numer 11 (2/2014) perspektywy kultury Czasopismo naukowe Instytutu Kulturoznawstwa Akademii Ignatianum w Krakowie Patriotyzm sacrum, sztuka Redakcja: dr Leszek Zinkow (redaktor naczelny); dr Paweł F. Nowakowski (sekretarz redakcji); dr Dariusz Grzonka (redaktor tematyczny – antropologia kulturowa, religioznawstwo, socjologia); dr Celina Kisiel‑Dorohinicka (filozofia kultury); dr Aneta Kliszcz (kultura współczesna, kultura popularna); dr Monika Stankiewicz‑Kopeć (redaktor językowy); dr Beata Stuchlik‑Surowiak (redaktor tematyczny – literatura i kultura polska) Czasopismo naukowe Instytutu Kulturoznawstwa Akademii Ignatianum w Krakowie Półrocznik poświęcony problemom badawczym, metodologicznym i dydaktycznym kulturoznawstwa, pismo recenzowane Redakcja: dr Leszek Zinkow (redaktor naczelny); dr Paweł F. Nowakowski (sekretarz redakcji); dr Dariusz Grzonka (redaktor tematyczny – antropologia kulturowa, religioznawstwo, socjologia); dr Celina Kisiel‑Dorohinicka (redaktor tematyczny – filozofia kultury); dr Aneta Kliszcz (redaktor tematyczny – kultura współczesna, kultura popularna); dr Monika Stankiewicz‑Kopeć (redaktor językowy); dr Beata Stuchlik‑Surowiak (redaktor tematyczny – literatura i kultura polska) Rada Naukowa: prof. dr hab. Tomasz Gąsowski (Akademia Ignatianum w Krakowie); prof. dr Jakub Gorczyca SJ (Pontificia Università Gregoriana, Rzym, Włochy); prof. dr Marek Inglot SJ (Pontificia Università Gregoriana, Rzym, Włochy); dr hab. Krzysztof Koehler (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa); dr hab. Kazimierz Kuczman (Uniwerystet Papieski Jana Pawła II, Kraków); prof. dr hab. Henryk Pietras SJ (Pontificia Università Gregoriana, Rzym, Włochy); prof. dr hab. Jan Prokop, prof. dr hab. Danuta Quirini‑Popławska; prof. dr hab. Stanisław Stabryła; dr hab. Stanisław Sroka prof. Ignatianum (Akademia Ignatianum w Krakowie); prof. dr hab. Paweł Taranczewski (Akademia Ignatianum w Krakowie); dr M. Antoni J. Üçerler SJ (University of Oxford, Wielka Brytania – University of San Francisco, USA); dr Krzysztof Wałczyk SJ (Akademia Ignatianum w Krakowie) Recenzenci: prof. GabinoUríbarri Bilbao SJ (Facultad de DerechoCanónicoUniversidad de Comillas, Madrid, Hiszpania); dr Michael Hainz SJ (InstitutfürGesellschaftspolitikan der HochschulefürPhilosophie, München, Niemcy); dr hab. Dorota Heck (Uniwersytet Wrocławski); dr Krzysztof Homa SJ (Instituto Antropistikon Epistimon, Ateny, Grecja); dr hab. Tomasz Homa SJ prof. Ignatianum (Akademia Ignatianum w Krakowie); prof. Marko Jačov (Università del Salento, Lecce, Włochy); dr John Jefferson (Johannes Gutenberg‑Universität, Mainz, Niemcy); prof. dr hab. Ewa Kosowska (Uniwersytet Śląski, Katowice); dr hab. Witalij Michałowski (Uniwersytet Kijowski im. BorysaHrinczenki, Kijów, Ukraina); prof. Catherine O’Neil (U.S. Naval Academy, Baltimore, USA); dr hab. Piotr Roszak (Universidad de Navarra, Hiszpania); dr hab. Marek Stanisz prof. UR (Uniwersytet Rzeszowski); dr hab. Imre Szíjártó (Eszterházy Károly Főiskola, Eger, Węgry); dr hab. Maciej Urbanowski prof. UJ (Uniwersytet Jagielloński); prof. dr hab. Katarzyna Zechenter (University College London, Wielka Brytania) Projekt graficzny: Joanna Panasiewicz Opracowanie techniczne: Jacek Zaryczny Procedura recenzowania: Każdy tekst nadesłany do redakcji „Perspektyw Kultury” jest recenzowany. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania tekstów i zmiany tytułów. Materiałów nie zamówionych redakcja nie zwraca. Początkowo tekst zostaje zaopiniowany przez redaktorów tematycznych oraz językowych w celu wstępnego określenia jego wartości merytorycznej i formalnej. Redakcja może odrzucić na tym etapie tekst, który nie spełnia oczekiwań i wymogów merytorycznych związanych z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie humanistyki. Teksty interesujące, lecz odbiegające od norm językowych, bądź zaleceń formalnych proponowanych przez redakcję w instrukcji dla autorów zostają najczęściej odesłane do autora z sugestią poprawy. Wszystkie teksty, które zostają pozytywnie zaopiniowane na wstępnym etapie tworzenia numeru przekazywane są następnie recenzentom zewnętrznym (procedura „double blind review”). W innych przypadkach recenzenci są zobowiązani do podpisania deklaracji o niewystępowaniu konfliktu interesów Proces recenzji kończy się pisemną notatką zawierającą zwięzłą opinię i uzasadnienie, oraz jednoznacznie określony status tekstu. Tekst może mieć status dopuszczonego bądź niedopuszczonego do publikacji Publikacja dofinansowana ze środków przeznaczonych na działalność statutową Wydziału Filozoficznego Akademii Ignatianum w Krakowie ISSN 2081‑1446 Adres redakcji: „Perspektywy Kultury”, ul. Kopernika 30, 31‑501 Kraków; tel. 12 3999 662 e‑mail: [email protected] • www.perspektywy.deon.pl Druk: K&K Kraków Nakład 150 egz. perspektywy kultury spis treści numer 11 (2/2014) spis treści numer 11 Od redakcji 5 Patriotyzm, sacrum, sztuka Sylwia Góra – O możliwości zaistnienia sacrum w sztuce 7 Marcin Radwan – Portret podwójny początku (nie)rzeczywistości. Gustave Courbet – Marcel Duchamp 25 Katarzyna Kos – Program patriotyczny w wystroju rzeźbiarskim krakowskich kamienic z czasów autonomii galicyjskiej 53 Artykuły i rozprawy Dawid Naprawca – Znaczenie szlaków handlowych z Krakowa na Węgry w późnym średniowieczu 77 Wiktor Szymborski – Mendykanci potrzebującym – czyli jak zakon żebraczy wspomagał żebraków w nowożytnej Warszawie, przykład konwentu dominikanów 101 Marek Hermann – Metody argumentacji sofistycznej w dialektyce i retoryce starożytnej 119 Łukasz Burkiewicz – Marketing w kulturze. Ukierunkowanie na rynek czy na produkt? 141 Salvatore Barbagallo – Mobilità e frantumazione dei quadri ambientali dell’antica provincia di Terra d’Otranto 157 3 perspektywy kultury (nr 11) spis treści Milos Jacov – Proposta per un’analisi comparata tra il fenomeno delle sette crociate e delle quattro leghe sante, sullo sfondo dell’evoluzione storica dal medioevo all’eta’ moderna, tra Europa e Vicino Oriente 195 Sylwetki Lilianna Dorak-Wojakowska – Cezaria Anna Baudouin de Courtenay­ ­Ehrenkreutz­-Jędrzejewiczowa (1885­1967) – Portret uczonej 235 Recenzje Katarzyna Krupicka – Kultura dwa zero 261 Noty o Autorach 265 4 perspektywy kultury od redakcji numer 11 (2/2014) Od redakcji Trzy terminy tytułu aktualnego numeru „Perspektyw Kultury” wymykają się ścisłym definicjom. Wszystkie trzy przynoszą spory terminologiczne, nie sposób ustalić ich granic. Należą do różnych kategorii, a jednak łączą się często i przenikają. Za każdym razem, gdy dochodzi do ich styku lub zespolenia budzą kontrowersje, a i traktowane rozdzielnie przynoszą nie- mało emocji. I to właśnie chyba emocje są czymś, co stanowi ich wspól- ną, najbardziej podstawową płaszczyznę. Sacrum, sztuka, patriotyzm nie mogą istnieć bez emocji. Pozostawałyby wówczas puste, nieludzkie i już nie tylko nie można by ich zdefiniować, ale nawet wyczuć. Ukazujemy więc w temacie numeru te trzy terminy w trzech odsło- nach. Sylwia Góra podjęła się refleksji na temat możliwości zaistnienia sacrum w sztuce. To odważne wyzwanie, które powinno być nieustan- nie podejmowane na nowo. Marcin Radwan zestawia sztukę w jej róż- nych odsłonach, formy obrazu i instalacji przywołując dziś już klasyczne, niegdyś skandalizujące przykłady. Styk sztuki i patriotyzmu wybrzmiewa w artykule Katarzyny Kos, która pod tym kątem spojrzała na fasady kra- kowskich kamienic doby autonomii. Wiodący temat został wzbogacony i rozszerzony studiami z różnych obszarów i dziedzin. Wnikliwego spojrzenie na argumenty retoryczne, którymi posługiwano się w starożytności, dokonał Marek Hermann. Wę- drując w czasie możemy przywołać smak węgierskiego wina, które było cenionym produktem w średniowiecznym Krakowie, a okoliczności han- dlu tym trunkiem przybliżył Dawid Naprawca. By nie pozostawać jedy- nie w domenie uciech cielesnych, a zrównoważyć je postawą służebną, Wiktor Szymborski szczegółowo zestawił dokonania warszawskich domi- nikanów wspomagających stołecznych żebraków w okresie nowożytnym. 5 perspektywy kultury (nr 11) od redakcji Dynamika warszawsko-krakowska legła też u podstaw wykształcenia Ce- zarii Anny Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej, któ- rej zainteresowania etnologiczne wyprowadziły naukowe ścieżki daleko poza te dwa ośrodki naukowe. Lilianna Dorak-Wojakowska nakreśliła syl- wetkę tej nietuzinkowej badaczki, kładąc nacisk na bogactwo tematyki pa- sjonującej Jędrzejewiczową. W spacerze przez wieki nie zabrakło również najbardziej aktualnych zagadnień dotyczących kultury. Łukasz Burkie- wicz podjął refleksję nad innym emocjonującym punktem stycznym dzie- dzin – kulturą i rynkiem. Krakowski badacz zastanawia się, na co powi- nien być ukierunkowany marketing w obszarze kultury i czym różni się instytucjonalne podejście do rynku i produktu. Obok krajowych, zróżnicowanych tekstów publikujemy też dwa ob- szerne przykłady śródziemnomorskiego stylu w badaniach historycznych. Z jednej strony Salvatore Barbagallo, korzystając z nowoczesnych metod analizy statystycznej i badania struktur gospodarczych kreśli panoramę krajobrazu gospodarczego dawnej prowincji Otranto. Zupełnie innym przykładem jest artykuł Miloša Jačova, zestawiającego Ligi Święte i kru- cjaty w obszernym artykule porównawczym. Zdecydowaliśmy się na pub- likację obu materiałów w oryginale w całości i bez ingerencji redakcyjnej, by lepiej przybliżyć polskiemu Czytelnikowi specyfikę pisarstwa histo- rycznego naszych południowych partnerów. Numer dopełnia recenzja książki Mirosława Filiciaka i Alka Tar- kowskiego Dwa zero. Alfabet nowej kultury i inne teksty, pióra Katarzyny