Een multidisciplinair museaal concept van Studio Harm Hasenaar Aard van de opgave Bijdragen aan meer historisch besef Het bestuur van De Stichting Forteiland Pampus heeft de ambitie om met dit bezoekerscentrum de kennis van de Stelling van Amsterdam en het historische besef van de bezoekers te vergroten. Dat kan door de boeiende historie van de Stelling van Amsterdam en Pampus op een originele manier te vertellen en de geboden informatie te ondersteunen met hedendaagse middelen. Zonder daarbij iets af te doen aan het karakter van het Forteiland. Het is ook de ambitie om een grote doelgroep te bereiken. De inzet van nieuwe informatieve vormen van communicatie en hulpmiddelen zorgt dat elke bezoeker het Forteiland en de historie op een eigen manier kan ontdekken. De bezoeker realiseert zich tegelijk wat het leven op een Forteiland inhoudt, zowel om er te werken als om er te wonen. Door steeds weer te verrassen bij het informatieaanbod, kunnen we de verwachtingen van de bezoekers overtreffen. De variëteit van het aanbod - van eenvoudige tekst tot moderne virtuele verbeelding – maakt Pampus aantrekkelijk voor veel verschillende publieksgroepen. Van dagjesmens tot student, van museumliefhebber tot avonturier, van opa tot kleinkind. Studio Harm Hasenaar is benaderd door de Stichting Forteiland Pampus in 2008 met de vraag om op passende wijze vorm en inhoud geven aan de invulling van het bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam en het eigen geschiedenisverhaal van Forteiland Pampus zelf. Pampus is door de provincie Noord-Holland aangewezen als één van de drie nationale bezoekerscentra van de Stelling van Amsterdam. De Stelling van Amsterdam is in 1996 uitgeroepen tot Unesco Wereld Erfgoed. De functie van deze bezoekerscentra zal zijn om de kennis van de Stelling van Amsterdam en het historische besef van de bezoekers ervan te vergroten. Pampus kan daar, meer dan welke andere plek dan ook, inhoud aan geven. De naam Pampus is bij nagenoeg elke Nederlander bekend. Door onder andere de uitdrukking “voor Pampus liggen” is deze naam een onderdeel van ons nationaal cultuurbezit geworden. De naam Pampus is verankerd in ons collectief geheugen. Mede hierdoor heeft het Forteiland Pampus een grote aantrekkingskracht op bezoekers. Met het door Studio Harm Hasenaar ontwikkelde plan kunnen alle bezoekers een aangename en verrassende ontdekkingsreis maken. De inrichting is er op gericht om de potentie van Pampus maximaal te benutten en daarmee te appelleren aan de vraag van de hedendaagse bezoeker die beleven, ontdekken en iets opsteken in één bezoek gecombineerd wil zien. 2 Programma van eisen • Het op gepaste wijze tonen van de verhalen van en over Pampus aan bezoekers. • Het op gepaste wijze tonen van het verhaal van de Stelling van Amsterdam aan bezoekers. • Zoveel als mogelijk het fort in ruïneuze staat laten. • Alleen conserveren en niet restaureren. • Alleen het westelijk deel (de helft) van het fort gebruiken om de expositie te vertellen. • Zoveel als mogelijk bestaande en bewezen technieken gebruiken om de exhibits vorm te geven. • Zoveel als mogelijk klimaat onafhankelijke apparatuur gebruiken. (i.v.m. buitenklimaat) • Zoveel als mogelijk ‘hufterproof’ uitvoeren van exhibits en expositie materiaal. • Demontabele apparatuur die tijdens de wintermaanden in opslag kunnen worden bewaard. • Apparatuur mag niet veel vermogen bezitten aangezien alles via generatoren wordt gevoed. (geen vaste stroom van de wal) 3 Wijze van aanpak Tentoonstellingsconcept Over Forteiland Pampus is veel te vertellen en er is veel te zien. Een klassieke museale inrichting zou echter niet de meest effectieve manier zijn om dat over te brengen. Pampus is een monument dat je moet ervaren. Daarom heeft Studio Harm Hasenaar een concept bedacht dat de bezoeker alles biedt om het monument optimaal te kunnen ervaren en te ontdekken. Het uitgangspunt voor de inrichting bestaat daarbij uit drie waardes: 1. Forteiland Pampus heeft het karakter van een ruïne met een bijzonder mysterieuze uitstraling. Het fort zelf is al bijzonder en deze uitstraling mag niet verloren gaan. Het karakter ervan moet versterkt worden en mag niet schuil gaan achter bebording en tentoonstellingsobjecten. 2. Fort Pampus is verborgen in een eiland - veel bezoekers zijn compleet verrast als zij ontdekken hoe groot het fort is dat “onder de grond” verscholen ligt. Dit verrassingseffect willen we gebruiken en versterken. Op diverse plekken krijgen bezoekers de mogelijkheid om zelfstandig door het fort te dwalen. Hiermee sluiten we aan op de behoefte van steeds meer bezoekers om individueel zaken te verkennen. 3. Met hedendaagse middelen en beeldentaal kun je het verleden tot leven wekken. Het bezoekerscentrum wordt een modern, multimediaal en interactief informatiecentrum. De ruimtes binnen het fort geven we extra zeggingskracht met ‘experiences’ - belevenissen die inhoud krijgen door gelaagde achtergrondinformatie. Wie meer informatie wil kan dat vinden, maar het wordt je niet opgedrongen. Zélf ontdekken een belangrijke mogelijkheid Naast de keuze voor een rondleiding krijg je als bezoeker de mogelijkheid om te dolen door het fort. De te volgen routes zijn niet lineair opgebouwd. Het zélf ontdekken van het fort is een mogelijkheid die door steeds meer bezoekers gewaardeerd wordt. Het ervaren van de unieke Pampus sfeer is daarbij de grootste prikkel om je te verdiepen in het gebruik of de historie van het fort. Als je dieper op de inhoud wilt ingaan zijn er diverse mogelijkheden om deze informatie te vergaren. Zo is er van leek tot specialist een aanbod van informatie op maat. De aantrekkingskracht van een dagje Pampus wordt hiermee nog meer vergroot. Je krijgt de kans om een plek te bezoeken die jarenlang een militair geheim was! Niet alleen het Forteiland herleeft voor je, maar ook de opzet van de Stelling van Amsterdam. En hoe vaak bezoek je een stuk werelderfgoed? 4 Wijze van aanpak Beleef de historie met multimediale middelen Om een eigentijdse en pakkende presentatie te realiseren, kiezen we veelvuldig voor de inzet van multimediale middelen. De ruimtes in het fort hebben een geheel eigen uitstraling, ze zijn leeg en zonder toevoeging al heel indrukwekkend. Maar door het met zorg toepassen van effecten komt er in het fort van alles tot leven. De inzet van verschillende vernieuwende media toepassingen helpt de bezoeker om het fort optimaal te beleven. Je ziet ineens de slaapzaal van soldaten. Je ruikt de soep in de keuken. Je hoort de geluiden van het afweergeschut. Met inventieve installaties en presentaties wordt het fysieke werk van de soldaten in het fort bijna tastbaar. Steeds krijg je weer nieuwe prikkels, zo komt de historie stap voor stap tot leven. De rondgang kan nog een extra dimensie krijgen door mee te doen aan het spel dat wordt aangeboden. Zo verrijken bezoekers hun ervaring met extra interactie en de bijbehorende competitie. Bezoekerscentrum vol verhalen In het bezoekerscentrum ligt de focus op de Stelling van Amsterdam en de rol van Pampus. Je ziet de ontstaansgeschiedenis van Pampus van zandbank in de toenmalige Zuiderzee tot de plek waar later het fort verrees. Je begrijpt waarom de Stelling van Amsterdam rond 1900 werd aangelegd als verdedigingskring. En je beseft de rol van Pampus in het geheel. Bij dat alles wordt innovatief gebruik gemaakt van hedendaagse presentatiemiddelen en technologieën. Ook het huidige hergebruik en de toekomst van de monumentale verdedigingswerken wordt belicht. Evenals de betekenis van de opname in de lijst van werelderfgoed. Zo krijgt het historische besef een aansprekende verdieping. Een bezoek aan Pampus is meer dan alleen plezierig. Je leert wat het is en beleeft hoe het was om te leven op het Forteiland Pampus en mee te werken aan de Stelling van Amsterdam. 5 Wijze van aanpak Bezoekerscentrum vol verhalen In de andere ingerichte ruimtes komt de geschiedenis op een pakkende manier tot leven. Je beleeft er heel direct wat er hier vroeger gebeurd is. Je krijgt als bezoeker zo je wilt een interactieve rol in de presentaties, met name als je de rondleiding met digitale sleutel verkiest. Een paar voorbeelden van wat er nu te zien en te beleven is: • Manschappenslaapvertrek: Een audiovisuele presentatie over de ondiepte Pampus in vroeger tijden • Slaapvertrek officieren: hier liggen snurkende matrozen letterlijk “voor Pampus”. Je mag er zelf bij gaan liggen, dan zie je op het plafond een presentatie over het passeren van de zandbank in de VOC tijd. • Machinekamer: er staat een groot stoommachinewiel waar je aan mag draaien. Dan wek je genoeg energie op voor de start van een film. Zo ontdek je dat de soldaten hier vroeger ook zélf de energie opwekten: stoom en stroom voor het hele fort. • Telegraafkamer: je hoort morse signalen en kunt hier leren wat het betekent door zelf een bericht te versturen of te ontcijferen. • Projectielen vulkamer: je mag hier zelf projectielen vullen met (nep-)kruit en proberen om de dagrecords te breken. Je hoort de commandant de order geven en kunt er werk van maken. • Buskruitopslagruimte: je hoort het geluid van de kanonnen. Door met een lichtkanon op de muur te schijnen zie en hoor je wat voor en geschut er in het fort gebruikt werd. • Slaapzaal: een paar soldaten ontwaken en vertellen hoe het was om in het fort te slapen. Door slimme projectie op een tussenwand lijkt het of de soldaten er werkelijk zijn. • Tot slot ontdek je dat er nog altijd een geest ronddwaalt in de contrescarpgang. • In een paar museale ruimtes komen wisselende exposities voor kunst. 6 Materialisatie, detailering, techniek en effecten Energievoorziening Forteiland Pampus heeft met betrekking tot energie geen vaste verbinding met de wal en is daardoor volledig op zichzelf aangewezen. De aanwezige generatoren zijn, buiten het hebben van onvoldoende vermogen om het bezoekerscentrum te laten draaien ook instabiel qua levering van energie. Hierdoor hebben we een idee uitgewerkt om het systeem stabieler te laten draaien. Idee was om een derde generator er bij te plaatsen in combinatie met zonnepanelen en een accupakket. Dit resulteerde in een UPS systeem die er voor zorgt dat bij uitval van één van de generatoren altijd de computers, beamers en showcontrol blijven draaien voor ongeveer 15 minuten.