Zał ącznik 1 do Uchwały Nr VI/37/15 Rady Gminy Mr ągowo z dnia 26 marca 2015r. PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY MRĄGOWO NA LATA 2015-2018 Mr ągowo, listopad 2014 r. SPIS TRE ŚCI 1. Wst ęp 3 2. Podstawa prawna opracowania Programu Opieki nad Zabytkami 4 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 6 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 16 5. Relacje Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Mr ągowo z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 21 6. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 27 7. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa kulturowego i krajobrazu kulturowego Gminy Mr ągowo 35 8. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Mr ągowo. Analiza szans i zagro żeń 39 9. Zało żenia programowe i zadania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Mr ągowo 42 10. Instrumentarium realizacji Programu Opieki nad Zabytkami 46 11. Źródła finansowania opieki nad zabytkami 48 12. Zasady oceny realizacji Programu Opieki nad Zabytkami 71 1. WST ĘP Celem opracowania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Mrągowo na Lata 2015 – 2018 jest okre ślenie zasadniczych kierunków działa ń inicjowanych przez władze gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wyst ępuj ącego w jej granicach administracyjnych, zgodnie z przepisami ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Program został opracowany zgodnie z wytycznymi Poradnika Metodycznego – Gminny Program Zabytków, przygotowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie. Istotnym zagadnieniem uzasadniaj ącym powstanie programu jest zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, jak równie ż jego promocja w śród mieszka ńców oraz turystów. Funkcj ę t ę mo żna realizowa ć mi ędzy innymi poprzez edukacj ę, pocz ąwszy od poziomu podstawowego oraz pobudzanie rozwoju turystyki. Działania te mog ą przyczyni ć si ę do przy śpieszenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy. Nieodzownym elementem tego typu działa ń jest budzenie w społecze ństwie świadomo ści istnienia zabytków i potrzeby ich rewitalizacji, jak równie ż zwrócenie uwagi na istniej ącą wspólnot ę kulturow ą. Aby to osi ągn ąć nale ży pobudzi ć świadomo ść wła ścicieli, użytkowników i jednostki samorz ądu terytorialnego, skłoni ć te grupy do współdziałania, wzbudzi ć ich odpowiedzialno ść za wła ściwy stan zachowania obiektów historycznych oraz aktywny udział w zakresie opieki nad zabytkami. Niniejszy program jest pierwszym dokumentem tego rodzaju opracowanym dla Gminy Mr ągowo. Postanowiono, że w programowanym okresie, tj. w latach 2015-2018, działania podejmowane w jego ramach b ędą dotyczyły przede wszystkim działa ń okre ślanych jako „mi ękkie”, tj. działa ń o charakterze nieinwestycyjnym, skierowanym do mieszka ńców oraz turystów odwiedzaj ących teren Gminy Mr ągowo. Celem ich jest przede wszystkim promocja terenu i jego dziedzictwa kulturowego, jak równie ż edukacja dotycz ąca opieki nad zabytkami poł ączona z wydarzeniami o charakterze historycznym. Maj ą one stanowi ć podstaw ę do działa ń podejmowanych w kolejnych okresach programowych, gdy świadomo ść w zakresie ochrony zabytków b ędzie wi ększa. 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Podstaw ą prawn ą obowi ązku wykonania Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Mrągowo na Lata 2015 – 2018 jest Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162 poz.1568 z pó źn. zm): Art. 87. 1. Zarz ąd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2. Programy, o których mowa w ust. 1, maj ą na celu, w szczególno ści: 1. wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6. okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. 3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4. Programy, o których mowa w ust. 3, s ą ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. 5. Z realizacji programów zarz ąd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza, co 2 lata, sprawozdanie , które przedstawia si ę odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE Obiekty zabytkowe – zabytki nieruchome i ruchome, podlegaj ą na terytorium Polski ochronie prawnej na mocy wielu aktów prawnych: 3.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku Obiekty zabytkowe s ą obj ęte ochron ą prawn ą okre ślon ą jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa i ka żdego obywatela: Art. 5. Rzeczpospolita Polska strze że niepodległo ści i nienaruszalno ści swojego terytorium, zapewnia wolno ść i prawa człowieka i obywatela oraz bezpiecze ństwo obywateli, strze że dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Art. 6. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, będącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Art. 86. Ka żdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa. 3.2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.) Głównym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami). Dla niniejszego programu zasadne jest przywołanie poni ższych artykułów tej ustawy: Art. 3. Użyte w ustawie okre ślenia oznaczaj ą: 1. zabytek - nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą; 2. zabytek nieruchomy - nieruchomość , jej cz ęść lub zespół nieruchomo ści, o których mowa w pkt 1; 3. zabytek ruchomy - rzecz ruchom ą, jej cz ęść lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4. zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, b ędący powierzchniow ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, zło żon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących si ę w nich wytworów b ądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; 5. instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami - instytucj ę kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6. prace konserwatorskie - działania maj ące na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działa ń; 7. prace restauratorskie - działania maj ące na celu wyeksponowanie warto ści artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, je żeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego cz ęś ci, oraz dokumentowanie tych działa ń; 8. roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9. badania konserwatorskie - działania maj ące na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie u żytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, okre ślenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a je żeli istnieje taka potrzeba, równie ż programu prac restauratorskich; 10. badania architektoniczne - działania ingeruj ące w substancj ę zabytku, maj ące na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształce ń; 11. badania archeologiczne - działania maj ące na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12. historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne zało żenie miejskie lub wiejskie, zawieraj ące zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własno ściowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13. historyczny zespół budowlany - powi ązan ą przestrzennie grup ę budynków wyodr ębnion ą ze wzgl ędu na form ę architektoniczn ą, styl, zastosowane materiały, funkcj ę, czas powstania lub zwi ązek z wydarzeniami historycznymi; 14. krajobraz kulturowy - przestrze ń historycznie ukształtowan ą w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ącą