PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MALBORK (93) Warszawa 2009 Autorzy: Robert Formowicz*, Anna Bli źniuk*, Izabela Bojakowska*, Sławomir Dominiak*, Paweł Kwecko*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Anna W ąsowicz**, Jerzy Król**, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (Robert Formowicz) ..................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Robert Formowicz) ....................................... 4 III. Budowa geologiczna (Robert Formowicz) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (Robert Formowicz, Sławomir Dominiak) .................................................. 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Robert Formowicz, Sławomir Dominiak) .................. 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir Dominiak) ............................ 14 VII. Warunki wodne (Robert Formowicz) ............................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14 2. Wody podziemne...................................................................................................... 15 VIII Geochemia środowiska..................................................................................................... 18 1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko, Anna Bli źniuk)......................................... 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ................................... 22 IX. Składowanie odpadów (Anna W ąsowicz, Jerzy Król) ....................................................... 24 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Robert Formowicz, Sławomir Dominiak) ....................... 28 1. Warunki korzystne......................................................................................................... 29 2. Warunki niekorzystne.................................................................................................... 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Robert Formowicz, Sławomir Dominiak) ....................... 30 XII. Zabytki kultury (Robert Formowicz, Sławomir Dominiak) .............................................. 34 XIII. Podsumowanie (Robert Formowicz, Anna W ąsowicz, Jerzy Król)................................. 35 XIV. Literatura......................................................................................................................... 37 I. Wst ęp Arkusz Malbork Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2008 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Malbork Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2003 roku w Cz ęstochowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym (Dominiak, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne geochemia środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz Malbork opracowano na podstawie szczegółowej analizy materiałów archiwal- nych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w: urz ę- dach marszałkowskich województwa pomorskiego i warmi ńsko-mazurskiego Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Gda ńsku i Olsztynie, starostwach powiatowych w No- wym Dworze Gda ńskim, Malborku, Sztumie i Elbl ągu, urzędach miasta i gminy Malbork i Nowy Staw, a tak Ŝe urz ędach gmin: Stare Pole, Nowy Dwór Gda ński, Stary Targ, Sztum, Dzierzgo ń, Elbl ąg i Gronowo Elbl ąskie. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Malbork zawarty jest mi ędzy współrz ędnymi geograficznymi 19 °00’00” a 19 °15’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 54 °00’00” a 54 °10’00” sze- roko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem geograficznym omawiany obszar nale Ŝy do prowincji Ni Ŝu Środkowo- europejskiego. W południowej cz ęś ci obszaru arkusza przebiega granica dwóch podprowin- cji – Pobrze Ŝy Południowobałtyckich i Pojezierzy Południowobałtyckich. Północna i centralna cz ęść arkusza Malbork nale Ŝy do makroregionu Pobrze Ŝa Gda ń- skiego i mezoregionu śuław Wi ślanych (fig. 1). W obr ębie śuław Wi ślanych wyró Ŝnia si ę jednostki ni Ŝszego rz ędu: śuławy Gda ńskie na zachód od Wisły, śuławy Wielkie (Malbor- skie) mi ędzy Wisł ą a Nogatem oraz śuławy Elbl ąskie na wschód od Nogatu (Kondracki, 2001). Obszar arkusza Malbork umiejscowiony jest na styku śuław Wielkich i Elbl ąskich. śu- ławy stanowi ą aluwialn ą, prawie płask ą równin ę, o całkowitej powierzchni około 2 460 km 2. Z uwagi na doskonałe gleby i stosunki wodne jest to obszar wybitnie rolniczy, a w jego kra- jobrazie dominuj ą pola i ł ąki. Południowo-zachodnia cz ęść obszaru arkusza oraz niewielki fragment cz ęś ci południo- wo-wschodniej nale Ŝy do mezoregionu Pojezierza Iławskiego, stanowi ącego fragment pod- prowincji Pojezierzy Południowobałtyckich. Pojezierze Iławskie obejmuje powierzchni ę oko- ło 4 230 km 2, granicz ąc od północy z śuławami Wi ślanymi, od zachodu z Dolin ą Dolnej Wi- sły, od wschodu z Pojezierzem Mazurskim, a od południa z Pojezierzem Chełmi ńsko- Dobrzy ńskim. Jest to rejon obfituj ący w jeziora, w śród których obserwuje si ę znaczny udział jezior rynnowych (Kondracki, 2001). Mi ędzy wysoczyzn ą Pojezierza Iławskiego, a równin ą śuław Wi ślanych wyst ępuje wy- ra źny kontrast morfologiczny. Powierzchnia równiny jest płaska i monotonna, natomiast rze ź- ba wysoczyzny jest urozmaicona licznymi pagórkami morenowymi. Ró Ŝnica wzniesie ń po- mi ędzy delt ą Wisły a wysoczyzn ą dochodzi do 47,5 m. Najwy Ŝej poło Ŝona jest południowo- zachodnia cz ęść obszaru arkusza, gdzie w okolicach Wielbarka znajduje si ę wzgórze osi ąga- jące w kulminacji 47,1 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝone s ą północno-zachodnie kra ńce arkusza, gdzie w pobli Ŝu Mirowa teren obni Ŝa si ę do 0,4 m poni Ŝej poziomu morza. 4 1 – granica podprowincji, 2 -granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Malbork na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Podprowincja Pobrze Ŝy Południowobałtyckich: Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.53 – Mierzeja Wi ślana, 313.54 – śuławy Wi ślane, 313.55 – Wysoczyzna Elbl ąska, 313.57 – Wybrze Ŝe Staropruskie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Mezoregiony Doliny Dolnej Wisły: 314.81 – Dolina Kwidzy ńska Podprowincja Pojezierzy Południowobałtyckich: Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Obszar arkusza znajduje si ę w strefie przej ściowej, pomi ędzy wpływami klimatu konty- nentalnego i oceanicznego; poło Ŝony jest w regionie klimatycznym pomorsko-warmi ńskim (Stachy, 1987), a zasadnicz ą cech ą tutejszego klimatu jest du Ŝa zmienno ść pogody. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 7,2 °C w centrum śuław, do 7,8 °C w południowo- wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Roczne sumy opadów mieszcz ą si ę w granicach od 500 mm w Starym Polu, do 600 mm w Nowym Stawie (Kreczko, 1998b). Najbardziej inten- sywne opady wyst ępuj ą w lipcu i sierpniu, natomiast pora niskich opadów przypada na półro- cze zimowe – luty i marzec. Okres wegetacyjny trwa od 200 do 210 dni. 5 W układzie administracyjnym omawiany obszar poło Ŝony jest na pograniczu woje- wództwa pomorskiego i warmi ńsko-mazurskiego. Zdecydowana wi ększo ść obszaru znajduje si ę w województwie pomorskim (z wyj ątkiem jego wschodnich kra ńców), w obr ębie trzech powiatów: malborskiego (gminy: Nowy Staw, Stare Pole, miasto i gmina Malbork), sztum- skiego (gminy: Sztum, Dzierzgo ń i Stary Targ) oraz nowodworskiego (gmina Nowy Dwór Gda ński). We wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza znajduj ą si ę niewielkie fragmenty gmin powiatu elbl