Een onderzoek naar de economische verbondenheid in de regio Randmeren Samenvatting Economische structuur van de Randmeren De regio Randmeren kenmerkt zich door een diverse sectorstructuur. De industrie en de handelssector domineren Bunschoten. Nijkerk, Putten en Harderwijk hebben tevens de meeste banen in de handelssector. Harderwijk kent daarnaast veel dienstverlenende bedrijven die gelieerd zijn aan de industrie. In Ermelo zijn de zorg en defensie de grootste werkgevers. Alle gemeenten hebben een werkgelegenheidsontwikkeling doorgemaakt die hoger was dan Nederland als geheel. De regio Randmeren heeft in 2010 een lager werkloosheidspercentage dan landelijk het geval is. De regio Randmeren kent over het algemeen een positief migratiesaldo. Met uitzondering van Putten. Hier vertrekken meer bedrijven dan dat zich er vestigen. De leeftijdsopbouw van de bevolking van de regio Randmeren is vergelijkbaar met gemiddeld Nederland. Bunschoten en Ermelo vertonen kleine afwijkende percentages. Bijna de helft van de bevolking in Bunschoten is maximaal 35 jaar. Bunschoten heeft daarmee het grootste aandeel ‘jonge’ bevolking van de regio Randmeren. Ermelo heeft relatief de ‘oudste’ bevolking van het gebied. Bijna een derde van de totale bevolking is 55 jaar of ouder. Het aantal inwoners in Harderwijk en Nijkerk is sinds 2000 toegenomen en ook meer toegenomen dan in gemiddeld Nederland. Vergelijkbaar met Nederland is het merendeel van de beroepsbevolking in de regio Randmeren middelbaar opgeleid. De regio Randmeren biedt haar bevolking meer banen dan gemiddeld Nederland. De arbeidsparticipatie van mannen in de regio Randmeren is vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. De arbeidsparticipatie van vrouwen in de regio Randmeren ligt echter onder het landelijk gemiddelde. De regio Randmeren is een aantrekkelijk en relatief duur woongebied. Het economisch presteren De economische recessie heeft een forse invloed gehad op de prestaties van het bedrijfsleven in 2009. De landelijke economie is in 2009 gekrompen. De landelijke krimp vormt het uitgangspunt waartegen de regionale ontwikkeling is afgezet. Voor 2009 krijgt regio Randmeren een 5,9 voor haar economische prestatie, waarmee het gebied net onder het gemiddelde presteert van het totale Nederlandse 1 bedrijfsleven. De scores binnen de regio voor de afzonderlijke gemeenten verschillen nogal. Het rapportcijfer voor de economische prestatie is opgebouwd uit een rapportcijfer voor economische groei en economische kracht. Het bedrijfsleven in de regio Randmeren krijgt in 2009 een 5,7 voor economische groei en een 6,1 voor economische kracht. 1 De gemiddelde waarde in Nederland hebben we op het rapportcijfer zes gezet. Een score boven de zes betekent dat een gemeente of regio bovengemiddeld presteert. Een score onder de zes duidt op een minder dan gemiddelde score en wordt daarom als onvoldoende beoordeeld. 2 Functie en interactie gemeenten Uit de arbeidspendel (woon-werkverkeer) blijkt dat Bunschoten en Harderwijk het grootste deel van hun arbeidsbevolking van werk voorziet in de eigen gemeente. Personen uit Bunschoten en Nijkerk pendelen vooral naar Amersfoort. Ermelo ontvangt dagelijks veel pendelaars uit Harderwijk. Harderwijk heeft op zijn beurt echter weer een aantrekkingskracht op de arbeidsbevolking van de Veluwe. De meeste van hen komen uit Nunspeet. Het merendeel van de verhuizingen in de regio Randmeren vindt binnen de regio plaats, of beter gezegd: binnen de eigen gemeente. Vanuit de Randmeren gaan de meeste verhuizingen naar Amersfoort. Met name uit Bunschoten en Nijkerk. De stad Utrecht komt op de tweede plaats. Consumenten doen vooral in de eigen gemeente en in de regio Randmeren hun inkopen. Harderwijk ontvangt in vergelijking met de overige vier gemeenten de meeste uitgaven van consumenten uit overig Nederland. De zakelijke betaalstromen vinden over het algemeen binnen de gemeentelijke grenzen plaats. Daarnaast verschilt per sector in welke mate deze verbonden is met andere gemeenten in de regio Randmeren. Regionaal perspectief De bevolkingsgroeiprognose van de regio Randmeren is conform het landelijk gemiddelde, of zelfs hoger. De groei van het aantal huishoudens in de regio Randmeren is hoger dan het landelijk gemiddelde. Behalve in Ermelo. Verschillende woningbouwprojecten dienen te zorgen voor de opvang van de eigen inwoners. Bedrijventerreinen worden en masse gerevitaliseerd in de regio Randmeren. De gemeenten lopen tegen hun groeigrens aan en zullen in de toekomst zijn aangewezen op vestigingslocaties in Flevoland. Door de vergrijzingsgolf die de regio Randmeren te wachten staat, zal de zorgsector een nog belangrijkere economische pijler worden in de regio. Niet alle gemeenten in de regio Randmeren werken met elkaar samen. De samenwerkingsverbanden waarin gemeenten participeren zijn thematisch van aard. Er wordt naar samenwerking gezocht met gemeenten waar men thematisch gezien raakvlakken mee heeft. Ook de geografische ligging van gemeenten ten opzichte van elkaar is een belangrijke reden om wel of niet met een ‘Randmeer’-gemeente samen te werken. 3 Voorwoord Betrokken, toonaangevend en dichtbij. Dit zijn de drie kernwaarden van Rabobank Randmeren. Vanuit de bank geven wij daar betekenis aan door in onze netwerken mensen bij elkaar te brengen. Dit met als doel om er met alle deelnemers beter van te worden. Beter, in de ruimste zin van het woord. Zoals u als geen ander weet, bestaat ons werk- en woongebied uit vijf verschillende gemeenten met één verbindende factor: ze liggen alle aan een van de Randmeren van de voormalige Zuiderzee. Deze gemeenten kenmerken zich als vijf zelfstandige kernen. Kernen met elk een eigen identiteit. Waar wij nu nieuwsgierig naar waren, is wat deze regio bindt. Waar liggen de overeenkomsten en wat zijn de verschillen? En waar liggen de kansen voor zowel de overheid als het bedrijfsleven? Met deze vragen als vertrekpunt gaven wij Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland opdracht tot het uitvoeren van een groot economisch onderzoek in ons werkgebied. Naast een uitvoerig cijfermatig onderzoek vonden interviews plaats met een aantal belangrijke spelers uit de regio. Spelers met elk hun plaats in het netwerk die weten wat er in onze regio speelt. Ik wil hen op deze plek nogmaals van harte danken voor hun medewerking. De uitkomsten van het onderzoek en de interviews zijn voor ons het uitgangspunt voor een goed gesprek met elkaar. Een gesprek waar wij allen beter van moeten worden. Want juist nu is het de tijd om nieuwe dynamiek aan te boren. Daar willen wij vanuit ons coöperatief gedachtegoed graag aan bijdragen. Wij geloven erin dat wanneer je kracht en kennis deelt, het resultaat zich vermenigvuldigt. In het rapport dat voor u ligt, vindt u de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek. U zult zien dat Harderwijk, Ermelo, Putten, Nijkerk en Bunschoten/Spakenburg ondanks hun verschillen veel meer delen dan de voormalige Zuiderzeekust. Groeien doe je samen. Dat is het idee. Hans van de Guchte Directeur Bedrijven Rabobank Randmeren 4 Inhoudsopgave Samenvatting .......................................................................................................... 2 Voorwoord .............................................................................................................. 4 1 Inleiding .......................................................................................................... 7 2 Structuur en economie van regio Randmeren .................................................. 8 2.1 Productiestructuur en werkgelegenheidsontwikkeling ............................................. 8 2.2 Bedrijvendynamiek .......................................................................................... 10 2.3 (Beroeps-)bevolking ......................................................................................... 11 2.4 Ruimtegebruik ................................................................................................. 13 3 Het economisch presteren .............................................................................. 16 3.1 Bergop gaat langzamer dan bergaf .................................................................... 16 3.2 Over de Regionaal-Economische Thermometer .................................................... 17 3.3 Verdeling bedrijfsleven ..................................................................................... 18 3.4 Thermometerstand .......................................................................................... 18 3.5 Economische groei ........................................................................................... 20 3.6 Economische kracht ......................................................................................... 21 4 Functie en interactie gemeenten ..................................................................... 23 4.1 Pendel ............................................................................................................ 23 4.2 Migratie .......................................................................................................... 25 4.3 Koopstromen .................................................................................................. 27 4.4 Zakelijke betaalstromen ................................................................................... 30 5 Regionaal perspectief ...................................................................................... 32 5.1 Regionale ontwikkelingen ................................................................................