. Bu dergide yayınlanan yazıların ilmî ve hukukî sorumluluğu yazarlarına aittir. Sufiyye, TR DİZİN’de taranmaktadır İÇİNDEKİLER ■ Tasavvufta Belâ ve ■ Cüneyd-i Bağdâdî’nin Halifesi İmtihan Telakkisi 9 Ebû Muhammed el-Cerîrî: Hayatı Muammer CENGİZ ve Tasavvufî Görüşleri 239 Yakup PEKDOĞRU ■ Sûfî Portrelerde İnsanın Harun ALKAN Kemâl Süreci Nasıl Başlar? Kuşeyri Örneği 49 ■ Ni‘metullâhiyye Tarikatının Aynur SİNGİN Sâfî Ali Şâhiyye Kolu ve Faaliyetleri 263 ■ Râbıtanın Tarihî Gelişimi, Ahmet ARSLAN Tanımı ve Fıkhî Hükmü 83 Akif DURSUN ■ İbnü’l-Arabî: Entelektüel Geleneğe Açılan Kapı 289 ■ Sabûhî Ahmed Dede’nin İlim William C. CHITTICK ve Hikmet Anlayışı 131 Çeviri:Mustafa Salih EDİS Müzekkir Kızılkaya ■ Sudan’da Tasavvufî Hayatın Şekillenmesine Kâdiriyye Ve Şâziliyye Tarikatlarının Etkisi 163 Kadir ÖZKÖSE ■ İbnü’l-Arabî’nin Nûr-i Muhammedî Açısından Hz. Muhammed ve Diğer Peygamberler Arasındaki İlişkilere Bakışı 179 Veysel AKKAYA ■ Muallim Nâci’nin Dünyasında Tasavvuf 203 Şeyda ÖZTÜRK CONTENTS ■ The Thought of Trouble and ■ Ṣūfīsm in the World Test in Taṣawwuf 9 of Muallim Nācī 203 Muammer CENGİZ Şeyda ÖZTÜRK ■ How does the Moral Competence ■ Abu Muḥammad al-Jarīrī as the Process of Human Being Start Successor of Junayd al-Baghdadī: in Ṣūfī Portraits ‘An Example His Life and Ṣūfī Views 239 of al- Qushayrī’ 49 Yakup PEKDOĞRU Aynur SİNGİN Harun ALKAN ■ Historical Development of ■ The Branch of Niʿmatullāhīyah Rābıṭa, Definition and its Ḥukm Sect Named Sāfī Ali Shāhiyya According to Fıqh 83 and Its Activities 263 Akif DURSUN Ahmet ARSLAN ■ Understanding of Science ■ Ibn al-‘Arabī: The Doorway to an and Wisdom of Ṣabūḥī Intellectual Tradition** 289 Aḥmed Dede 131 William C. CHITTICK Müzekkir Kızılkaya Translation:Mustafa Salih EDİS ■ The Effect of Qadiriyya and Shadhili Ṭariqahs on the Formation of Ṣūfī Life in Sudan 163 Kadir ÖZKÖSE ■ View of Ibn al-Arabī on Muḥammad (pbuh) and Other Prophets in terms of Light of Muḥammad 179 Veysel AKKAYA EDİTÖRDEN Bismillahirrahmanirrahim Sufiyye Dergisi’nin değerli okuyucuları; nuncu sayımızda dergimizin yeni ismi ve tasarımıyla karşınızdayız. Aralık 2016 tarihinde AKADEMİAR Akademik İslâm Araştırmaları ODergisi ismiyle yayım hayatına başlayan dergimiz, Haziran 2021 tarihi itibarıyla Editör Kurulumuz ismini Sufiyye olarak değiştirdi. Bu tarihten itiba- ren yayım hayatına Sufiyye ismi ile devam edecektir. Dergimizin ULAKBİM TR DİZİN başvuru süreci tamamlandı. ULAKBİM tarafından kabul edilen dergimiz 2020 Haziran ve Aralık (8. ve 9.) sayıları da dâhil olmak kaydıyla TR DİZİN’de taranmaktadır. Dergimizin mizanpajının ve basımının en iyi şekilde yapılabilmesi için gerekli gayreti göstermekteyiz. Bu sayımızın muhtevasını, Muammer Cengiz “Tasavvufta Belâ Ve İmtihan Telakkisi”, Aynur Singin “Sûfî Portrelerde İnsanın Kemâl Süreci Nasıl Başlar? ‘Kuşeyrî Örneği’”, Akif Dursun “Râbıtanın Tarihî Gelişimi, Tanımı ve Fıkhî Hükmü”, Müzekkir Kızılkaya “Sabûhî Ahmed Dede’nin İlim ve Hikmet Anlayışı”, Kadir Özköse “Sudan’da Tasavvufî Hayatın Şekillenmesine Kâdiriyye ve Şâziliyye Tarikatlarının Etkisi”, Veysel Akkaya “İbnü’l-Arabî’nin Nûr-i Muhammedî Açısından Hz. Muhammed ve Diğer Peygamberler Arasındaki İlişkilere Bakışı”, Şeyda Öztürk “Muallim Nâcî’nin Dünyasında Tasavvuf ”, Yakup Pekdoğru- Harun Alkan “Cüneyd-i Bağdâdî’nin Halifesi Ebû Muhammed el-Cerîrî: Hayatı ve Tasavvufî Görüşleri”, Ahmet Arslan “Ni‘metullâhiyye Tarikatının Sâfî Ali Şâhiyye Kolu ve Faaliyetleri” başlıklı makaleler ve William C. Chıttıck’in “Ibn al-‘Arabī: The Doorway to an Intellectual Tradition” isimli makalesinin Mustafa Salih Edis tarafından “İbnü›l-Arabî: Entelektüel Geleneğe Açılan Kapı” başlı- ğıyla Türkçeye çevirisi oluşturmaktadır. Bir sonraki sayımızda buluşmak ümidiyle… Vemâ tevfîkî illâ billah… Doç. Dr. Öncel DEMİRDAŞ ARAŞTIRMA MAKALELERİ RESEARCH ARTICLES https://doi.org/10.46231/sufiyye.958776 Gönderilme Tarihi: 20.03.2021 Haziran 2021/Sayı: 10 Kabul Tarihi: 23.06.2021 June 2021/Issue: 10 Tasavvufta Belâ ve İmtihan Telakkisi The Thought of Trouble and Test in Taṣawwuf Dr. Öğr. Üyesi Muammer CENGİZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi orcid.org/0000-0002-2093-9977 [email protected] Muammer CENGİZ 10 Öz Belâ ve imtihan İslâm düşüncesi açısından müşterek bir tema gibi gözükse de kavramsal olarak daha çok tasavvuf metinlerinde işlenmiş bir konudur. Buna karşın akademik tasavvuf araştırmaları içerisinde üzerinde yeterince durulmuş bir mesele değildir. Elinizdeki çalışmada tasavvuf târihinde oluşan belâ ve imtihan telakkisi üze- rine literatüre dayalı kronolojik bir okuma yapılmıştır. Bu çerçevede öncelikle belâ ve imtihanın tasavvuf literatüründe nasıl bir içerik eşliğinde kavramlaştığının tespitine odaklanılmış ve bu iki kavramla irtibatlı diğer tasavvuf terimlerine işaret edilmiştir. Tasavvuf kitâbiyatı içinde belâ ve imtihan temalı metinler hakkında bilgi verilerek tasavvufun teşekkül dönemindeki eserlerden hareketle belâ ve imtihan konusundaki temel vurgular üzerinde durulmuştur. Belâ ve imtihan eksenindeki klasik dönemdeki fikirlerin zaman içinde farklı bir anlayış ve üslûp çeşitliliği ortaya çıkarıp çıkarmadı- ğını tespit etme amacına istinaden tasavvuf târihinin farklı dönem ve coğraflarından konuya dair yaklaşımları bulunan sufilerin görüşlerine yer verilmiştir. Böylece aynı mesele üzerinden tasavvuf târihinin farklı dönemlerinin nasıl birbirine bağlandığı mü- şahede edilmiştir. Belâ ve imtihan hakkındaki söylem alanının sûfilerce daha ziyade Allah-insan irtibatını açıklayan terimler olması cihetiyle konu daha çok bu çizgideki yorumlarla şekillenmiştir. Bu minval üzere tasavvufun dînî düşünce ve söylem alanı- na yaptığı katkı belâ ve imtihan terimleri üzerinden açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Belâ, İmtihan, Allah, İnsan. Abstract Even though trouble and test are considered as a mutual concept in Islamic thou- ght, they are mostly scanned more conceptually in Ṣūfī literature. Still, this topic has not yet been sufficiently emphasized in the academic studies of Taṣawwuf. In this context, a chronological reading based on the Taṣawwuf literature is made on the understanding of trouble and test. For this, firstly, it has been focused on deter- mining the conceptualization of trouble and test in the literature of Taṣawwuf and emphasized correlations of other Taṣawwuf related terms to those two concepts. Covering Taṣawwuf Literature, detailed information is given and some keynotes are underlined about the texts related to trouble and testing, starting from the main written sources of the formation period of Taṣawwuf. In order to determine whet- her the ideas in the classical period on the axis of trouble and test have changed to a different understanding and expression over time, the views of Ṣūfīs from different periods and geographies are included in the research. Thus, it is observed how dif- ferent periods of the history of Taṣawwuf are connected over the same topic. Since the discourses on trouble and test is rather terms explaining the connection between God and human by the Ṣūfīs, the subject is mostly shaped by interpretations along