Organizator JJózefózef Piłssudski.udski. NiepodlegNiepodległośćść. ć ę ęć DDziedzictwo.ziedzictwo. PamiPamięćęć i m a P . o w t Patroni medialni c i z d e i z D . Dziedzictwo. Pami . Dziedzictwo. ć ś ść o o ł ł g e l d o p e i N . i k Partnerzy s d u s sudski. Niepodleg ł i P f e z ó J Józef P zem ieodlegoi arzaie et ednot organizayn amorzd oedzta azoieiego Józef Piłsudski. Niepodległość. Dziedzictwo. Pamięć Józef Piłsudski. Niepodległość. Dziedzictwo. Pamięć Redakcja Tadeusz Skoczek i Jolanta Załęczny Warszawa 2019 Publikację recenzowali do druku: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski Prof. dr hab. Zbigniew Judycki Na okładce wykorzystano grafikę: Studium portretowe z teki Józef Piłsud- ski w 13 planszach, Zdzisław Czermański, Warszawa 1935, zbiory Mu- zeum Niepodległości w Warszawie, nr inw. Rp. 146/11 Wydawnictwo Muzeum Niepodległości w Warszawie ISBN 978-83-65439-72-7 Muzeum Niepodległości w Warszawie jest instytucją kultury Samorządu Województwa Mazowieckiego Spis treści Tadeusz Skoczek Wstęp. O Piłsudskim w Muzeum Niepodległości ............................. 7 I. Apoteoza Janusz Odziemkowski Józef Piłsudski. Wizje niepodległej Rzeczypospolitej i jej miejsca w Europie ...................................................................................................... 21 Wiesław Jan Wysocki Testament Marszałka ............................................................................... 41 Adam Ostanek Związki Józefa Piłsudskiego ze Lwowem ........................................... 61 Karol Chylak Implikacje myśli politycznej Józefa Piłsudskiego w polityce społecznej i gospodarczej II Rzeczypospolitej ................................. 73 Romuald Turkowski Udział ruchu młodowiejskiego w kultywowaniu zasług Marszałka Józefa Piłsudskiego dla Polski przed zamachem majowym ........ 85 Irena Kępa Hołd, podziw, uznanie dla Marszałka na przykładzie Portugalii oraz innych państw ................................................................................... 113 Jolanta Załęczny Wizerunek Józefa Piłsudskiego w publikacjach z okresu II RP adresowanych do dzieci ........................................................................... 123 II. Pamięć Michał Cieślak Towarzysz Wiktor w murach Cytadeli ................................................ 145 Tadeusz Skoczek Piłsudczana w zbiorach i wydawnictwach Muzeum Niepodległości w Warszawie ................................................................................................ 159 Paweł Bezak Grafiki legionowe w zbiorach Muzeum Niepodległości ................ 173 Regina Madej-Janiszek „Bo w nim jest wszystko…”. Różne spojrzenia na postać Józefa Piłsudskiego i pamięć o nim na podstawie zbioru pocztówek w Muzeum Niepodległości w Warszawie ........................................... 181 Jacek Żurawski Józef Piłsudski w bibliofilstwie ............................................................. 193 III. Polemika Marek Toczek Koncepcje tworzenia polskich sił zbrojnych w latach 1914–1922 .................................................................................. 221 Henryk Nicpoń Niemiecka gra kartą Józefa Piłsudskiego .......................................... 249 Janusz Gmitruk Sprawy klęski wrześniowej przed sądem historii .......................... 267 Wstęp. O Piłsudskim w Muzeum Niepodległości Józef Piłsudski. Twórca odrodzonej Rzeczpospolitej. Konspirator, żoł- nierz, polityk, mąż stanu. Postać wielobarwna i nietuzinkowa. Posiadają- ca też wady i ułomności. W działalności programowej i edukacyjnej Mu- zeum Niepodległości Komendant, Naczelnik, pierwszy Marszałek Polski zawsze zajmował ważne miejsce. W Pałacu Przebendowskich/Radziwił- łów, głównej siedzibie Muzeum, organizowano wiele imprez, konferencji, wystaw. Wydano onegdaj głośną pracę zbiorową Myśl polityczna Józefa Piłsudskiego1. Stulecie odzyskania niepodległości obchodzone w Polsce w latach 2014–2022 stało się inspiracją do wielu działań na Mazowszu2. Warto o niektórych wspomnieć. Na legionowym szlaku… Projekt został zrealizowany, jako swoisty prezent środowiska muzealników i regionalistów z Bochni, na inaugura- cję jubileuszu 25-lecia Muzeum Niepodległości w Warszawie. 30 stycz- nia 2015 roku otworzono nie tylko wystawę, odbył się również kon- cert bocheńskiego chóru „Salt Singers”, zaprezentowano wydawnictwo z obszernym i precyzyjnym tekstem Stanisława Kobieli pt. Bochniacy w Legionach3. Oprawę historyczną stworzyli bocheńscy rekonstruktorzy pod kierunkiem Jarosława Przybyło. Wystawę przygotowało Stowarzy- szenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej wraz z kuratorami Muzeum Niepodległości. Epopeja legionowa. Wystawa przygotowana przez zespół pod kie- runkiem Pawła Bezaka otwarta została w Święto Niepodległości 2015. 1 Myśl polityczna Józefa Piłsudskiego, red. W.L. Ząbek, Seria wydawnicza „Polska. Dziedzictwo i przyszłość” tom IV, Muzeum Niepodległości, Warszawa 2007. 2 Muzeum Niepodległości jest instytucją kultury Samorządu Województwa Mazowieckiego. 3 Stanisław Kobiela, Bochniacy w Legionach [w:] Na legionowym szlaku…, red. Tadeusz Skoczek, Muzeum Niepodległości, Warszawa 2015. 7 W dniach 11 listopada 2015 – 31 marca 2016 eksponowana była w War- szawie, następnie przeniesiono ją do innych muzeów w Polsce. W założe- niach programowych projektu pisaliśmy: Wystawa powstała z myślą o szerokim gronie miłośników dziejów ojczystych, za- równo tych, którzy od lat pasjonują się historią, a ich wiedza o czynie zbrojnym na- szych przodków jest dosyć rozległa, jak też o amatorach, dopiero rozpoczynających swą przygodę z przeszłością. Temat Legionów Polskich, ich dziejów oraz tła ich działań jest niezwykle obszerny, i trudno nawet marzyć, aby wszystkie związane z nim zagadnienia można było szczegółowo ukazać na jednej tylko ekspozycji. Mamy nadzieję, że ta swo- ista, historyczna gawęda o współtwórcach Niepodległej Polski, ubranych w siwe mun- dury, spotka się z Państwa zainteresowaniem i każdy odnajdzie na niej coś ciekawego (…). Przypadająca właśnie teraz setna rocznica największego rozkwitu formacji woj- skowych, walczących w latach I wojny światowej o odrodzenie Polski jest świetną oka- zją do przekazania informacji o życiu naszych rodaków przed wiekiem, oraz o wydarze- niach, które na trwałe odmieniły losy Polski, Europy i świata. W ramach tej ekspozycji pragniemy pokazać dzieje Legionów Polskich od momentu wybuchu I wojny światowej, poprzez rozkwit formacji, jej walki, niezwykle bogatą i złożoną żołnierską codzienność, aż po działania ich bezpośrednich następców w walce o niepodległość oraz utrwalanie pamięci o działaniach legionowych4. Wydana z tej okazji publikacja została zredagowana w formie gawę- dy, cieszyła się wielkim zainteresowaniem. Poszczególne zagadnienia historyczne przedstawiane przez pracowników Muzeum Niepodległości uzupełniane były wspomnieniami uczestników historycznych wydarzeń. Były to teksty różnorodne, pisane przez uczestników wydarzeń sprzed stu lat. Te znakomite dokumenty epoki spisane przez szeregowych żoł- nierzy i oficerów, cywili i duchownych, uczestników walki o niepodle- głość w różnych wymiarach i w różnych okolicznościach, opracowane z pełnym warsztatem bibliograficznym, dodawały publikacji wartości opartych na autentyzmie i prawdzie przeżyć. Skrupulatne Kalendarium Legionów Polskich daje przegląd wielkiego ogromu działań tej formacji w walce o niepodległość. Uzupełnia całość bogata ikonografia, w przewa- żającej części pochodząca ze zbiorów Muzeum Niepodległości. Sienkiewicza drogi do niepodległości. Dwa muzea, dla których organizatorem jest Samorząd Województwa Mazowieckiego – Muzeum 4 http://muzeum-niepodleglosci.pl/wystawy/epopeja-legionowa/ [dostęp 20.05.2019]. 8 Niepodległości i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego – zorgani- zowały wspólny projekt poświęcony pamięci o życiu, twórczości i znacze- niu w odzyskaniu niepodległości Henryka Sienkiewicza. Rozpoczął się on ogólnopolskim plenerem malarskim w Przewięzi koło Suwałk (czerwiec 2016). Poplenerowa wystawa otwarta została 15 listopada 2016 roku w Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, w związku z 100. rocz- nicą śmierci wielkiego pisarza oraz dla uświetnienia Święta Niepodle- głości5. W roku następnym rozszerzono wątki tej wystawy o elementy patriotyczne dotyczące osób związanych z działalnością niepodległo- ściową i rolą Henryka Sienkiewicza w walce o niepodległość. 4 kwietnia 2017 roku w sali balowej Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów odbył się wernisaż poszerzonej wystawy. Po jej zakończeniu i uzupełnieniu o nowe wątki patriotyczne, legionowe oraz związane z postacią Józefa Piłsudskiego zrealizowano kolejną wystawę, tym razem już po nazwą Sienkiewicza drogi do niepodległości w Galerii Brama Bielańska Cytadeli Warszawskiej (7 czerwca – 2 lipca 2017 roku). W licznych informacjach zamieszczanych na różnych portalach internetowych mogliśmy przeczy- tać cytat z informacji prasowej znajdującej się na stronie Muzeum Nie- podległości: Jest to doskonała, barwna okazja do przypomnienia sobie twórczości Henryka Sienkiewicza. Pejzaże, które widział i opisywał, m.in. widoki Chocimia, Kamieńca, Dnie- pru. Wizerunki bohaterów jego prozy. Malarstwo zainspirowane przez te utwory. Por- trety samego autora. Portrety osób związanych z Jego działalnością niepodległościową. A wszystko opatrzone cytatami bądź z jego powieści, bądź z poświęconych mu publika- cji. Muzeum Niepodległości podsumowuje huczne obchody minionego Roku Henryka Sienkiewicza6. Barwny katalog wystawy był podsumowaniem całego projektu7. 5 O wielu imprezach zorganizowanych w związku z uchwałą Sejmiku Województwa Mazowiec- kiego ustanawiającą rok Henryka